اقتصاد ۲۴- یک پژوهش به بررسی سناریو‌های مختلف در زمینه میزان درآمد‌های ایران از محل صادرات نفت پرداخته است. در لایحه بودجه ۱۴۰۴ از محل صادرات نقدی نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی مجموعا ۳۵ میلیارد دلار درآمد در نظر گرفته شده است که از این مقدار، ۳۷.۵ درصد آن سهم دولت، ۴۸ درصد سهم صندوق توسعه و ۱۴.۵ درصد سهم شرکت‌های ملی نفت و گاز است. بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۴، حجم صادرات نفت خام و میعانات گازی ۱.۳ میلیون بشکه در روز با قیمت هر بشکه ۶۳ دلار درنظر گرفته شده است که در این صورت سهم دولت از محل صادرات نفت ۵۰۹ هزار میلیارد تومان خواهد بود.
در بدبینانه‌ترین حال ممکن، یعنی صادرات یک‌میلیون بشکه در روز با قیمت هر بشکه ۶۰ دلار، درآمد دولت از محل صادرات نفت در سال آینده به ۳۴۵ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. با‌این‌حال پیش بینی می‌شود حجم صادرات نفت در سال آینده حدود ۱.۱ میلیون بشکه در روز باشد که در این صورت درآمد دولت به ۴۲۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید که ۸۹ هزار میلیارد تومان پایین‌تر از درآمد نفتی درنظرگرفتهشده در لایحه بودجه سال آینده است؛ بنابراین می‌توان گفت در صورت عدم تحقق فروض درنظرگرفتهشده در لایحه بودجه، منابع حاصل از صادرات نفت دچار تغییرات قابل‌توجهی خواهند شد. با توجه به کسری‌های بودجه پی‌در‌پی در سال‌های گذشته، تحقق درآمد‌های نفتی درنظرگرفتهشده از اهمیت بالایی برخوردار است.
رشد قابل توجهی رخ نمی‌دهد
بر اساس اعلام بانک مرکزی، گروه نفت خام و گاز طبیعی در فصل بهار سال ۱۴۰۳ رشد ۹.۵ درصدی را ثبت کرده است. برآورد‌ها بیانگر آن است که ارزش افزوده این بخش در تابستان ۱۴۰۳ نسبت به فصل مشابه سال قبل، رشد ۶.۵ درصدی داشته است. محاسبات مقدماتی در این زمینه نشان‌دهنده آن است که افزایش نرخ رشد ارزش افزوده این گروه ناشی از افزایش تولید و صادرات نفت خام و همچنین افزایش تولید گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی، نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است.
تولید نفت ایران در فصل زمستان ۱۴۰۲ حدود ۳.۲ میلیون بشکه در روز بوده است که با در نظر گرفتن مصرف حدود ۱.۷ میلیون بشکه‌ای روزانه نفت خام در داخل کشور، به معنای صادرات ۱.۵ میلیون بشکه‌ای روزانه نفت خام در این فصل است. طبق آمار اوپک از منابع ثانویه، میزان تولید نفت خام از فصل زمستان ۱۴۰۲ ثابت مانده است. در نهایت پیش‌بینی می‌شود که در صورت تداوم وضعیت موجود در فصول آینده، رشد قابل‌توجهی در این بخش اتفاق نیفتد و انتظار می‌رود برای سال ۱۴۰۳ رشد ۷.۶ درصدی در این بخش رقم بخورد.
نقشه نفتی لایحه ۱۴۰۴
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۴ از منابع صندوق توسعه استقراض می‌کند؛ به‌طوری‌که از سهم ۴۸ درصدی صندوق توسعه، ۲۸ واحد درصد استقراض دولت در بودجه بوده و ۲۰ واحد درصد باقی‌مانده به صندوق توسعه واریز می‌شود. علاوه بر آن، بخش مهمی از مصارف خارج از بودجه که در لایحه ۱۴۰۴ تجمیع و یکپارچه شده، منابع صادرات تهاتری نفت نیرو‌های مسلح و سایر طرح‌های خاص است. بررسی لایحه بودجه نشان می‌دهد تولید نفت خام ایران حدود ۳میلیون و ۷۵۰هزار بشکه در روز است. از این میزان، مصرف داخلی شامل یک‌میلیون و ۹۰۰هزار بشکه در روز می‌شود و بخش صادرات نیز حدود یک‌میلیون و ۸۵۰هزار بشکه نفت خام را در بر می‌گیرد. از این میزان صادرات، سهم دولت، صندوق توسعه و شرکت ملی نفت معادل یک‌میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه نفت در روز است.
