اقتصاد24- ارس؛ خاستگاه تاریخ و تمدن، تنها منطقه آزاد کشور است که میزبان یک اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده و بدین سبب اماکن تاریخی و جاذبه های گردشگری منطقه آزاد ارس به عنوان یک ارزش افزوده در جذب گردشگران داخلی و خارجی در بین سایر مناطق آزاد به شمار می آید.
منطقه آزاد ارس با مرکزیت جلفا در شمال غرب ايران، در حاشیه رود ارس و در نقطه صفر مرزي در مجاورت با کشورهای ارمنستان، آذربايجان و جمهوري خودمختار نخجوان استقرار يافته است. این منطقه تجاری-صنعتی در بین دو منطقه حفاظت‌شده کیامکی و ارسباران قرار گرفته و به عنوان قطب شمال غرب و دومین شهر صنعتی ایران شناخته می‌شود و با دارا بودن مناطق گردشگری و طبیعی فراوان و وجود بازار و مراکز خرید بسیار و همینطور واقع شدن در منطقه آزاد تجاری نیز، به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تجاری کشور تبدیل شده است. در این گزارش سعی در معرفی جاذبه های گردشگری و تجاری این منطقه داریم.
جاذبه های گردشگری منطقه آزاد ارس
زیبایی های منطقه آزاد ارس از شرق تا غرب آن چشم هر بیننده ای را خیره می کند و هر ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به خود جذب می کند. همین امر باعث شده که مسئولان این منطقه درصدد مطرح کردن بیشتر این منطقه به خصوص در سطح جهانی باشند. عضویت این منطقه در سازمان جهانی گردشگری در دستور کار مدیران این منطقه قرار دارد.
پیشتر قائم مقام ستاد هماهنگی گردشگری و خدمات سفر منطقه آزاد ارس در خصوص برنامه سازمان منطقه آزاد ارس برای عضویت در سازمان جهانی گردشگری به اقتصاد24 گفته بود: عضویت در سازمان هایی که ماهیت بین المللی دارند در حقیقت عضویت در یک شبکه جهانی و برای معرفی بیشتر یک منطقه است و از آنجا که ارس دارای پتانسیل های گردشگری بی نظیری هم در عرصه ملی و هم بین المللی است و علاوه بر جاذبه های تاریخی مانند کلیسای سنت استپانوس که ثبت جهانی هم شده، از نظر جاذبه های طبیعی نیز بسیار مورد توجه است.
روستای اشتبین
یکی از قدیمی ترین و زیباترین روستاهای حاشیه رودخانه ارس، روستای اشتبین است. خانه های مزین به سر درها و کتیبه های مرمرین دوره صفویه و طبیعت جذاب با جنگلی از میوه های متنوع، این روستا را به عنوان دهکده سلامت مطرح و در زمره آثار ملی ثبت شده قرار داده است.
اين رود مهمترين و پرآب ترين رودخانه شمالی آذربايجان شرقي است. رودخانه ارس از كوه بينگول داغ (هزار بركه) واقع در حوالی سرچشمه فرات در ترکيه سرچشمه گرفته و به سوی خاور روان می شود و در نهايت به دريای خزر می ريزد. درازای بخش مرزی اين رود 475 كيلومتر و درازای سر تا سری رودخانه حدود 910 كيلومتراست. رود ارس از شهرستان های ماكو، اهر، مرند و گرمی در استان های آذربايجان شرقی و غربی و اردبيل عبور می كند. ارس يک رود دايمی و رودخانه مرزی ايران و جمهوری آذربايجان و ارمنستان است. ارس از دو شاخه مجزا يكی در ارمنستان و ديگری در تركيه و سلسله جبال آرارات(آغري) تغذيه می شود كه در محل زنگنه واقع در منتهی اليه شمال باختری ايران به هم می رسند. اين منطقه، مرز مشترك ايران و جمهوری آذربايجان و تركيه است. پس از آن رودخانه ارس تا محلی به نام بهرام تپه مرز مشترك سه كشور ايران و آذربايجان و ارمنستان است. حوضه آبريز ارس جلگه پستي در نيمه شمالي استان‌هاي آذربايجان شرقي و غربي و اردبيل است و آب و هواي معتدلي نسبت به نيمه جنوبي اين استانها دارد. بارش فراوان در اين منطقه علاوه بر کمک به اعتدال آب و هوا باعث ايجاد رودخانه‌هاي متعدد با دبي (حجم آب در واحد زمان /Sec M3) زياد شده است. برخي از اين رودها سرشاخه‌هاي متعددي در کشورهاي همجوار (ترکيه- آذربايجان- ارمنستان) دارند و در نهايت به درياي خزر راه مي‌يابند.
