اقتصاد24 - روزنامه جهان صنعت در مطلبی به شوک موقت اینستکس در بازارها پرداخته است. این روزنامه نوشته: حوزه فعالیت کنونی اینستکس محدود است چراکه عملا مبادله بانکی و پولی در این کانال صورت نمی‌گیرد. صنایع نفت و پتروشیمی تحریم هستند و ایران صرفا می‌تواند به جای پول فروش اقلامی همچون پسته، فرش و کالاهای موردنیاز جامعه شامل غذا، دارو و تجهیزات پزشکی را از طریق این کانال فراهم کند. به بیانی دیگر اروپایی‌ها به جای پول حاصل از فروش اجناس غیرتحریمی کالاهای موردنیاز را در اختیار کشور قرار می‌دهند و عملا اختیاری در قبال پول‌های صادراتی نداریم. بسیاری از کارشناسان معتقدند که اینستکس صرفا بهانه‌ای در راستای تعهدات اروپا در برجام است و با توجه به شرایط حال حاضر به نظر نمی‌رسد که تاثیر مثبتی روی بازار داشته باشد. از پارسال روند صعودی قیمت‌ها در بازار به گونه‌ای پیش رفته که بعضی از اقلام اساسی عملا از سبد معیشتی خانوارها مخصوصا در دهک‌های پایین‌دستی حذف شده است. سقوط قدرت خرید مردم در کنار افزایش قیمت تمام شده محصولات تولیدی باعث شده که رکود بر بازار چتر بیندازد و بسیاری از واحدهای تولیدی قادر به ادامه فعالیت نباشند. دسته دیگری از کارشناسان اما اعتقاد دارند که در شرایط کنونی شروع به کار این کانال بی‌تاثیر نخواهد بود. اما با توجه به اینکه منابع اصلی درآمدی کشور از قبیل فروش نفت و پتروشیمی تحریم است و دولت هم با کمبود اعتبارات ارزی و ریالی روبه‌رو است، شروع به کار این کانال مالی تاثیر مثبتی بر روند بازار خواهند داشت؟ قدرت خرید پایین مردم، افزایش قابل توجه قیمت‌ها و رکودی که بازار را دربرگرفته چگونه از این کانال مالی بهره می‌برند؟
بازار
از کنار آمارها که بگذریم، تمامی فعالان اقتصادی رکود کنونی بازار را صددرصد می‌دانند. محسن تهرانی که یکی از فعالان حوزه پوشاک است به «جهان صنعت» می‌گوید: اینستکس شاید از لحاظ روانی تا حدی بر بازار تاثیر بگذارد اما کافی نخواهد بود و این تاثیر زود‌گذر است. به عقیده تهرانی کانالی که در آن صرفا اجازه تهاتر کالا داده شده و هیچ مبادله بانکی امکان‌پذیر نیست قادر نخواهد بود بر بازار تاثیر مثبت بگذارد. او می‌گوید: رکودی که بازار را برداشته به این راحتی از بین نمی‌رود. هرچه دلار پایین می‌آید وضعیت بازار تغییری نمی‌کند، انگار که دولت تمام توان خود را گذاشته که نرخ ارز را تا حدی ثابت نگه دارد اما بعید می‌دانم مدت زمان زیادی طول بکشد. تهرانی می‌گوید که قیمت برخی از مواد اولیه پوشاک اندکی پایین آمده اما رکود بازار اجازه هیچ رونقی را نمی‌دهد. او می‌گوید: بعضی از دانه‌درشت‌های بازار مواد اولیه پوشاک را انبار کرده بودند و حال که نرخ ارز کمی تثبیت شده شروع به فروختن آن کرده‌اند اما به دلیل کسادی بازار خریداری وجود ندارد و قیمت‌ها روند کاهشی پیدا کرده است. این فعال بازار پوشاک به ما می‌گوید که حتی در معروف‌ترین و پررونق‌ترین بازار، رکود کمر تولیدکننده را شکسته تا حدی که در بازار «سرای ملی» ۹۰ فعال بازار پوشاک مدت‌هاست که کرکره خود را پایین کشیده‌اند. تهرانی به قدرت خرید پایین مردم اشاره می‌کند و می‌گوید: زمانی که یارانه ۴۵هزار تومانی می‌دادند دلار حول و حوش هزار تومان بود و الان ۱۲هزار تومان است بنابراین برای افزایش قدرت خرید مردم دولت باید یارانه‌ها را ۱۲برابر کند که تازه در این صورت قدرت خرید مردم به صفر می‌رسد،این در حالی است که دولت برای حقوق کارمندان خود با مشکل روبه‌رو است. او پیش‌بینی می‌کند که با توجه به شرایط کنونی، اوضاع بازار در آینده وخیم‌تر خواهد شد.