بیشتر بخوانید: قیمت نفت با حمله اسرائیل به ایران افزایش یافت
در زمینه صادرات میعانات گازی، روزانه ۵۰هزار بشکه صادر می‌شود که معادل ۱.۱۵ میلیارد دلار درآمد دارد. همچنین خالص صادرات گاز طبیعی به میزان ۱۶میلیارد متر مکعب در سال صورت می‌گیرد که درآمدی معادل ۵.۲ میلیارد دلار به همراه دارد. در این ساختار، منابع نفتی و گازی به دولت، صندوق توسعه، و شرکت‌های ملی نفت و گاز تقسیم می‌شود. دولت ۳۷.۵ درصد از درآمد‌ها را دریافت می‌کند که سهم آن برابر با ۴۷۰هزار بشکه نفت خام و ۱۶میلیارد مترمکعب گاز است. این سهم به ارزش ۱۳.۱ میلیارد دلار محاسبه شده است. از سوی دیگر، سهم صندوق توسعه معادل ۴۸درصد از منابع صادرات است که این شامل ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام و ۲۴هزار بشکه میعانات گازی می‌شود و معادل ۱۶.۸ میلیارد دلار درآمد است. با‌این‌حال، دولت ۲۸واحد درصد از سهم صندوق توسعه را استقراض می‌کند و تنها ۲۰واحد درصد به صندوق توسعه واریز می‌شود.
همچنین، ۱۴.۵ درصد از درآمد‌های نفتی به شرکت ملی نفت و گاز اختصاص داده می‌شود که این سهم برابر با ۱۸۱هزار بشکه نفت خام و ۲۳هزار بشکه میعانات گازی است و معادل ۵میلیارد دلار است. در نهایت می‌توان گفت منابع نیرو‌های مسلح و طرح‌های خاص حدود ۶۸۷هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۱۲.۴ میلیارد دلار است.
سناریو‌های درآمد‌های نفتی دولت
در لایحه بودجه ۱۴۰۴ از محل صادرات نقدی نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی مجموعا ۳۵ میلیارد دلار درآمد در نظر گرفته شده است که از این مقدار، ۳۷.۵ درصد آن سهم دولت، ۴۸ درصد سهم صندوق توسعه و ۱۴.۵ درصد سهم شرکت‌های ملی نفت و گاز است. همان‌طور که مشخص است، درآمد‌های نفتی بودجه به فروض درنظرگرفتهشده برای آن وابسته بوده و در صورت عدم تحقق فروض، منابع حاصل از صادرات نفت دچار تغییرات قابل‌توجهی خواهند شد. به همین دلیل بررسی سناریو‌های مختلف در زمینه میزان صادرات نفت و قیمت هر بشکه نفت از اهمیت بالایی برخوردار است.
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، صادرات نفت در سال آینده ۱.۳ میلیون بشکه در روز با قیمت ۶۳ دلار خواهد بود. در صورت تحقق صادرات با ویژگی‌های مذکور، سهم دولت از محل صادرات نفت برابر با ۵۰۹ هزار میلیارد تومان خواهد بود. با‌این حال پیش‌بینی می‌شود صادرات نفت در سال آینده معادل ۱.۱ میلیون بشکه نفت در هر روز با قیمت ۶۳ دلار باشد. در چنین شرایطی سهم دولت از درآمد‌های حاصل از صادرات نفت به ۴۱۵ هزار میلیارد تومان خواهد رسید که در این صورت دولت با ۹۴ هزار میلیارد تومان کسری از محل درآمد‌های نفتی مواجه خواهد شد.
نکته قابل توجه آن است که مسائل مختلفی می‌تواند در میزان صادرات نفت و قیمت هر بشکه نفت موثر واقع شود و درآمد‌های دولت را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد. برای مثال یکی از سناریو‌های بدبینانه صادرات یک‌میلیون بشکه نفت در روز با قیمت ۶۰ دلار در سال آینده است. در چنین حالتی سهم دولت از محل صادارت نفت به ۳۴۵ هزار میلیارد تومان خواهد رسید که در چنین حالتی دولت با کسری ۱۶۴ هزار میلیارد تومانی از محل درآمد‌های نفتی مواجه خواهد شد.