عرض رودخانه ارس در جلفا گاهي تا 200 متر و ارتفاع و عمق بستر آن به 2 تا 3 متر مي رسد. عريض ترين نقطه رودخانه در نزديكي شهر جلفا است كه بيش از 200 متر عرض و بيش از 4 متر عمق دارد كه مي توان سومين رودخانه ايران از لحاظ قدرت آب تلقي كرد. بستر رودخانه ارس داراي شيب زيادي بوده كه آب با سرعت درآن جريان دارد و مثل رودهاي ديگر نمي توان بر روي آن قايقراني كرد ولي اگر قايق موتور دار باشد مي توان از آن استفاده کرد. رودخانه ارس كه سراسر نوار شمال غربي كشور را سيراب مي كند در تمام فصول سال پر آب است اما به دليل مسائل زيست محيطي و تخم ريزي ماهي ها مجوز براي ماهيگيري در ايام خاصي از سال صادر مي شود. شهرهاي جلفا، پلدشت، سيه رود و سواحل حاشيه اي اين شهرها بهترين نقاط براي ماهيگيري هستندكه هر ساله در فصل تابستان قلاب هاي آويزان نشانگر حضور ورزشكاران و گاه خانواده هاي علاقمند به ماهيگيري است.
جاده مرزی ارس جلفا
جاده مرزی ارس جلفا از جمله جاده‌های زیبای کشور است که در شمال‌غربی و امتداد رودخانه ارس قرار دارد. این جاده شگفت‌انگیز از منطقه ارسباران به موازات رودخانه ارس آغاز و در جلفا تمام می‌شود. در طول مسیر این جاده، از یک سو جنگل‌های انبوه و کوه‌های سرسبز و از سوی دیگر رودخانه ارس و خانه‌های روستایی را می‌توانید تماشا کنید. همینطور می‌توانید خانه‌هایی که در کشور ارمنستان در منطقه مستقل نخجوان قرار دارد را نیز به راحتی در این جاده مشاهده کنید، زیرا فاصله آنها با شما تنها یک رود است.
مجموعه کردشت
مجموعه کردشت یکی از زیباترین نمونه‌های معماری ایرانی و جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی است که در روستای کردشت و در جوار شهرستان جلفا قرار دارد. این مجموعه بی‌نظیر شامل ۸ بنای مهم از جمله حمام بزرگ، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه منسوب به عباس میرزا و ساخلو (پادگان نظامی) است.
پل های تاریخی خدآفرین
در بخش خداآفرين بر روى رود ارس در فاصله ۱۰۰ مترى از يکديگر دو پل زده شده است. نخستين پل (پل بزرگتر) به طول تقريبى ۱۷۰ متر با ۱۵ چشمه که قدمت آن احتمالاً به دوره سلجوقى برسد. پل ديگر به طول ۱۲۰ متر و در ۱۰ چشمه بر روى رود ارس بر بستر صخره‌اى آن ايجاد شده است و حدود 500 سال قدمت دارد. پل سالم در میان ملت های طرفین رودخانه ارس به پل حسرت معروف شده است و شعرای مختلف هم در این راستا شعرهای سوزناک سروده اند. از جدایی دو ملت حدود 200 سال می گذرد.
