اقتصاد۲۴-درخت تکنولوژی هر روز پربارتر از روز قبل می‌شود و شاخه‌های مختلف نیز به همین ترتیب رشد می‌کنند. سیستم‌های نظامی هم در این رشد فزاینده سهیم‌اند. همانطور که یک روز انسان‌ها با چوب یا ابزار سنگی به نبرد با یکدیگر می‌شتافتند، امروزه جنگ‌افزار‌ها به حدی پیشرفته شده‌اند که تصورات از انسان بدوی ممکن است احمقانه هم به‌نظر برسد.
مفهوم تنش در طول تاریخ وجود داشته و تنها شکل آن دستخوش دگرگونی‌های مختلف شده است. امروزه خاورمیانه درگیر مسائلی‌ست که میزان و شدت تنش‌ها را بالا می‌برد. البته این مسئله مربوط به این منطقه نیست. تمام جهان در جبهه‌گیری‌ها شرکت کرده و به همین ترتیب تقویت ابزارآلات تهاجهمی و تدافعی باعث شده هر ساله سرمایه‌ای هنگفت به این جهت صرف توسعه فناوری‌های نظامی شود.
سیستم‌های دفاع موشکی بخش حیاتی از استراتژی نظامی مدرن هستند و امروزه دو سیستم برجسته در جهان عبارتند از: سیستم آمریکایی تاد و سیستم روسی S-۴۰۰.
سامانه روسی S-۴۰۰ سال‌هاست مورد توجه جهانیان قرار گرفته است. در حالی که تاد اخیرا پس از اولین عملیات موفق در سرنگونی موشک‌ها در خاورمیانه خبرساز شد و به صدر لیست اخبار و میزان توجه جهانی رسید. در این گزارش، به بررسی ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و تفاوت‌های این دو سیستم خواهیم پرداخت
اولین سرنگونی عملیاتی تاد؛ معرفی‌نامه‌ای برای سامانه پدافندی جدید آمریکا
در ژانویه ۲۰۲۲، سیستم تاد دو موشک بالستیک را که توسط حوثی‌ها به سمت امارات متحده عربی (UAE) پرتاب شده بود را رهگیری و نابود کرد. این موشک‌ها بخشی از حمله‌ای بودند که به اهداف حساس در امارات؛ از جمله انفجار یک کامیون سوخت که باعث کشته شدن سه نفر شد. این اولین بار بود که از این سامانه در شرایط جنگی یا واقعی استفاده می‌شد. نقطه آغازی برای سامانه پدافندی جدید آمریکا که شاید معادلات را برهم می‌زد.
چه کسانی تاد را طراحی کردند؟
سامانه موشکی آمریکایی تاد توسط شرکت لاکهید مارتین طراحی شده است. این سامانه برای رهگیری موشک‌های بالستیک در مرحله نهایی- یعنی زمانی که موشک‌ها در حال فرود به سمت هدف هستند- ساخته و پرداخته شده‌اند. این سیستم تا برد ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع ۱۵۰ کیلومتر پوشش می‌دهد و در برابر تهدیدات میان‌برد و دوربرد بسیار موثر است. سامانه پدافندی تاد را می‌توان از نظر سطح پیشرفتگی در برابر سامانه روسی S-۴۰۰ قرار داد.
بیشتر بخوانید:عکس/ ادعای یک رسانه درباره تحویل ضدهوایی S۴۰۰ روسیه به ایران
توانمندی‌ها و طراحی تاد
تاد یک سیستم بسیار پیشرفته است که برای رهگیری موشک‌های بالستیک در مراحل اتمسفری و برون‌اتمسفری طراحی شده است. این ساختار از اجزای کلیدی مختلفی مانند خودرو‌های پرتاب، موشک‌ها، رادار و مراکز عملیات تاکتیکی موبایل (TOC) تشکیل شده است. موشک‌های استفاده شده در این سیستم دارای موتور‌های سوخت جامد هستند و طول آن‌ها ۶.۱۷ متر و وزن آن‌ها حدود ۹۰۰ کیلوگرم است. در ادامه با طرح جزئیات بیشتر می‌توان بررسی‌ها و مقایسه‌های بیشتری بین تاد و S-۴۰۰ ارائه داد.
