اقتصاد۲۴- زندگی امروز نیازمند داشتن آگاهی هراندازه اندک در هر زمینه‌ای است. یکی از مواردی که داشتن دانش در آن سبب می‌شود نسبت به حقوق خود بهتر بدانید تا بتوانید بهتر از خود دفاع کنید موارد و واژگان حقوقی است.
حقوق و قضا دارای واژگان بسیار دشواریست که آگاهی از تمامی آنها کار انسان‌های معمولی نیست و یکی از دلایلی که افراد وکیل می‌گیرند همین است، اما برخی از واژگان ساده‌تر وجود دارند که حتما باید در مورد آنها و معنی و مفهومشان بدانیم. از جمله این واژگان محکوم له و محکوم علیه است.
محکوم له و محکوم علیه کیست؟
در مورد مسائل حقوقی هر اندازه بهتر بدانیم و نسبت به موضوع آگاه باشیم کم‌تر دچار دردسر می‌شویم. هنگامی‌که واژگان حقوقی را می‌شناسیم بهتر می‌توانیم نسبت به موضوعات حقوقی و قضایی بهتر رفتار کنیم و درک بهتری از مسئله داشته باشیم.
محکوم علیه کیست؟
محکوم علیه به کسی گفته می‌شود که حکم دادگاه علیه او صادر شده درواقع او کسیست که در دادگاه محکوم شده است.
در پرونده‌های حقوقی یا کیفری هر شخصی که حکم به ضرر وی صادره شده باشد در اصطلاح محکوم علیه خوانده می‌شود بنابراین باید راهی پیدا کند تا از خود دفاع کند و اگر ممکن است خود را تبرئه کند.
فرد تاهنگامی‌که حکم قطعی نشده، متهم است، اما از هنگامی‌که حکم قطعی شد محکوم علیه است. در موادی از قانون آیین دادرسی کیفری و اصلاح قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب که بیان می‌دارد محکوم علیه می‌تواند اعتراض کند از روی مسامحه بوده است و به کار بردن کلمه محکوم علیه در آن موارد درست نیست.
نظر شماره ۸۱۸ اداره حقوقی در رویه متداول حقوقی برای محکوم علیه نیست و به نظر می‌رسد در پرونده‌های حقوقی و کیفری محکوم علیه احدی از اصحاب دعواست که حکم علیه وی یا خلاف خواسته او تصمیم قضایی اتخاذ شده است. اگر خواسته خواهان رد یا عدم استماع یا ملزم به انجام عمل گردید نامبرده محکوم علیه است و درامور کیفری نیز در صورتی که متهم برائت حاصل کند شاکی محکوم علیه است و در مواردی هم که متهم یا خوانده محکوم شود نام بردگان محکوم علیه خوانده می‌شوند. در این خصوص رای وحدت رویه نیز صادر شده که همان نظر اداره حقوقی را تایید می‌کند.
دانستن و درک دقیق واژگان و مفاهیم حقوقی کار آسانی نیست. برای این‌که از محکوم علیه درک بهتری داشته باشیم و دقیقا بدانیم در قانون به چه کسی محکوم علیه می‌گوییم به دو ماده قانونی مربوط به آن اشاره می‌کنیم.
ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی مدنی:
در کلیه مواردی که رأی دادگاه برای وصول دِین به موقع اجراء گذارده می‌شود اجراء رأی از مستثنیات دِین اموال محکوم علیه ممنوع است.
تبصره – احکام جزائی دادگاه‌های صالح مبنی بر استرداد کل یا بخشی از اموال محکوم علیه یا ضبط آن مستثنیست.
بیشتر بخوانید: محجور کیست؟| اصطلاح حقوقی که مردم عادی باید بدانند
ماده ۵۲۴ قانون آیین دادرسی مدنی:
مستثنیات دین عبارت است از:
الف – مسکن مورد نیاز محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی با رعایت شوون عرفی.
ب – وسیله نقلیه مورد نیاز و متناسب با شان محکوم علیه.
ج – اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه، خانواده و افراد تحت تکفل وی لازم است.
د – آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفا آذوقه ذخیره می‌شود.
ه – کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شان آنان؛ و – وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌وران، کشاورزان و سایر اشخاصی که وسیله امرار معاش محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی است.
محکوم له کیست؟
فردی حقیقی یا حقوقی که حکم دادگاه به سود و نفع او صادر شده است محکوم له نام دارد. برای تشخیص این‌که حکم به سود یا زیان کدام طرف است باید به دادخواست خواهان با لحاظ دفاعیات خوانده، توجه شود؛ بنابراین اگر حکمی صادر شود که به موجب آن، خواهان در تمام یا بخشی از خواسته خود ذی حق شناخته شده و خوانده دعوا، به ادا یا شناسایی حق او محکوم شده باشد، باتوجه به موضوع، کلاً (اگر در تمام خواسته ذی حق اعلام شده باشد) یا جزئاً (اگر در بخشی از خواسته ذی حق اعلام شده باشد)، معنی محکوم‌له دارد.
ماده ۲ قانون اجرای احکام مدنی:
احکام دادگاه‌های دادگستری وقتی به موقع اجرا گذارده می‌شود که به محکوم‌علیه یا وکیل یا قائم‌مقام قانونی او ابلاغ شده و محکوم‌له یا نماینده و یا قائم‌مقام قانونی او کتباً این تقاضا را از دادگاه بنماید.
محکوم‌له، با توجه به ماده مزبور طرفی است که دو شرط لازم و کافی داشته باشد:
۱) اقامه دعوای اصلی یا دعوای طاری (یعنی دعوای متقابل، دعوای جلب ثالث یا دعوای ورود ثالث) کرده باشد.
۲) مانند سایر مواردی که محکوم له مشخص می‌شود، حکم کلا یا جزئاً به سود وی صادر شده باشد.
پس چنان‌چه دادگاه، در حکمی که صادر کرده خواهان را، کلا، محکوم به بی‌حقی کرده باشد خوانده این دعوا، اگرچه در دعوا کلا پیروز شده باشداز نظر قانون اجرای احکام مدنی، محکوم له به شمار نمی‌رود.در این میان واژه دیگری هم وجود دارد که محکوم به نام دارد که به آنچه در مورد آن حکم صادر شده و چیزی که بین محکوم علیه و محکوم له به آن حکم شده است گفته می‌شود. در مورد محکوم به درماده ۱۷۵ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است: در صورتی که رای صادره مبنی بر رفع تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق باشد، بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده، ازسوی اجرای دادگاه یا ضابطین دادگستری اجرا خواهد شد و درخواست تجدیدنظر مانع اجرا نیست. در صورت فسخ رای در مرحله تجدیدنظر، اقدامات اجرایی به دستور دادگاه اجراکننده حکم به حالت پیش از اجرا اعاده می‌شود و در صورتی که محکوم به، عین معین بوده و استرداد آن ممکن نباشد، مثل یا قیمت آن وصول و تادیه خواهد شد.