كوه گئچي قالاسي
در جنوب شهر جلفا در دامنه کوه آتشفشاني گئچي قالاسي که در طی اواخر الیگوسن (38 میلیون سال پیش) فوران کرده است، رگه های زیبایی سنگ معدن مرمر سبز بوجود آمده است. داستان تشکیل این ماده معدنی از این قرار است که فوران های داغ گدازه ای در قبل سنگ های آهک های اطراف این کوه را همراه با آب های داغ پخته و در طی زمان بلورهای درشتی از کلسیت (CaCo3) را بنام Onyx ایجاد کرده است. در اصطلاح زمین شناسی به چنین حالتی دگرگونی مجاورتی(Contact Metamorphism ) می گویند. در محل این معدن آب ترش و سرد و گازداری از اعماق زمین بصورت خارج می شود که در مسیر جاری شدن خود لایه های زیبایی از رسوبات آهندار قرمز و لیموئی را ایجاد کرده است. يکي از رسوباتي که در دهانه اغلب چشمه‌هاي معدني يافت مي‌شود کربنات کلسيم است که در دهانه چشمه‌ها بر اثر خروج گاز CO2 حفره‌دار شده و تراورتن مي‌نامند. تراورتن به‌دليل سهولت دسترسي و سادگي برش ، به مقدار زياد به عنوان سنگ تزئینی بناها استفاده مي‌شود. چشمه های تراورتن ساز علاوه بر فواید صنعتی، دارای فواید پزشکی و آب درمانی دارد.
کوهستان کیامکی
پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده ارسباران زیستگاه گونه های جانوری همچون آهو، مارال، قوچ، میش ارمنی، کل و بز، پلنگ، خرس قهوه ای و گونه های مختلفی از پرندگان از قبیل سیاه خروس، کبک، عقاب طلایی، اردک، حواصیل، آلرت و بوتیمار، قرقاول، طرلان و بالابان و همچنین پوشش گیاهی بید، زرشک، افرا، نسترن، گردو و گیاهان مرتعی و دارویی است.
منطقه حفاظت شده ارسباران (اينالو)
این منطقه در ناحیه شمال غربی شهرستان کلیبر واقع شده است. این منطقه پوشیده از جنگل ، استیپ و سایر پوشش های گیاهی است. این محدوده از شمال به اصلاندوز و از جنوب به شهرستان ورزقان و کلیبر و از غرب به جلفا منتهی می شود. منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 72 هزار هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در شهرستان کلیبر واقع شده و به عنوان مکان ذخیره بیوسفر در یونسکو به ثبت رسیده است و از ارزش های خاص گیاهی و جانوری برخوردار بوده و جاذبه گردشگری طبیعی، تفریحی و آموزشی ویژه ای دارد.
حمام تاریخی جلفا
این حمام در شرق شهر جلفا و مابین تأسیسات راه ایران و گمرک جلفا قرار دارد. حمام شامل سربینه، گرمخانه و تأسیسات جنبی است. اعیانی این حمام بیش از 500 متر مربع است. فرم طاق ها و گنبدها و ستون های سنگی شامل ته ستون، ساقه ستون و سرستون مقرنسکاری حکایت از شیوه معماری دوره قاجاریه دارد. قوس ها و گنبدهای دهنه رختکن و سربینه و دیگر تأسیسات حمام وسیع و چشمگیر است. گنبد مرکزی رختکن رفیع و وسیع بر روی چهار ستون سنگی مقرنسکاری خوش تراش قرار دارد. گنبد مرکز گرمخانه بر روی چهارستون سنگی قرار دارد و اطراف آن با 8 گنبد عرقچین پوشش شده شکوه و صحن وسیع آن را دو چندان می کند. با توجه به جمعیت اندک جلفا در یکصد ساله اخیر به نظر می رسد که این حمام توسط عباس میرزا و برای لشکریان پشت جبهه در جنگ های ایران و روس ساخته شده باشد. وسعت دهنه ها، رفعت طاق ها و تناسبات معماری این حمام قابل مقایسه با بهترین آثار معماری ایران در سطح ملی است. اقدامات مرمتی انجام گرفته شامل، مرمت طاق های شکسته، دوباره سازی بخش های ریخته گنبدها، تقویت پایه دیوارهای تخریب شده بخش های داخلی، شیب بندی و کاهگل پشت بام، حذف دیوار و تیغه های زائد است.
