اقتصاد۲۴-در ژانویه ۲۰۱۵، «عبدالله»، پادشاه ۹۰ ساله عربستان سعودی، در بیمارستان در حال مرگ بود. «سلمان»، برادر ناتنی او، در آستانه رسیدن به تخت پادشاهی قرار داشت و «محمد بن سلمان»، پسر محبوب «عبدالله»، برای به دست گرفتن قدرت آماده می‌شد. در آن زمان، «محمد بن سلمان» تنها ۲۹ سال داشت و برنامه‌هایی بزرگ و جاه‌طلبانه برای پادشاهی در سر داشت که به گفته برخی، بزرگ‌ترین برنامه‌ها در تاریخ عربستان سعودی بود. با این حال، او از احتمال توطئه در درون خانواده سلطنتی نگران بود و در پی جلب وفاداری اطرافیانش بود. در یکی از شب‌های ژانویه، «محمد بن سلمان» به طور ناگهانی تصمیم به برگزاری جلسه‌ای شبانه با «سعد الجبری»، مقام ارشد نهاد اطلاعاتی سعودی، گرفت. برای جلوگیری از احتمال شنود، از «الجابری» خواسته شد تلفن همراهش را بیرون از اتاق بگذارد؛ «محمد بن سلمان» هم همین کار را کرد. برای اطمینان از نبود جاسوس در کاخ، شاهزاده جوان دوشاخه برق را از پریز کشید و خط تلفن ثابت را قطع کرد.
در این جلسه، «محمد بن سلمان» به طور مفصل درباره برنامه‌های خود برای آینده عربستان سعودی صحبت کرد. او قصد داشت با فروش بخشی از سهام شرکت نفت دولتی «آرامکو» که سودآورترین شرکت جهان است، وابستگی اقتصاد کشور به نفت را کم کند. علاوه بر این، او به سرمایه‌گذاری میلیاردی در استارتاپ‌های فناوری در «سیلیکون ولی»، از جمله شرکت تاکسیرانی «اوبر» اشاره کرد و برنامه داشت با فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای زنان سعودی، شش میلیون شغل جدید ایجاد کند.
«سعد الجابری» از شدت جاه‌طلبی‌های «محمد بن سلمان» شگفت‌زده شد و از او پرسید چه قدر به این جاه‌طلبی‌ها باور دارد. پاسخ «محمد بن سلمان» ساده بود: «آیا درباره اسکندر کبیر چیزی شنیده‌اید؟»
این جلسه که قرار بود نیم‌ساعته تمام شود، سه ساعت به درازا کشید. هنگامی که «سعد الجابری» از اتاق خارج شد، چندین تماس بی‌پاسخ از همکاران دولتی خود دید که نگران غیبت طولانی او بودند.
بن سلمان؛ پیشرو در تغییرات و ناقض حقوق بشر
داستان رسیدن «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی، به قدرت و کنترل او بر صنعت نفت که جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ابعاد گسترده‌ای دارد. گزارش حاضر به بررسی این موضوع می‌پردازد که «محمد بن سلمان» چگونه توانست با کنار زدن صد‌ها رقیب، به مقام ولیعهدی برسد.
در طول سال گذشته، تیم مستند ما با دوستان و مخالفان «محمد بن سلمان» و همچنین با ماموران ارشد اطلاعاتی و دیپلمات‌های غربی گفتگو کرده است. هرچند دولت سعودی ترجیح داد به ادعا‌ها و موارد مطرح‌شده در این اظهارات پاسخ ندهد.
«سعد الجابری»، یکی از مقامات ارشد سابق امنیتی سعودی، به حدی در ساختار امنیتی سعودی بانفوذ بود که با روسای سازمان‌های «سیا» و «ام‌آی۶» روابطی دوستانه داشت. با وجود این که دولت سعودی او را به عنوان یک مقام سابق بی‌اعتبار می‌شناسد، «سعد الجابری» یکی از مطلع‌ترین مخالفان سعودی است که جرات کرده درباره چگونگی حکومت «محمد بن سلمان» بر عربستان سعودی صحبت کند. مصاحبه نادر و مفصلی که او در اختیار ما قرار داده، شگفت‌انگیز است.
با دسترسی به افرادی که شاهزاده را به طور شخصی می‌شناسند، نوری جدید بر وقایعی که موجب بدنامی «محمد بن سلمان» شده، از جمله قتل «جمال خاشقچی»، روزنامه‌نگار سعودی در سال ۲۰۱۸ و آغاز جنگ ویرانگر در یمن، افکنده‌ایم.