یکی از نقاط قوت اصلی سیستم تاد توانایی آن در دفاع در ارتفاع بالا و برد طولانی است. رادار زمینی این سامانه، یعنی Raytheon Systems AN/TPY-۲ نقش حیاتی در شناسایی تهدیدات و هدایت موشک‌ها برای رهگیری آن‌ها دارد. با وجود این ویژگی‌های برجسته تاد در مقایسه با رقیب روسی خود، یعنی S-۴۰۰ دارای محدودیت‌هایی است.
سامانه پدافند موشکی روسی S-۴۰۰؛ رقیب قدرتمند تاد آمریکایی
S-۴۰۰ که توسط شرکت Almaz-Antey روسیه تولید شده است، در حال حاضر به عنوان یکی از قدرتمندترین سیستم‌های دفاع موشکی جهان شناخته می‌شود. این سیستم که برای دفاع هوایی میان‌برد و دوربرد طراحی شده است، قادر به نابود کردن طیف وسیعی از تهدیدات از جمله هواپیماها، موشک‌های بالستیک و حتی اهداف مافوق صوت است.
یکی از ویژگی‌های کلیدی که S-۴۰۰ روسی را از سایر سامانه‌های پدافندی دیگر متمایز می‌کند، توانایی آن در پرتاب انواع مختلفی از موشک‌هاست. این سامانه به شکلی طراحی شده است که باعث ساخت و پردازش یک ساختار دفاعی لایه‌ای یا حتی چند لایه می‌شود. این سامانه پدافندی می‌تواند اهداف را در برد ۴۰۰ کیلومتری رهگیری کند و رادار‌های نظارتی آن تا ۶۰۰ کیلومتر را پوشش می‌دهند. S-۴۰۰ همچنین قادر به رهگیری اهداف در ارتفاع ۳۰۰ کیلومتری است و به همین دلیل یک سیستم دفاعی بسیار متنوع و کارآمد است.
بین سامانه موشکی تاد آمریکا و S-۴۰۰ روسیه تفاوت‌ها و شباهت‌های متعددی وجود دارد. ابزارآلات دفاعی مدرنی که به صورت سیستماتیک عمل کرده و می‌توانند برا هر طرف در شرایط واقعی یا جنگی تعیین‌کننده واقع شوند.
سیستم دفاع موشکی S-۴۰۰ روسیه در جنگ با اوکراین
با وجود پیشرفته و متنوع بودن این سامانه موشکی پیشرفته، نیرو‌های اوکراینی موفق شده‌اند برخی از اجزای کلیدی S-۴۰۰ را در کریمه هدف قرار داده و نابود کنند. این امر قابلیت‌های دفاع هوایی روسیه در این منطقه را کاهش داده و زیر سوال برده است. به عنوان مثال، دو حمله بزرگ در سال ۲۰۲۳، سیستم‌های رادار و پرتابگر S-۴۰۰ را مورد هدف قرار داد و عملکرد آن‌ها را مختل کرد. نتیجه این حمله این بود که فرصتی برای حمله به اهداف مهم برای طرف اوکراینی به وجود آمد.
یکی از نقاط ضعف سامانه پدافندی S-۴۰۰ روسیه، آسیب‌پذیری آن در برابر پهپاد‌های پرواز پایین و موشک‌های کروز است. اگرچه S-۴۰۰ برای مقابله با طیف گسترده‌ای از اهداف از جمله هواپیماها و موشک‌های بالستیک طراحی شده است. اما در برابر تاکتیک‌های پهپادی و موشکی اوکراین عملکردی چالشی از خود نشان داده است. به طور خاص حمله موشکی نپتون اوکراین و سایر عملیات‌های ترکیبی، ضعف‌های هماهنگی بین S-۴۰۰ و سیستم‌های پشتیبانی مانند پانتسیر را که برای مقابله با تهدیدات ارتفاع پایین طراحی شده است را نشان داد. این هماهنگی ضعیف متزلزل، به اوکراین اجازه داد تا از دفاع‌های روسیه عبور کرده و با حملات موفقیت‌آمیز خود ضرباتی به طرف مقابل وارد کند.
به طور کلی سامانه پدافندی S-۴۰۰ روسیه همچنان یک سامانه توانمند است. البته که جنگ نقاط ضعف آن را برجسته کرده است. این باعث شد اخبار بسیاری به ناتوانی این سامانه پیشرفته اختصاص یابد. کاستی‌ها و نقاط ضعف سامانه روسی S-۴۰۰ در مواجهه با حملات هماهنگ و غیرمتعارف مانند تاکتیک‌های پهپادی و موشکی یا به طور کلی تهاجمات ترکیبی مورد استفاده توسط اوکرایم، خود را نشان داد.