کلیسای سنت استپانوس
كليساي سنت استپانوس در 26 كيلومتري غرب جلفاي ارس در محلي به نام قريه قزل وانگ (صومعه قرمز ) در نرديكترين روستاي دره شام از دهستان ارس در كنار بخش پلدشت شهرستان ماكو واقع شده است، سابقا راه كوهستاني مالرو داشت و از سال 1350 راه ماشين و هموار آن ساخته شده و چون در دامنه رشته كوه هاي ماقارات قرار گرفته به آن عبارت ماقارات سنت استپانوس نيز اطلاق مي شود. تاريخ دقيق تاسيس كليساي سنت استپانوس كاملا مشخص نيست ، محققين حدس مي زنند بين قرن هاي هفتم تا نهم ميلادي اين كليسا بنا شده باشد.
ژئوپارک ارس
ژئوپارک، منطقه‌ای است که در آن، میراث زمین شناختی آن ناحیه، با مدیریتی دقیق و دائمی حفظ و نگهداری می‌شود. ژئوپارک محدوده ای است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایت های پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگی های فرهنگی جذاب و از همه مهم تر مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه های توسعه، حفاظت و پایداریست.
ژئوپارك منطقه آزاد ارس شامل پنج ژئوسايت كوه علي‌باشى، كوه كيامكى، كوه گئچى قالاسى، آبشار ماهاران و آبشار آسياب خرابه است كه هر كدام نمونه‌هاى زمين‌شناسى كم‌نظيرى دارند و از مکان های گردشگری این منطقه به حساب می آید.
كاروانسراي خواجه نظر (عباسي)
كاروانسراي خواجه نظر (عباسي) یکی از 999 کاروانسرای ساخته شده در زمان شاه عباس صفوی است. تاورنيه فرانسوي اين كاروانسرا را ديده و مي نويسد: «خواجه نظر يكي از ارامنه معتبري بود كه از جلفا خارج شد و چون در تجارت ترقي كرد و نزد شاه عباس كبير و جانشين او شاه صفي اعتبارات حاصل نمود ، او را كلانتر ملت ارامنه كردند و به افتخار وطن اصلي خود جلفا 2 كاروانسراي بزرگ در آنجا بنا كرد كه هنوز در طرفين رودخانه باقي هستند 1001000 اكو در آنجا خرج كرد ، اما اين دو بناي عالي به واسطه فوت باني ناتمام ماندند».
پارک کوهستان
پارک 26 هکتاری کوهستان ارس در مسیر گردشگری غرب جلفا در مسافت 5 کیلومتری از شهر جلفا قرار گرفته است. این پارک با دارا بودن امکانات مناسب از قبیل شهربازی، سوئیت های اقامت موقت، دریاچه مصنوعی، نمازخانه، رستوران، بوفه و پارک حیات وحش محل مناسبی برای تفریح و گردش اهالی و مسافران ورودی به منطقه است. این پارک به لحاظ قرارگیری در ابتدای ژئوسایت پرمین تریاس و کوه های زیبای اطراف آن محل مناسبی جهت استراحت و اسکان گردشگران بوده و دوستداران طبیعت می توانند لحظات خوشی را در قالب تماشای منظر رود ارس و صخره نوردی و دیگر برنامه های طبیعت گردی به دست آورند.
کلیسای چوپان
کلیسای چوپان، کلیسایی تاریخی است که در غرب شهر مرزی جلفا در کناره رودخانه ارس، در میان کوه‌های رسوبی سرخ رنگ قرار دارد و مکانی برای عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف در این منطقه بوده است. بنای این کلیسا به دلیل اینکه مورد استفاده قشر ساده و بی‌آلایش چوپانان بوده، بسیار ساده، زیبا و بی‌آلایش ساخته شده است.