بیشتر بخوانید:طرح بن‌سلمان برای ساخت ورزشگاه جام‌جهانی در پروژه نئوم
«محمد بن سلمان» ۳۸ ساله، با ضعف روزافزون پدرش، عملا قدرت را در زادگاه اسلام و بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان به دست گرفته است. او اجرای بسیاری از برنامه‌هایی را که آن‌روز برای «سعد الجبری» رونمایی کرده بود، آغاز کرده، اما درعین حال، به نقض حقوق بشر، ازجمله زندانی کردن کنش‌گران حقوق زنان نیز متهم است.
شوق قدرت و پیشنهاد مسمومیت ملک عبدالله!
پدر نخستین پادشاه عربستان سعودی ۴۲ پسر داشت که یکی از آنها «سلمان»، پدر «محمد بن سلمان» بود. طبق سنت سعودی، تاج سلطنت میان این پسران منتقل می‌شود. با درگذشت ناگهانی دو نفر از این پسران در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، «سلمان» به مقام جانشینی ارتقا یافت.
سازمان‌های اطلاعاتی غربی همانگونه که در دوران جنگ سرد به شناسایی رهبران و خط مشی شوروی سابق می‌پرداختند، سال‌های گذشته نیز روی رفتار شاهزادگان و بزرگان حکومت سعودی متمرکز بودند تا بتوانند زمینه‌های فکری پادشاه بعدی را پیش‌بینی کنند. در این مرحله، «محمد بن سلمان» آنقدر جوان و ناشناخته بود که حتی در دایره توجه آنها قرار نداشت.
«سر جان ساورز»، رئیس پیشین «ام‌آی۶» تا سال ۲۰۱۴، می‌گوید: «او نسبتا ناشناس بزرگ شد. رسیدن اوبه قدرت پیش‌بینی نشده بود».
بن سلمان به روایت یک مامور امنیتی سعودی
«محمد بن سلمان» نخستین بار در اوایل جوانی در ریاض به شهرت رسید؛ زمانی که به خاطر شلیک گلوله به قاضی‌ای که در یک اختلاف ملکی علیه او حکم داده بود، به او لقب «ابو راساسه» یا «پدر گلوله» را دادند.
«سر جان ساورز»، رئیس «ام‌آی۶» می‌گوید: «محمد بن سلمان تاحدی بی‌رحم بود، و دوست نداشت کسی سر راه او قرار گیرد، اما او قادر به اجرای تغییراتی بود که هیچ یک از رهبران سعودی نمی‌توانستند آنها را انجام دهند». به گفته او «یکی از خوشامدترین تغییرات، قطع بودجه عربستان برای مساجد و مدارس دینی خارج از کشور است که به مرکز رشد جهادگرایان تبدیل شده بودند؛ این تصمیم، منافع عظیمی برای امنیت غرب داشته است».
مادر «محمد بن سلمان»، «فهد»، یک زن قبیله‌ای بدوی است و به عنوان چهارمین همسر موردعلاقه پدرش شناخته می‌شود.
چندین دیپلمات برای ما از ملاقات‌های خود با «محمد بن سلمان» و پدرش گفتند. شاهزاده یادداشت‌هایی را بر روی آی‌پد می‌نوشت و سپس آنها را به آی‌پد پدرش ارسال می‌کرد تا او را در ادامه صحبت‌هایش راهنمایی کند.
به نظر می‌رسد شاهزاده آنقدر مشتاق بود که پدرش تاج و تخت را به دست گیرد که سال ۲۰۱۴، پیشنهاد کشتن پادشاه وقت (عمویش عبدالله) را با انگشتری مسموم که از روسیه به دست آورده بود، داد.
«الجابری» می‌گوید: «من نمی‌دانم او فقط لاف می‌زد یا واقعا قصدی داشت، اما ما این را جدی گرفتیم». این مقام ارشد امنیتی سابق می‌گوید یک ویدیوی ضبط شده مخفیانه از «محمد بن سلمان» دیده که درباره این ایده صحبت می‌کند؛ پس از این، «محمد بن سلمان» برای مدت طولانی از ورود به دربار و دست دادن با شاه منع شد.
