اقتصاد24 - مناطق آزاد کشور امروز به چنان جایگاهی در کشور رسیده‌اند که نمی توان نقش آنها را در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور انکار کرد، این نقش به قدری پررنگ بوده که قرار است تعداد مناطق آزاد از هشت به 16 منطقه افزایش یابد. اگرچه برخی به بهانه ضدیت با دولت، همواره مناطق آزاد را مورد تخطئه قرار داده اند اما نمی توان کلیات این مناطق و نقش آنان را در توسعه و پیشرفت کشور منکر شد.
دکتر امیر دبیری مهر، مدرس و پژوهشگر علوم سیاسی و نگارنده مقالاتی در حوزه سیاست، فرهنگ و جامعه در گفتگو با خبرنگار اقتصاد24 در خصوص جایگاه مناطق آزاد در ایران گفت: مناطق آزاد در ایران با ذهنیتی درست شکل گرفته اند اما گاهی در برخی موارد درک درستی از آن وجود ندارد. ما در کشورمان مانع و دست‌اندازی بزرگ برای توسعه داریم که آن وجود مقررات، ضوابط، هنجارها و قواعد زیاد متداخل و دست و پاگیر است.
دبیری مهر با بیان اینکه یکی از فلسفه‌های ایجاد مناطق آزاد در ایران دور زدن و یا عبور از موانع و یا قوانین مزاحم بود، افزود: همه افراد با این زیاد بودن و دست و پا گیر بودن قوانین موافق هستند و این مشکل جدی، بیشتر خودش را در حوزه کسب و کار نشان می‌دهد. در ایران اگر کسی بخواهد کسب و کاری راه‌اندازی کند برای مجوزها باید مدت زیادی را پشت سر بگذارد اما در کشورهای توسعه یافته‌ای مانند کانادا ظرف دو روز می‌توان مجوز کسب و کار گرفت؛ چرا که عقیده بر آن است که مردم باید به کسب و کارشان بپردازند مگر اینکه کسب و کار فرد مانع کسب دیگری باشد.
وی افزود: مخاطبان و استفاده کنندگان از مناطق آزاد دو گروه هستند؛ یکی کسانی که کسب و کارشان در مناطق آزاد است و گروه دیگر شهروندانی هستند که با مناطق آزاد با نگاه گردشگری آشنا شده‌اند. در یک جمله می‌توان گفت مناطق آزاد از منظر مخاطبان دسته دوم یعنی گردشگران و مخاطبان عام، به جایگاهی که باید می رسید و با آن چشم اندازی که برایشان ترسیم شده بود؛ فاصله زیادی دارد و حتی در مواردی انحراف از مسیر هم داشته است.
مناطق آزاد کشور پایلوت های توسعه اجتماعی
دبیری مهر با تاکید بر اینکه ماهیت مناطق آزاد کشور بر سهولت در کسب و کار، زندگی و فعالیت های اجتماعی بنا شده است، افزود: مناطق آزاد کشور نباید تنها ناظر به حوزه اقتصاد و کسب و کار باشند؛ هر چند که این موارد در اولویت است و با توجه به دوره تاریخی ایجاد آنها و دوران سازندگی، ماهیت اقتصادی آنها پر رنگ تر جلوه کرده است؛ اما مهم این است که ما بدانیم توجه صرف به آزاد بودن این مناطق در حوزه اقتصاد و تجارت اشتباه است. هیچ وقت منطقه آزاد در حوزه اقتصادی نمی تواند شکل بگیرد مگر اینکه در حوزه های اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی نیز فضای آزادی داشته باشد و فضا پر دست‌انداز و پر مانع نباشد.
وی در ادامه گفت: به همین دلیل مناطق آزاد کشور پایلوت های توسعه اجتماعی هستند و بنا بر دلایل مختلف شما می‌توانید سازمان ها، ساختارها و نهادهای توسعه یافتگی را بنا کنند و مردم بتوانند در فضای راحت تری فعالیت و زندگی کنند. اگر کسی گمان می کند در مناطق آزاد کشور هم به جهت اینکه بخشی از حاکمیت ملی کشور است؛ همه مقررات حوزه های اقتصادی و اجتماعی و... در سرزمین اصلی اعمال می شود در این مناطق هم باید اعمال شود درک درستی از مناطق آزاد ندارد و این ذهنیت باید در کشور حل شود.
این پژوهشگر اجتماعی در ادامه تصریح کرد: ما منطقه آزاد را شکل داده ایم تا اینکه سازمان و ساز و کار جدیدی برای زیست اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در نقطه ای از کشور به صورت پایلوت ایجاد کنیم و نتایج، مزایا و معایب آن را بررسی کنیم و اگر مزایای آن بیشتر بود بتوانیم آن را به کشور تسری و توسعه بدهیم.
وی گفت: ما باید بپذیریم بخش زیادی از آنچه که در شهرها و استان ها عمل می‌کنیم غلط است؛ درغیر این صورت آمار بالای بیکاری، فقر و آسیب های اجتماعی و... نداشتیم؛ بنابراین دفاع از وضعیت موجود، هنر نیست و تنها می توان گفت این تعصبی کور و در جا زدن است.
