اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: ارزش ارز یک کشور مانند هر کالای دیگر در اقتصاد بازار از طریق عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. دولت از طریق سیاست‌های پولی و مالی عوامل تأثیرگذار بر عرضه و تقاضا را تنظیم می‌کند.
تاریخچه ارزش ارز
ارزها صدها سال پیش به‌عنوان جایگزین سیستم مبادله کالا به کالا پدید آمدند. ارزهای اولیه به‌عنوان «پول کالایی» شناخته می‌شدند، زیرا ارزش ذاتی خود را از فلزات گران‌بهایی که از آن‌ها ساخته شده بودند، می‌گرفتند. اما دشواری استفاده از پول کالایی، تغییر به سمت «پول نماینده» را ایجاد کرد؛ پولی که ارزش ذاتی ندارد اما به پشتوانه امکان تبادل با کالاهای فیزیکی پشتیبانی می‌شود. مهم‌ترین نمونه پول نماینده، استاندارد طلا بود که ارزش ارز کشورها به مقدار ثابتی طلا وابسته بود. پول نماینده، به سکوک یا اسکناس‌هایی گفته می‌شود که هر واحد آن نمایندهٔ مقدار مشخصی فلز قیمتی باشد که توسط مقامات پولی کشور به عنوان پشتوانه نگهداری می‌شود.
استاندارد طلا در جنگ جهانی اول محدودیت‌های خود را نشان داد زیرا عرضه پول تنها با افزایش عرضه طلا ممکن بود. پس از جنگ، بسیاری از کشورها استاندارد طلا را کنار گذاشته و چاپ پول آزاد را آغاز کردند. در سال ۱۹۷۱، پول نماینده رسماً در سطح جهان کنار گذاشته شد و جای خود را به «ارز فیات» داد.
پول فیات ارزش ذاتی یا پشتوانه کالایی ندارد. ارزش آن بر اساس عرضه و تقاضا و اعتبار دولت صادرکننده تعیین می‌شود. این نوع پول، شدت بحران‌ها را نسبت به پول نماینده کاهش می‌دهد زیرا دولت‌ها می‌توانند پول بیشتری چاپ کنند.
عرضه و تقاضای ارز
ارزش ارز اساساً با عرضه و تقاضا (داخلی و خارجی) تعیین می‌شود. تقاضای بیشتر، ارزش ارز را افزایش می‌دهد؛ عرضه بیشتر، آن را کاهش می‌دهد. عواملی که ارزش ارز را تحت تأثیر قرار می‌دهند عبارتند از:
نرخ بهره: ارز کشورهای دارای نرخ بهره بالاتر معمولاً ارزش بیشتری پیدا می‌کند زیرا سرمایه‌گذاران به سمت این کشورها جذب می‌شوند.
تورم: تورم بالا قدرت خرید ارز را کاهش داده و تقاضای آن را کم می‌کند، که منجر به کاهش ارزش آن می‌شود.
جریان سرمایه: ورود سرمایه به کشور باعث افزایش ارزش ارز می‌شود، در حالی که خروج سرمایه آن را کاهش می‌دهد.
عرضه پول: هرچه عرضه پول بیشتر باشد، ارزش ارز کمتر می‌شود و بالعکس.
اندازه‌گیری ارزش ارز یا نرخ‌های ارز
رایج‌ترین روش اندازه‌گیری ارزش ارز، تبدیل آن به ارزهای دیگر است که به آن نرخ ارز گفته می‌شود. پس از کنار گذاشتن استاندارد طلا، دو سیستم اصلی نرخ ارز شکل گرفت:
نرخ ارز ثابت: در این سیستم، یک کشور ارز خود را به ارز دیگری (معمولاً دلار آمریکا) متصل می‌کند. این روش معمولاً در کشورهای در حال توسعه برای ایجاد ثبات استفاده می‌شود، اما استقلال سیاست‌گذاری را کاهش می‌دهد.
نرخ ارز شناور: در این سیستم، ارزش ارز توسط بازار و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. این روش انعطاف‌پذیری اقتصادی بیشتری ایجاد می‌کند، اما نوسانات نرخ ارز را نیز افزایش می‌دهد.
نرخ ارز سازوکاری پیچیده است که شامل تنظیم قیمت رویدادهای جاری و ارزش‌گذاری صدها ارز مختلف است. مکانیزم بازار، عرضه و تقاضای جهانی ارزها را به طور خودکار تنظیم می‌کند و از سود بدون ریسک یا آربیتراژ جلوگیری می‌کند.
چرا نرخ ارز مهم است؟
نرخ ارز، نرخ مبادله یک ارز با ارز دیگر است و شاخصی برای سنجش سلامت اقتصادی کشور یا ارزیابی مناسب بودن اقتصاد برای توسعه کسب‌وکار نیز محسوب می‌شود، اما چرا نرخ ارز نوسان دارد و چه عواملی باعث این نوسانات می‌شوند؟
عوامل موثر بر نوسانات نرخ ارز
نوسانات نرخ ارز به تغییرات ارزش ارزهای خارجی اشاره دارد که بر سودآوری معاملات یا انتقالات بین‌المللی تأثیر می‌گذارد.
شاخص‌های اقتصادی: تورم و بدهی دولت
نرخ پایین تورم منجر به افزایش ارزش ارز می‌شود، زیرا قدرت خرید آن در مقایسه با سایر ارزها افزایش می‌یابد. در عینحال، تورم بالا باعث کاهش ارزش ارز می‌شود. همچنین کشورهایی با بدهی دولتی بالا، کمتر احتمال دارد سرمایه خارجی جذب کنند که این امر باعث تورم و کاهش ارزش ارز می‌شود.
نرخ بهره
نرخ بهره که توسط بانک‌های مرکزی تعیین می‌شود، می‌تواند ارزش ارز را تحت تأثیر قرار دهد. نرخ بهره بالا باعث جذب سرمایه خارجی و افزایش ارزش ارز می‌شود و کاهش نرخ بهره نتیجه معکوس دارد.
سیاست پولی و عملکرد اقتصادی
کشورهایی با عملکرد اقتصادی قوی و سیاست پولی مناسب، ارزهای جذاب‌تری برای سرمایه‌گذاران دارند که تقاضا و ارزش ارز آن‌ها را افزایش می‌دهد. در دوران رکود، نرخ بهره کاهش یافته و ارزش ارز کاهش می‌یابد.
احساس بازار و تمایل به ریسک
اعتماد سرمایه‌گذاران به ثبات و آینده اقتصادی یک کشور می‌تواند ارزش ارز را افزایش دهد. در مقابل، احساس منفی در بازار باعث کاهش ارزش ارز می‌شود.
ثبات ژئوپلیتیک
ریسک ژئوپلیتیک و تغییرات غیرمنتظره سیاسی می‌تواند بر ارزش ارز تأثیر بگذارد. ثبات سیاسی و اقتصادی باعث جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش ارزش ارز می‌شود، در عینحال رویدادهای غیرمنتظره سرمایه‌گذاران را به سمت ارزهای امن سوق می‌دهد.
تراز تجاری: ارزش واردات و صادرات
تراز تجاری (BoT)، اختلاف بین ارزش صادرات و واردات است. صادرات بیشتر نسبت به واردات باعث افزایش تقاضا برای ارز یک کشور و در نتیجه افزایش ارزش آن می‌شود؛ ضمناً برعکس، کسری تجاری می‌تواند ارز را تضعیف کند.