در نهایت، پادشاه به طور طبیعی درگذشت و برادرش، «سلمان»، در سال ۲۰۱۵ به تخت پادشاهی نشست. «محمد بن سلمان» به عنوان وزیر دفاع منصوب شد و بدون اتلاف وقت جنگ را شروع کرد.
جعل امضای ملک سلمان برای حمله به یمن!
دو ماه پس از آغاز جنگ در یمن، شاهزاده سعودی رهبر یک ائتلاف علیه جنبش «حوثی‌ها» شد. حوثی‌ها که کنترل بخش زیادی از غرب یمن را به دست گرفته بودند، به عنوان نیروی نیابتی ایران، رقیب منطقه‌ای عربستان سعودی، شناخته می‌شدند. این اقدام به وقوع یک فاجعه انسانی منجر شد و میلیون‌ها نفر را در آستانه قحطی قرار داد.
«سِر جان جنکینز»، سفیر پیشین بریتانیا، گفت: «این تصمیم هوشمندانه‌ای نبود. یکی از فرماندهان ارشد نظامی آمریکایی به من گفت که آنها فقط ۱۲ ساعت قبل از شروع عملیات از آن مطلع شده بودند؛ این موضوع بی‌سابقه است».
این ائتلاف نظامی اگرچه کمک کرد یک شاهزاده کمتر شناخته‌شده عربستانی به یک قهرمان ملی تبدیل شود، اما این نخستین اشتباه بزرگ «بن سلمان» در یک سری اشتباهاتی بود که حتی دوستانش هم معتقد بودند اشتباهات بزرگی هستند. در پی این خطا، یک الگوی رفتاری تکرارشونده بروز یافت؛ تمایل «محمد بن سلمان» برای کنار گذاشتن سیستم سنتی و جمعی تصمیم‌گیری سعودی. او ترجیح می‌دهد به طور غیرمنتظره یا بر اساس انگیزه شخصی عمل کند.
«الجابری»، یکی از نزدیکان شاهزاده، ادعا می‌کند که «محمد بن سلمان» امضای پدرش را برای صدور فرمان سلطنتی جهت ارسال نیرو‌های زمینی به یمن جعل کرده است. «الجابری» می‌گوید که پیش از آغاز جنگ، در کاخ سفید درباره این موضوع صحبت کرده و «سوزان رایس»، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور «اوباما»، به او هشدار داده بود که ایالات متحده تنها از عملیات هوایی حمایت خواهد کرد. «الجابری» ادعا می‌کند که «محمد بن سلمان» با وجود هشدارها، برای پیشبرد عملیات در یمن مصمم بود و به نظرات آمریکایی‌ها توجهی نکرد.
«الجابری» ادامه می‌دهد: «ما شگفت‌زده شدیم که فرمان سلطنتی برای حملات زمینی صادر شده است. او امضای پدرش را برای این فرمان جعل کرده بود درحالی که توان عقلی پادشاه رو به زوال بود».
«الجابری» تاکید می‌کند که منبع او برای این ادعا قابل‌اعتماد و معتبر بوده و به وزارت کشور که او رئیس ستاد آن بود، مرتبط است. همچنین، او به یاد می‌آورد که رئیس «سیا» در ریاض، از اینکه «محمد بن سلمان» به هشدار‌های آمریکایی‌ها توجه نکرده ناراحت بوده و اظهار کرده که حمله به یمن هرگز نباید اتفاق می‌افتاد.
«سر جان ساورز»، رئیس سابق «سرویس اطلاعات خارجی بریتانیا» می‌گوید اگرچه نمی‌داند «محمد بن سلمان» اسناد لازم را جعل کرده یا نه، اما روشن است که مداخله نظامی در یمن تصمیم «محمد بن سلمان» بود نه پدرش؛ اگرچه پدرش در این تصمیم دخیل بود.
تحقیقات نشان داده که «محمد بن سلمان» از همان ابتدا خود را به عنوان فردی بیگانه در نظر می‌گرفته است؛ مردی جوان با چیز‌های زیادی برای اثبات و رد کردن قواعدی غیر از قواعد خود.
«کیرستن فونتنرُز» که در شورای امنیت ملی «دونالد ترامپ» خدمت کرده است، معتقد است ارزیابی روان‌شناختی «سیا» از «محمد بن سلمان»، به درستی ویژگی‌های او را منعکس نمی‌کند. او می‌گوید: «مدل‌های اولیه‌ای برای مقایسه او وجود نداشت. او منابع نامحدودی در اختیار داشته و هرگز نه نشنیده است. او اولین رهبر جوانی است که نسل خود را به تصویر می‌کشد؛ نسلی که صادقانه، اکثر ما در دولت برای درک آن خیلی پیر هستیم.»