اوضاع بدتر می‌شود
سبحان پورسلیمانی مدیر فروش یک کارخانه نایلون‌سازی نیز بر همین عقیده است. او به «جهان‌صنعت» می‌گوید: تمامی مواد اولیه نایلون‌سازی محصول پتروشیمی‌های داخلی است، در گذشته ما با واسطه خرید می‌کردیم اما حال که پتروشیمی تحریم شده محصولات آنها در بازار زیاد است. به گفته پورسلیمانی قیمت محصولات پتروشیمی از سال گذشته حدود دو برابر شده است. او درخصوص تاثیر کانال مالی ایران و اروپا بر بازار می‌گوید: خیلی بعید می‌دانم. برای مثال اگر اینستکس بر قیمت سیب‌زمینی تاثیر بگذارد بر همه وجوه بازار هم تاثیرگذار خواهد بود اما این‌گونه نیست. به گفته پورسلیمانی کمبود در بازار وجود دارد اما در حوزه‌های دیگر بازار شرایط متفاوت است. محمد حاج محمدی که فعال بازار دوربین‌های مداربسته است می‌گوید علاوه بر افزایش دوبرابری قیمت لوازم دستگاه‌های امنیتی، فعالان این حوزه در بازار با کمبود نیز روبه‌رو شده‌اند.
او به ما می‌گوید: میزان نوسان قیمتی که اجناس باید تجربه می‌کردند دیگر گذشته و گرانی‌های حال حاضر به دلیل نبود جنس در بازار است.
کانال محدود
عبدالناصر همتی رییس کل بانک مرکزی به ارائه سه نکته درخصوص این سازوکار مالی پرداخته است. به گفته رییس کل بانک مرکزی اولا، اینستکس نه کانالی در چارچوب قواعد تحریمی آمریکا، بلکه کانالی مبتنی بر برجام است و کلیه تراکنش‌هایی که در چارچوب برجام مجاز بودند از طریق آن انجام‌پذیر است.
ثانیا، شاید در ابتدا شامل کلیه کالاهای غیرتحریمی شود ولی بعدتر محدوده آن باید به کلیه کالاها گسترش یابد. ثالثا، منابع آن از صادرات نفت به اروپا تامین شود، اگرهم اروپا موقتا محذوراتی در خرید نفت ایران دارد، یک خط اعتباری بلند‌مدت با بازپرداخت آتی نفتی، یک راه‌حل موقت قابل بررسی است. خود اروپایی‌ها هم در مذاکرات اشاره‌ای به راه‌حلی شبیه به این داشته‌اند. به گفته همتی حتی الگوهای متعدد برای حضور سایر پشتیبانان برجام در اینستکس یا سازوکار مستقل مشابه آن در حال توسعه است. در هر حال اینستکس صرفا سهمی محدود در راهبرد بانک مرکزی در بازار ارز دارد و برنامه‌های متعدد دیگر نیز در حوزه روابط ارزی کشور اجرایی شده یا در حال اجراست.
کارشناسان این کانال را صرفا رفع تعهد اروپایی‌ها می‌دانند که تاثیری بر بازار نخواهد داشت اما در نگه داشتن میزان صادرات و واردات و رونق تجاری کشور تاثیرگذار است. یحیی آل اسحاق رییس اتاق بازرگانی ایران و عراق، اینستکس را شرکتی خصوصی با سرمایه محدود توصیف کرد و گفت: ابتدا تصور می‌شد اینستکس با حمایت دولت‌های اروپایی تحریم نقل‌و‌انتقالات نفتی را جبران کند اما امروز می‌گویند اینستکس در چارچوب موارد غیرتحریمی از قبیل دارو و مواد غذایی اقدام می‌کند که مشکلی از ما حل نخواهد کرد.
به گفته او نمی‌توان به اینستکس امیدوار بود چراکه این شرکت خصوصی سرمایه‌ای محدود دارد و نمی‌توان چندان به این جریان خوشبین بود.آل‌اسحاق با اشاره به نقش روسیه در پیشبرد اهداف نفتی ایران گفت: سوال اینجاست که آیا روسیه توان خرید نفت و نقل‌و‌انتقال آن را دارد؟ در پاسخ باید گفت اگر روس‌ها قصد انجام این کار را داشته باشند، در نقل‌و‌انتقال پولی و مالی امکانات فنی‌و‌حرفه‌ای را دارا هستند ولی عملیاتی شدن این تعهد، به آینده بستگی دارد.