اقتصاد ۲۴- چالش تامین ارز پس از تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و موانع بر سر بازگرداندن ارز‌های حاصل از صادرات، بسیار بیشتر شد. این مشکلات شدید، دولت‌ها در ادوار مختلف را بر آن داشت تا سیاست‌های جدی و محدودیت‌های مهمی را بر سر تخصیص ارز برای واردات و به طور کلی خرج‌کرد‌های ارزی اتخاذ کنند.
هرچند که راه و روش دور زدن این محدودیت‌های قانونی برای برخی از سودجویان همواره باز بوده و هر چند وقت یکبار، شاهد انتشار اخبار مختلف حاکی از رسوایی‌های مالی هستیم. این رسوایی‌ها اغلب روندی یکسان دارند؛ دریافت ارز توسط بازرگانان برای واردات کالای مرغوب و یا کالای حیاتی برای کشور و در عوض واردات محصول بی‌کیفیت یا جایگزین آن.
با این حال هنوز تحدید خرج‌کرد‌های ارزی در کشور ادامه دارد و در چند وقت اخیر به نظر می‌رسد کمبود ارزی بیش از پیش در بازار نمایان شده؛ با این حال برخی اخبار حاکی از نوع تخصیص ارز مسافرتی به افراد، حساسیت‌ها را برانگیخته و موجب انتقادات بسیاری شده است.
۱۳۰ دلار سهمیه زائران اربعین
طبق اعلام بانک مرکزی، زائران اربعین بالای پنج سال می‌توانند تا سقف ۲۰۰ هزار دینار عراق با نرخ مرکز مبادله ایران دریافت کنند. تا پیش از این، به افراد بالای ۱۸ سال ارز مسافرتی اربعین تعلق می‌گرفت، اما امسال این سن به پنج سال کاهش یافته که خود مسئله مهمیست. ۲۰۰ هزار دینار عراق در بازار آزاد معدل با هفت میلیون و ۸۴۰ هزار تومان است که حدود ۱۳۰ دلار آن هم با نرخ بازار آزاد تقریب زده می‌شود.
بیشتر بخوانید: قیمت ارز اربعین امسال چقدر است؟
این حجم تخصیص ارز درحالیست که ارز مسافرتی در سال گذشته کاهش چشم‌گیر داشته و در حال حاضر برای مسافرت‌های هوایی به کشور‌هایی که ویزا نیاز دارند حداکثر ۵۰۰ دلار و کشور‌های بدون ویزا حداکثر ۳۰۰ دلار تعلق می‌گیرد؛ آن هم به افراد بالای ۱۸ سال. دلیل کاهش ارز‌های مسافرتی، تحدید منابع ارزی در کشور عنوان شده که تا حدی آن را می‌توان تایید کرد، اما با وجود این کمبود منابع، دست‌ودلبازی دولت برای زائران اربعین، کمی دورتر از منطق است.
دولت وعده دینار داده نه دلار
نادر حیدری، کارشناس اقتصادی در گفتگو با اقتصاد ۲۴، دلیل افزایش سهمیه ارزی زائران را اهمیت مسئله اربعین عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: اربعین سال‌هاست برای ایران تبدیل به یک اتفاق آئینی-مذهبی مهم شده و دولت‌ها در ادوار گذشته و حتی آینده به این اتفاق به طور مفصل پرداخته و خواهند پرداخت. هر نوع هزینه مادی و معنوی هم برای پرشورتر برگزار شدن مراسم پیاده‌روی اربعین و سایر اتفاقات وابسته به آن نیز با رضایت تمام پرداخت می‌شود و نمی‌توان آن را ایراد یا سوء مدیریت دانست. هر حکومت و دولتی در هر نقطه از جهان، یک سری اولویت‌هایی دارد که نمی‌توان اجرای آن را به تاخیر انداخت یا از میزان اهمیت آن کاست. بحث پیاده‌روی اربعین و حواشی آن نیز در همین بحث می‌گنجد.