دبیری مهر افزود: مناطق آزاد فرصتی برای کشور است تا فعالیت های غلطی که در بقیه مناطق انجام داده ایم را در آنها تکرار نکنیم. پس صفت " آزاد " نباید صوری باشد و باید معنای عمیقی از آن به ذهن متبادر شود.
کیش یک تجربه موفق در میان مناطق آزاد
دبیری مهر، کیش یک تجربه موفق در میان مناطق آزاد دانست که با تبدیل شدن به یک برند مثبت توانسته نظر سرمایه گذاران را جلب کند و حتی از سراسر کشور مهاجر بپذیرد. وی دلیل آن را احساس آرامش و آزادی بیشتری برشمرد که به علت قواعد متفاوت با دیگر شهرها توانسته تجربه موفقی باشد.
این پژوهشگر اجتماعی همچنین افزود: درست است که نتوانسته ایم به آنچه در ابتدا در مورد مناطق آزاد فکر می‌کرده‌ایم برسیم؛ اما نباید آرمان، آرزو و چشم انداز در مورد مناطق آزاد را نادیده بگیریم.
در مورد مناطق آزاد کشور باید نگاهی کلان داشت
وی با اشاره به اینکه برخی افراد و مسئولان فکر می‌کنند منطقه آزاد جایی برای پول در آوردن است، در حالی که اینطور نیست گفت: در هیچ کجای دنیا چنین نگاهی به بافت های انسانی نتیجه نداده است. ما به مناطق آزاد به عنوان یک اجتماع نو نگاه می کنیم که در آن اقتصاد، جامعه، فرهنگ، هنر و ... وجود دارد. بدون قوانین سخت و با آزادی بیشتر و به دور از تعصبات قومی، قبیله ای و حزبی که بر مدار انسان های قانون مدار و توسعه خواه و با چشم اندازهای بلند است که می تواند موفقیت و رضایت بیشتری را کسب کنند.
دبیری مهر در ادامه گفت: منطقه آزاد فضایی است که برای انسان توسعه خواه و قانون‌مدار طراحی شده است؛ اگر ما چنین نگاهی به مناطق آزاد داشته باشیم مسئله مناطق آزاد برای ما مهمتر خواهد شد و برای آن سرمایه گذاری و تفکر بیشتری خواهیم کرد.
ارتباط کنونی مناطق آزاد کشور با رسانه ها کامل و موثر نیست
این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد: اشکال مناطق آزاد از نظر ارتباط با رسانه ها این است که گزارش ها و مطالبی که از مناطق آزاد منتشر می شود از جانب کسانی است که به عنوان مسافر وارد مناطق آزاد می شوند حال چه خبرنگار باشند یا رسانه هایی که در مناطق آزاد مستقر نیستند، اما در مورد مناطق تولید محتوا می‌کنند؛ این زنجیره، ناقص و غیر موثر است.
وی اضافه کرد: تولید رسانه ای اعم از مکتوب، تصویری، صوتی و استفاده از فضای مجازی، باید در درون مناطق آزاد صورت بگیرد. به این معنی که باید رسانه‌نگاران، خبرنگاران، نویسندگان و پژوهشگرانی را داشته باشیم که یا در مناطق آزاد مستقر باشند و از نزدیک و دقیق مسائل، مشکلات، موفقیت ها و فرصت های مناطق را با شجاعت به عنوان مسائل کشور مطرح کنند و یا اینکه شرایط را برای رفت و آمد مستمر اصحاب رسانه به مناطق آزاد فراهم کنیم؛ نه به صورت نوبه ای.
دبیری مهر افزود: محدود کردن این مسئله به برگزاری یک همایش، یک تور گردشگری و... برای خبرنگاران نیز از راه های غلط است و زمان این نوع نگاه به فعالیت رسانه ای گذشته است. ما باید دایره افراد تولید کننده محتوا را وسیع تر ببینیم؛ ما باید نویسندگان، پژوهشگران، افرادی که به هر شکلی تولید محتوا می‌کنند و بر افکار عمومی تاثیر می‌گذارند مانند کارگردان، شاعر و... را درگیر این مسئله کنیم و اگر بازدیدی از مناطق صورت می دهند، باید بر ذهنیت آنها تاثیر بگذارد و بعد از آن اثری که از مناطق آزاد گرفته را پس از این در آثار آن فرد ببینیم؛ چه مستقیم و چه غیر مستقیم، در حقیقت نگاه کوتاه مدت ارزشی ندارد.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: برای مثال باید بتوانیم یک عکاس را به مناطق آزاد اعزام و ذهنیت متفاوتی در او ایجاد کنیم تا خودش هر سال بصورت خودجوش در مورد مناطق آزاد تولید محتوا کند و در شبکه های اجتماعی نیز به صورت فعال ظاهر شود. یا کارگردانان لوکیشین‌های خود را در مناطق آزاد ایجاد کنند. اگر بتوانیم این قبیل اقدامات را سازماندهی کنیم به طور قطع در این حوزه موفق تر خواهیم بود. مناطق آزاد نباید خود را در حاشیه کشور بدانند بلکه آنها بخشی از کشور هستند، با این نگاه است که رابطه تاثیرگذار و سازنده ای میان مناطق آزاد با رسانه ها ایجا خواهد شد.