تفاوت‌های کلیدی بین سامانه موشکی تاد آمریکا و S-۴۰۰ روسیه
پیشرفتگی در هردو سامانه موشکی تاد و S-۴۰۰ روسیه محرز است. با این حال تفاوت‌های کلیدی بین آن‌ها وجود دارد که شاید در آینده تمایزات به‌واسطه همین مسائل حادث شود. تاد عمدتا برای رهگیری موشک‌های بالستیک در ارتفاعات بالا طراحی شده و بیشتر بر دفاع موشکی تمرکز دارد تا دفاع هوایی. سامانه موشکی تاد یک‌بعدی‌ست و طبق اسناد موجود، در برابراهداف مهاجم در برد‌های بین ۱۵۰-۲۰۰ کیلومتر فعال و درگیر خواهد شد و قادر به رهگیری هواپیماها یا دیگر پرنده‌ها نیست.
در مقابل، اما سازندگان روسی شاید دست برتر را از این بابت داشته باشند. S-۴۰۰ یک ساختار دفاعی چندلایه ارائه می‌دهد که می‌تواند با طیفی از تهدیدات از جمله هواپیماها، موشک‌ها و حتی فناوری‌های رادارگریزی مدرنی که در F-۳۵ وجود دارند مقابله کند. برد عملیاتی این سامانه موشکی پیشرفته و مدرن، ۴۰۰ کیلومتر و توانایی شلیک انواع مختلفی از موشک‌ها را دارد. از همین بابت در مقایسه با تاد، انعطاف‌پذیری و پوشش گسترده‌تری دارد.
تاد: تخصص در دفاع موشکی بالستیک
نقاط قوت:
تاد به طور خاص برای رهگیری موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد تا میان‌برد در مرحله نهایی پرتاب طراحی شده است و دفاع در ارتفاعات بالا (تا ۱۵۰ کیلومتر) و با برد حدود ۲۰۰ کیلومتر را فراهم می‌کند.
سامانه موشکی تاد آمریکا در رهگیری موشک‌های بالستیک قبل از رسیدن به هدف بسیار موثر است و در برابر تهدیدات موشکی دوربرد قادر به دفاع و مقابله خواهد بود.
در اولین عملیات موفق تاد در خاورمیانه، که موشک بالستیک پرتاب‌شده توسط حوثی‌ها را رهگیری کرد اثربخشی آن در سناریو‌های واقعی به جهان قابت شد.
نقاط ضعف:
تاد به طور انحصاری بر دفاع موشکی بالستیک متمرکز است و قادر به رهگیری هواپیماها، پهپاد‌ها یا دیگر انواع موشک‌ها مانند موشک‌های کروز نیست.
برد رهگیری سامانه موشکی تاد آمریکا (تا ۲۰۰ کیلومتر) به مراتب کمتر از S-۴۰۰ است و سطح دفاع لایه‌ای مشابهی ارائه نمی‌دهد.
نقاط قوت:
S-۴۰۰ یک سیستم چندمنظوره است که قادر به رهگیری طیف وسیعی از تهدیدات، از جمله موشک‌های بالستیک، هواپیماها، موشک‌های کروز و حتی اهداف رادارگریز پیشرفته مانند F-۳۵ است. این سیستم با شلیک انواع مختلفی از موشک‌ها برای تهدیدات مختلف، دفاع چندلایه‌ای را فراهم می‌کند.
با برد تا ۴۰۰ کیلومتر و توانایی رهگیری اهداف در ارتفاعات تا ۳۰۰ کیلومتر، S-۴۰۰ پوشش گسترده‌تری نسبت به تاد ارائه می‌دهد.
نقاط ضعف:
در حالی که S-۴۰۰ می‌تواند موشک‌های بالستیک را رهگیری کند، تخصص آن در رهگیری این نوع موشک‌ها به اندازه تاد نیست و تمرکز آن بیشتر بر دفاع هوایی کلی است.
بیشتر بخوانید:«اس-300» در سوریه فعال شد
رویکرد چندلایه S-۴۰۰ به زیرساخت‌ها و هماهنگی بیشتری برای عملیات نیاز دارد. در مقایسه با تاد که ساده‌تر است.