وی ادامه داد: دولت عنوان کرده قرار است دینار به زائران بدهد و با این حجم گسترده از تخصیص دینار به نظر می‌رسد در تامین این ارز مشکلی نداشته باشد. به خصوص که در چند وقت اخیر تعداد مسافران عرب به کشور کمی افزایش داشته است.
ارز‌هایی که با منت پرداخت می‌شوند
به گزارش اقتصاد ۲۴، به گفته شاهدان عینی، مسافران زمانی که برای دریافت ارز‌های مسافرتی (که از سه روز قبل معادل ریالی آن پرداخت شده) به باجه‌های الکترونیکی در فرودگاه امام مراجعه می‌کنند، نمی‌دانند که چه اسکناس ارزی به آن‌ها تعلق خواهد گرفت. در وهله نخست گزینه یورو برای ارز مسافرتی حذف شده و تنها تا سقف ۵۰۰ دلار به یک مسافر برای سفر به کشور‌های نیازمند ویزا تعلق می‌گیرد. از سویی دیگر اسکناس دلار‌های داده شده به مسافران، اغلب اسکناس‌های سفید، سبز و مهردار است.
اسکناس‌های سفید و سبز جزو سری‌های چاپ قدیم دلار بوده که بسیاری از کشور‌ها آن‌ها را قبول نمی‌کنند. اسکناس مهردار هم اسکناس‌هاییست که از کشور‌های عربی وارد کشور شده و مهر صرافی‌های اغلب عراق را دارد. اگر یک کشور حتی با هزار زحمت و منت اسکناس سبز یا سفید را قبول کند، اسکناس مهردار را اغلب قبول نمی‌کند؛ مگر آنکه به بعضی از کشور‌ها مانند ترکیه سفر کنید که با چنین اسکناسی کمتر از سایر کشور‌ها مشکل داشته باشند.
حال تصور کنید به امید تامین بخشی از هزینه‌ها، به سهمیه سالانه ارز مسافرتی خود تکیه کرده باشید، اما در لحظه آخر و در فرودگاه قبل از رفتن، ارزی به دست شما داده شود که قابلیت نقد شوندگی در بسیاری از کشور‌ها را ندارد. به گفته شاهدان عینی، زمانی هم که به تک باجه حضوری بانک در فرودگاه برای تعویض اسکناس‌ها مراجعه می‌شود، مسئولان با تندترین لحن از نبود ارز در کشور گلایه کرده و می‌گویند: «تا چند وقت دیگر دولت همین را هم بر می‌دارد.»
کشور نیاز به مدیریت ارزی دارد
بر اساس گزارش اقتصاد ۲۴، آنکه زمان خرید ارز به هیچ یک از خریداران، دولت مسئله‌دار بودن اسکناس‌های ارزی را اطلاع نمی‌دهد و هیچ مرجعی برای پاسخ‌دهی به چالش‌های مسافران وجود ندارد یک طرف، کمبود شدید ارز در کشور که به گفته فعالان این کمبود تنها مختص به دلار نیست و در تمامی ارز‌ها این مشکل وجود دارد، یک بحث مهم دیگر است. دولت موظف است به مسافران تمام ابعاد و احتمالات دریافت ارز مسافرتی را اطلاع داده و به افراد حق تصمیم‌گیری بدهد که آیا تمایل به استفاده از سهمیه اندک سالانه خود دارند یا خیر. اما این کار را انجام نمی‌دهد و خیل عظیمی از افراد را گرفتار می‌کند.
از سویی دیگر با وجود این کمبود، دولت برای زائران اربعین بالای پنج سال، ۲۰۰ هزار دینار معادل ۱۳۰ دلار در نظر گرفته و مشوق‌های هزینه‌بر سنگینی را برای این مسئله اجرایی کرده است. توجه به آئین‌های مذهبی مهم، بنیان‌های عقیدتی را محکم نگه می‌دارد، اما اجرای تبعیض‌های جدی بین افراد در رابطه با پرداخت سهمیه‌های ارزی و از سویی فراموش کردن شرایط ارزی کشور، دور از منطق مدیریتی و اقتصادی به نظر می‌رسد و در ادامه اعتراضات جدی را در پی خواهد داشت.