اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: «باغ موزه قصر» تهران اولین زندان پایتخت است که تاریخچه جالب و جذابی دارد. این مجموعه ابتدا به عنوان قصر فتحعلی شاه در خارج از شهر بنا شد تا تفرجگاهی برای شاه و درباریانش باشد. با گذشت زمان و در دوره‌های تاریخی مختلف، کاربری این مجموعه بار‌ها دستخوش تغییر شد که قصه دور و درازی دارد.
تاریخچه باغ موزه قصر
منطقه‌ای که در آن امروزه موزه قصر احداث شده است در زمان قاجار در فاصله زیادی از تهران واقع شده بود. این مکان کنار مسیر جاده قم شمیران قرار داشت. در زمان فتحعلی شاه قاجار در این مکان، قصری به دستور او بنا شد. نام این قصر، قصر قاجار بود. این قصر دارای آمفی تئاتر و تزئینات آینه کاری زیبایی بوده است و در زمان ناصرالدین شاه به مکانی برای اردوی سالیانه فوج قزاق تبدیل شد و به کلی تغییر کرد. سپس در دوران مظفرالدین شاه این باغ قصر به ژاندارمری تحویل داده شد. در سال ۱۲۸۲ قسمت‌های زیادی از این قصر بر اثر سیل و بارندگی‌های شدید از بین رفت. سال‌ها بعد زمانی که سوئدی‌ها اداره شهربانی تهران را به عهده داشتند در این مکان اداره شهربانی تأسیس شد و به آن زندان نظمیه نیز اضافه شد. این ساختمان دارای چند اتاقک بود و زیرزمین آن به زندانیان اختصاص داده شده بود.
در زمان سلطنت رضاشاه ظرفیت این زندان پر شده و دیگر گنجایش نداشت. همچنین به علت عضویت ایران در کنوانسیون‌های بین المللی یک زندان مدرن مطابق با استاندارد‌های بین‌المللی باید ساخته می‌شد. از این جهت در این مکان زندانی ساخته شد. طراحی این زندان به سبک معماری ایرانی است و طراح آن یک افسر قزاق روس تبار به نام نیکلای مارکوف بود.
بخش‌های باغ موزه قصر
این موزه دارای سه طبقه است و در این مکان بالکنی وجود دارد که برای جریان هوا از آن استفاده می‌شود. وجود این بالکن در این مجموعه سبب شده است که هوای داخل زندان در زمستان‌ها، سرد و در تابستان‌ها نیز گرم است. این مجموعه از بخش‌های مختلفی، چون موزه مارکوف، سالن فرخی یزدی، زندان سیاسی، برج‌های دیده بانی، نیایشگاه، باغ ایرانی برخوردار است که در ادامه معرفی خواهیم کرد.
زندان سیاسی از بخش‌های باغ موزه قصر در تهران
یکی از بخش‌های موجود در باغ موزه قصر که بر روی زمینی به مساحت ۵ هزار متر مربع ایجاد شده است، زندان سیاسی است. این زندان بیانگر تاریخ انقلاب است و خود نیز دارای قسمت‌های مختلفی شامل حسینیه، موزه، کتابخانه، چندین زندان، هتل و اقامتگاه و مرکز مطالعات هست.
موزه مارکوف در باغ موزه زندان قصر تهران
موزه مارکوف، بخش دیگری از این باغ است که در خود قسمت‌های مختلفی، چون نمایشگاه، گالری موسمی، تصاویر و عکس‌های زندان قصر تهران با اشیا تاریخی، سالن اجتماعات چند منظوره، مرکز اسناد، کتابفروشی و زورخانه است.
سالن فرخی یزدی، از بخش‌های باغ موزه قصر تهران
در ضلع غربی این باغ موزه، سالن آمفی تئاتر فرخی یزدی قرار گرفته است. در این سالن سیستم‌های صوتی و تصویری بسیاری وجود دارد که امکان برگزاری انواع جشن‌ها مانند همایش‌ها، نمای نامه‌خوانی، اجرای موسیقی زنده، اجرای تئاتر و پخش فیلم و… وجود دارد.
باغ ایرانی در باغ موزه قصر تهران
از دیگر بخش‌های موجود در این باغ می‌توان به باغ ایرانی اشاره کرد که بر روی زمینی به وسعت پنج هزار متر مربع ایجاد شده است. تنوع گیاهی در باغ ایرانی بسیار بالا است، نارون، کاج، چنار، انگور، بید مجنون، سروناز، تبریزی، توت و… از جمله درختانی هستند که در این باغ وجود دارند.
زندانیان مشهور زندان قصر
نخستین زندانی زندان قصر، سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی بود. او تنها دو روز پس از همراهی رضا شاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس گردید. سیدجعفر پیشه‌وری، قوام‌السلطنه، صارم‌الدوله، صولت‌الدوله، عبدالحسین تیمورتاش، بزرگ علوی، علیمردان خان بختیاری، پنجاه و سه نفر و محمد فرخی یزدی و همچنین تقی ارانی برخی از زندانیان معروف این زندان هستند.
با اوج گرفتن اعتراضات به حکومت پهلوی نیز بسیاری از چهره‌های نام آشنای جمهوری اسلامی در سال‌های قیام، در زندان قصر محبوس بوده‌اند. آیت الله طالقانی، مهدوی کنی، محمدتقی شریعتی (پدر علی شریعتی)، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید علی خامنه‌ای، مرتضی مطهری، باهنر، محمدجواد تندگویان، احمد احمد، مرضیه دباغ و عزت‌شاهی از این چهره‌ها هستند.
از زندانیان معروف پس از انقلاب، می‌توان به امیرعباس هویدا و اغلب اعدام‌شدگان حکومت پهلوی اشاره کرد. (تنها چند تن از آن‌ها پیش از افتتاح مجدد زندان قصر در مدرسه رفاه اعدام شده بودند.) از دیگر زندانیان غیرسیاسی این زندان را می‌توان پری بلنده، سیدمهدی بلیغ، اصغر قاتل نام برد.
دسترسی به موزه زندان قصر
برای رفتن به موزه زندان قصر تهران هم از خودرو شخصی می‌توان استفاده کرد و هم از مترو و اتوبوس. به عبارت بهتر، با استفاده از خودرو شخصی شما می‌توانید از دو مسیر اتوبان شهید صیاد شیرازی یا اتوبان خیابان شهید مطهری برای دسترسی به موزه زندان قصر تهران استفاده نمائید. اما چنانچه مایل به استفاده از مسیر مترو بودید، کافیست در ایستگاه شهید مفتح از قطار پیاده شوید و بعد از تقاطع شریعتی، در انتهای خیابان مطهری به موزه زندان قصر بروید. برای دسترسی به موزه زندان قصر با اتوبوس نیز می‌توان از خطوط پایانه‌های امام خمینی، شهید بهشتی یا اتوبوس پیچ شهید چمران و یا از اتوبوس‌های میدان رسالت، استفاده نمایید. تمامی این خطوط در طول مسیر خود از کنار موزه زندان قصر تهران عبور می‌کنند.