مراکز خرید منطقه آزاد ارس
در منطقه آزاد ارس مراکز تجاری متعدد مانند بازار آراز، بازار روس ها، مجتمع تجاری برلیان، مجتمع تجاری سیتی سنتر، مجتمع تجاری ستارخان، مشاهیر ارس و … وجود دارد که می توانید خرید خود را در آنها با قیمت مناسب تری نسبت به مکان های دیگر انجام دهید. در این مراکز خرید و بازارچه مرزی مواد غذایی، محصولات آرایشی و شوینده و بهداشتی و پوشاک خارجی با قیمت بسیار مناسب وجود دارد. البته به دلایل مختلف برخی از مراکز خرید این منطقه مانند ثبت سفارش و ورود کالا نیمه راکد است.
بازارچه مرزی روس ها
بازار روس ها یکی از اولین بازارچه های جلفا که در مرکز شهر و کنار پل چوبی (مرز نخجوان) در سال 1373 افتتاح شده و با ساختاری بازسازی شده یکی از شلوغ‌ترین بازارهای جلفا است. در این بازارچه ابتدا به صورت کانکسی کالاهای روسی و اجناسی که در زمان فروپاشی شوروی به ایران سرازیر شده بود به فروش می رسید و کم کم بعد از بازسازی و جمع شدن کانکس ها اجناس روسی کمتر شده و الان اجناس چینی و ترک بیشتر شده است.
مجتمع تجاری بین المللی ستارخان
مجتمع بین‌المللی ستارخان ارس یکی از بزرگترین مراکز خرید جلفا است که در جاده کلیسا و در سه طبقه ساخته شده است. این مرکز تجاری بزرگ با 24 هزار متر مربع زیربنا در سال 93 افتتاح شده و بالغ بر 360 فروشگاه به همراه مرکز بازی و غذاخوری و کافی شاپ دایر است.
مجتمع تجاری مشاهیر آذربایجان
مجتمع تجاری مشاهیر آذربایجان در پنج کیلومتری جاده جلفا به مرند و در مسیر برگشت از جلفا و در کنار کارخانه آمیکو قرار گرفته است. این مجتمع در در زمینی به مساحت 18 هزار متر مربع با زیر بنایی بالغ بر 31 هزار مترمربع با 600 واحد تجاری مغازه و رستوران هزار متری همراه با تالار هزار متری و پارکینگ هزار واحدی یکی از باشکوه ترین مجتمع های استان آذربایجان شرقی است. کتابخانه مشاهیر آذربایجان، 50 مجسمه از مشاهیر آذربایجان و 200 تابلو از مراکز تاریخی آذربایجان نیز به زیبایی این مجتمع افزوده است.
مجتمع تجاری سهند
مجتمع تجاری سهند نیز در جاده منتهی به کلیسای سنت استپانوس و نرسیده به پارک کوهستان قرار گرفته است.
مجتمع تجاری لاچین سنتر
مجتمع تجاری لاچین ارس در کنار مجتمع تجاری سهند و نرسیده به پارک کوهستان واقع شده است. این مجتمع در دو طبقه و دارا بودن حدود 250 مغازه جزو بزرگترین مجتمع های منطقه آزاد ارس محسوب می شود. مجتمع لاچین سنتر با سقف شیشه ای یکی از نورگیرترین و زیباترین های طراحی ارس بوده است.
مجتمع ستارخان ارس، مجتمع هایپراسکار، مجتمع برلیان و مجتمع داریوش نیز از جمله مراکز خرید مطرح در این منطقه هستند که با محصولات متنوع و با قیمت مناسب پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی هستند.
اقتصاد24 پیشتر به معرفی جاذبه های گردشگری منطقه آزاد انزلی پرداخته بود که گزارش آن را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.