شاهزاده قوانین مخصوص خود را وضع می‌کند
خرید نقاشی معروف «سالوادور موندی» توسط «محمد بن سلمان» در سال ۲۰۱۷، ابعاد مهمی از تفکر و جاه‌طلبی‌های او را به نمایش می‌گذارد. این اقدام نشان می‌دهد که او آماده است ریسک کند و از مخالفت با جامعه مذهبی محافظه‌کار تحت حکومتش نترسد. همچنین، این خرید نمایانگر تلاش او برای به چالش کشیدن غرب از طریق نمایش‌های آشکار قدرت است.
در سال ۲۰۱۷، یکی از شاهزادگان سعودی به نمایندگی از «محمد بن سلمان» مبلغ ۴۵۰ میلیون دلار (۳۵۰ میلیون پوند) برای خرید نقاشی «سالوادور موندی» هزینه کرد که همچنان به عنوان گران‌ترین اثر هنری فروخته شده در جهان شناخته می‌شود. این نقاشی که گفته می‌شود توسط «لئوناردو داوینچی» کشیده شده، «عیسی مسیح» را به عنوان مالک آسمان و زمین و نجات‌دهنده جهان به تصویر می‌کشد. از زمان حراج، این نقاشی به مدت تقریبا هفت سال است که به طور کامل ناپدید شده. «برنارد هایکل»، دوست ولیعهد و استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه پرینستون، می‌گوید با وجود شایعات مبنی بر اینکه نقاشی در قایق یا کاخ شاهزاده آویزان است، در واقع در انبار ژنو نگهداری می‌شود و «محمد بن سلمان» قصد دارد آن را در موزه‌ای در پایتخت سعودی که هنوز ساخته نشده است، به نمایش بگذارد.
«برنارد هایکل» از شاهزاده سعودی نقل قول می‌کند: «من می‌خواهم موزه‌ای بسیار بزرگ در ریاض بسازم و به دنبال شیء شاخصی هستم که نظر مردم را جلب کند، درست مانند مونا لیزا».
برنامه‌های «محمد بن سلمان» در زمینه ورزش نیز نمایانگر جاه‌طلبی‌های بزرگ او و عدم ترس از ایجاد تغییرات در جامعه فعلی عربستان است. هزینه‌های فوق‌العاده سعودی‌ها برای ورزش‌های جهانی، از جمله تنها داوطلب میزبانی جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۳۴ و سرمایه‌گذاری‌های چند میلیون دلاری در برگزاری مسابقات تنیس و گلف، به عنوان «ورزش‌شویی» مورد انتقاد قرار گرفته است. آنچه ما کشف کردیم، اما رهبری است که به نظرات غرب درباره خودش کمتر توجه می‌کند و بیشتر به اثبات این موضوع توجه دارد که او هر کاری را که بخواهد، در راستای مطرح کردن خود و عربستان سعودی انجام می‌دهد.
«سِر جان ساورز»، رئیس پیشین «ام‌آی۶» که با «محمد بن سلمان» ملاقات کرده است، می‌گوید: «او به دنبال ساختن قدرت خود به عنوان یک رهبر است و تنها راهی که او می‌تواند این کار را انجام دهد، قدرتمند ساختن کشورش است».
فرار مقام امنیتی از ترس ولیعهد جوان
در پی به قدرت رسیدن «محمد بن سلمان»، دوره ۴۰ ساله شغلی «الجابری» به عنوان یک مقام سعودی با بحران مواجه شد. «الجابری» که پیش از این رئیس دفتر «محمد بن نایف»، ولیعهد سابق بود، به دلیل هشدار یک سرویس اطلاعاتی خارجی مبنی بر تهدید امنیتی، مجبور به فرار از پادشاهی سعودی شد. در شرایطی که «محمد بن سلمان» در حال تثبیت قدرت خود بود، «الجبری» ناگهان با پیامکی از طرف «محمد بن سلمان» مواجه شد که پیشنهاد بازگشت به شغل قبلی‌اش را مطرح کرده بود.