عملکرد متزلزل این سامانه موشکی در جنگ روسیه و اوکراین، نفوذناپذیری آن را زیرسوال برد و آسیب‌پذیر بودنش رادر برابر حملات ترکیبی به جهان شنان داد.
هر پرتاب سامانه پدافندی تاد و S-۴۰۰ چقدر هزینه خواهد داشت؟
بررسی هزینه‌های سامانه تاد؛ یک وعده پرتاب کامل تا ۳۶۰ میلیون دلار خرج روی دست خواهد گذاشت
به طور کلی هزینه‌ها در این میان به دو دسته تقسیم می‌شود. هزینه اولیه در مورد تولید یا خرید این سامانه‌هاست. در نتیجه استقرار این سامانه‌ها در همان بدو امر هزینه‌بر خواهد بود. مورد بعدی هزینه‌های جاری استفاده از آن‌هاست. به عنوان مثال هزینه پرتاب و قیمت هر موشک پرتاب‌شده توسط هر کدام از این سامانه‌ها. استقرار هر کدام از این سامانه‌ها می‌تواند نه تنها از نظر مالی در اقتصاد یک کشور تاثیرگذار باشد، بلکه نیازسنجی استراتژیک مربوط به خود را هم می‌طلبد.
تخمین‌ها نشان می‌دهد هزینه استقرار سامانه پدافندی تاد بین ۲.۳ تا ۳ میلیارد دلار است. این رقم در نسبت با تعداد موشک‌ها و تجهیزات پشتیبانی تعیین می‌شود. از طرف دیگر هر پرتاب حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیون دلار هزینه دارد. لازم به ذکر است سامانه تاد دارای ۶ پرتابگر و هر پرتابگر به طور معمول حامل ۸ است. بدین ترتیب چیزی که به آن می‌گویند یک باتری کامل از سامانه تاد، اگر به صورت کامل تخلیه شود چیزی بین ۲۴۰ تا ۳۶۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت.
در نهایت هزینه یک پرتاب کامل به تومان برابر خواهد بود با ۲۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان. البته این تبدیل با نرخ دلار ۶۳ هزار تومانی درنظر گرفته شده است.
بررسی هزینه‌های سامانه پدافندی S-۴۰۰
سامانه پدافندی S-۴۰۰ به طور کلی شاید ارزان‌تر از سامانه تاد باشد. هزینه استقرار یک باتری کامل از سامانه روسی S-۴۰۰، بین ۵۰۰ میلیون دلار تا یک میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. با دلار ۶۳ هزار تومانی، یک باتری کامل از این معادل ۳۱ هزار و پانصد میلیارد تومان تا ۶۳ هزار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت.
از طرف دیگر، یک باتری S-۴۰۰ می‌تواند ۸ پرتابگر داشته باشد که ظرفیت هر کدام ۴ موشک است. این سامانه می‌تواند موشک‌های مختلفی پرتاب کند. موشک‌هایی که از نظر برد پرتاب و مسائل دیگر به سه دسته تقسیم می‌شود. به طور کلی هزینه پرتاب هر موشک فارغ از اینکه این موشک متعلق به کدام دسته‌بندی‌ست می‌تواند بین ۱ تا ۵ میلیون دلار باشد. در نتیجه یک وعده پرتاب کامل از باتری سامانه پدافندی S-۴۰۰، از ۳۲ میلیون دلار تا ۱۶۰ میلیون دلار هزینه داشته باشد. در نهایت با تبدیل این عدد به تومان، هزینه یک وعده پرتاب کامل، بسته به نوع موشک استفاده شده در این سامانه به تومان از ۲ تا ۱۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.
سامانه تاد قوی‌تر است یا S-۴۰۰؟
در این گزارش به بررسی این دو سامانه پرداختیم. در نهایت انتخاب بین تاد و S-۴۰۰ بستگی به نیاز‌های خاص کشور استفاده‌کننده دارد. هر دو سیستم نقش حیاتی در استراتژی‌های دفاع مدرن ایفا می‌کنند و حفاظت در برابر تهدیدات موشکی پیچیده و رو به افزایش را فراهم می‌کنند. هر دو نقاط ضعفی دارند که در این گزارش به آن‌ها اشاره شد. صرف نظر از تمام این ویژگی‌ها استقرار این سامانه‌ها می‌تواند بسیار هزینه‌بر باشد.