«الجابری» می‌گوید: «این یک تله بود، ولی من فریب نخوردم». او مطمئن بود که اگر به عربستان سعودی برگردد، شکنجه، زندانی یا کشته خواهد شد. در نتیجه، فرزندان نوجوانش، «عمر» و «سارا» بازداشت و بعدا به دلیل پول‌شویی و تلاش برای فرار زندانی شدند، اتهاماتی که آنها رد می‌کنند.
بیشتر بخوانید:بن سلمان اسراییل را محکوم کرد
«الجابری» می‌گوید: «او برای ترور من برنامه‌ریزی کرده بود. او آرام نخواهد شد تا من را مرده ببیند، در این موضوع هیچ شکی ندارم».
مقامات سعودی برای استرداد «الجابری» از کانادا اعلامیه‌هایی را به اینترپل ارسال کردند، اما بدون موفقیت. آنها ادعا می‌کنند که او به دلیل فساد مالی چند میلیارد دلاری در دوران خدمتش در وزارت کشور، تحت تعقیب است. با این حال، «الجبری» درجه سرلشکری دریافت کرده و «سیا» و «ام‌آی۶» به خاطر کمک به جلوگیری از حملات تروریستی القاعده، از او تقدیر کرده اند.
قتل جمال خاشقچی
قتل «جمال خاشقچی» در کنسولگری سعودی در استانبول در سال ۲۰۱۸، «محمد بن سلمان» را به گونه‌ای درگیر می‌کند که به سختی می‌توان آن را انکار کرد. تیم ۱۵ نفره‌ای که این عملیات را اجرا کرد، با گذرنامه‌های دیپلماتیک سفر می‌کرد و تعدادی از اعضای آن از محافظان شخصی «محمد بن سلمان» بودند. تاکنون جسد «جمال خاشقچی» پیدا نشده و گزارش‌ها حاکی از آن است که او با اره استخوان‌بری تکه‌تکه شده است
پروفسور «هایکل» پس از قتل «جمال خاشقچی»، با «محمد بن سلمان» از طریق واتس‌اپ صحبت کرد. هایکل می‌گوید: «من پرسیدم چطور ممکن است چنین چیزی اتفاق بیفتد؟» او ادامه می‌دهد: «فکر می‌کنم در شوک عمیقی بود. او نمی‌دانست که واکنش به این موضوع تا این اندازه جدی باشد».
«دنیس راس» کمی بعد با «محمد بن سلمان» ملاقات کرد. راس می‌گوید: «او گفت که این کار را نکرده و این یک اشتباه بزرگ بود. من قطعا می‌خواستم حرف او را باور کنم، زیرا نمی‌توانستم باور کنم که او می‌تواند مجوز چیزی مانند این را صادر کند».
«محمد بن سلمان» همیشه انکار کرده است که از این نقشه مطلع بوده است. با این حال، در سال ۲۰۱۹ گفت که مسئولیت آن را بر عهده می‌گیرد، زیرا این حادثه در زمان ریاست او اتفاق افتاده است. بر اساس گزارشی از اطلاعات محرمانه ایالات متحده که در فوریه ۲۰۲۱ منتشر شد، «محمد بن سلمان» در قتل «جمال خاشقچی» دست داشته است.
زندگی امنیتی ولیعهد از ترس ترور شدن
پدر او، پادشاه «سلمان»، اکنون ۸۸ ساله است. پس از مرگ او، «محمد بن سلمان» می‌تواند تا ۵۰ سال آینده بر عربستان سعودی حکومت کند. با این حال، او اخیرا اعتراف کرده است که از احتمال ترور خود به دلیل تلاش‌هایش برای عادی‌سازی روابط سعودی-اسرائیلی هراس دارد.
پروفسور «هایکل» می‌گوید: «فکر می‌کنم افراد زیادی هستند که می‌خواهند او را بکشند. خود او هم این را می‌داند».
مراقبت دائمی چیزی است که مردی مانند «محمد بن سلمان» را امن نگه می‌دارد. این همان چیزی است که «الجابری» در ابتدای رسیدن شاهزاده به قدرت مشاهده کرد، زمانی که او پیش از صحبت با او در کاخ، سیم تلفن را از برق کشید.
«محمد بن سلمان»، مردی است که همچنان برای مدرن‌سازی کشورش تلاش می‌کند؛ به روش‌هایی که پیشینیان او هرگز جرات انجام آن را نداشتند. او، اما اولین دیکتاتوری نیست که بی‌رحمانه رفتار می‌کند و هیچ‌کس از اطرافیانش جرات ندارد او را از ارتکاب اشتباهات بیشتر بازدارد.