اقتصاد۲۴- در این روزهای خاکستری و آلوده، آسمان ایران دیگر آن سرزمین پاکیزه‌ای نیست که در آن می‌توانستیم نفس بکشیم. هر نفس، هر لحظه، با ذرات معلق و گازهای سمی آلوده می‌شود. آیا این همان سرزمینی است که پیش‌ازاین می‌توانستیم در آن با امید و رؤیا زندگی کنیم؟ حالا دیگر این آسمان، آسمان ایران نیست. این آسمان را دیوارهای دود و آلودگی گرفته‌اند. و این داستان، داستانی است که با هر دقیقه از آن، بدنمان درگیر سرفه، درد و ناراحتی می‌شود. هوای آلوده در شهرهای ایران دیگر به یک بحران روزمره تبدیل شده است؛ بحرانِی که نه‌تنها زندگی انسان‌ها را تهدید می‌کند بلکه آینده‌ای تاریک و پر از بیماری‌های مهلک را برای نسل‌های آینده رقم می‌زند. تهران، اصفهان، اراک، مشهد و دیگر شهرهای بزرگ، شاهد روزهای خاکستری‌ای هستند که در آن نه خبری از آسمان آبی است و نه هوای تازه‌ای برای نفس کشیدن. در این شرایط، تنها چیزی که از همه ما باقی می‌ماند، نگرانی از آینده‌ای است که این هوای آلوده برایشان رقم خواهد زد.
آلودگی هوا در ایران دیگر یک پدیده طبیعی نیست؛ بلکه به یک فاجعه انسانی تبدیل شده است. روزهایی که شاخص آلودگی هوا به حد خطرناک می‌رسد و مسئولان به‌جای اقدام عملی تنها به آمار و ارقام بسنده می‌کنند. هوا آلوده است، مردم بیمار می‌شوند و حتی جان خود را از دست می‌دهند؛ اما آیا کسی در قبال این بحران مسئول است؟ آیا کسی جوابگوی هزاران نفری است که هر سال به‌دلیل مشکلات قلبی، ریوی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند؟
صنایع آلاینده، خودروهای فرسوده و نبود برنامه‌های منسجم برای مقابله با این بحران، همگی دست به دست هم داده‌اند تا تهران، اصفهان، تبریز و دیگر شهرها به مکانی تبدیل شوند که نفس کشیدن در آن به‌معنای اندوه و نگرانی، درد و بیماری و گاهی نیز مرگ است. مسئولین در این میان به‌جای برنامه‌ریزی برای حل این مشکل، درگیر مسائل دیگر هستند و از بحران زیست‌محیطی غافل شده‌اند. آیا ما به‌عنوان مردم، زندگی خود را فدای بی‌توجهی مسئولین خواهیم کرد؟ آیا اجازه می‌دهیم که آلودگی هوا همچنان به‌عنوان یک قاتل خاموش در دل شب و روز، جان انسان‌ها را فدا کند؟ هوا، حق ماست. نفس کشیدن، حق ماست.
آلودگی هوا تنها یک دغدغه محیط‌زیستی نیست بلکه تهدیدی برای سلامت عمومی و آسایش مردم است. برخی از مسئولان به‌جای مواجهه با واقعیت‌های تلخ، همچنان بر روی کاغذها و گزارش‌های بی‌اثرشان پافشاری می‌کنند. چه زمانی قرار است به‌جای گزارش‌های پی‌درپی که نه تغییری ایجاد می‌کنند و نه اثری بر وضعیت فعلی می‌گذارند، اقدامی واقعی صورت بگیرد؟
بی‌عملی در این شرایط، به‌اندازه بحران آلودگی هوا خطرناک است. این بحران دیگر نه‌تنها برای تهران بلکه برای تمام ایران به یک تهدید بزرگ تبدیل شده است. در دماوند، در مشهد، در اصفهان، در تبریز، آلودگی از حد انتظار فراتر رفته است و هیچ نشانه‌ای از عزم جدی برای رفع آن دیده نمی‌شود. در این وضعیت، تنها یک سؤال در ذهن مردم شکل می‌گیرد: «چرا؟»
آسمان ایران از نفس افتاده و مردم در میان دودی غلیظ و غم‌انگیز گرفتار شده‌اند. این بار، نیاز به تغییر واقعی داریم. دیگر وقت شعار نیست. وقت عمل است.
آلودگی هوا ۴۰۰۰ تهرانی را به اورژانس فرستاد
به‌دنبال افزایش آلودگی هوا در تهران، اورژانس استان تهران گزارش داده است که در هفته جاری، ۳۳.۵ درصد از مأموریت‌های این سازمان به بیماران قلبی و تنفسی اختصاص داشته است. از این تعداد، بیش از چهار هزار نفر به‌دلیل مشکلات تنفسی به اورژانس پایتخت مراجعه کرده‌اند.
رئیس سازمان اورژانس استان تهران اعلام کرد آلودگی شدید هوا تأثیرات مستقیمی بر سلامت شهروندان گذاشته و بیشتر بیماران مراجعه‌کننده به اورژانس، مشکلات تنفسی و قلبی داشته‌اند. این موضوع نشان‌دهنده نیاز فوری به اقدامات جدی در راستای کنترل آلودگی هوا و جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر برای سلامتی مردم است. همچنین «مازیار غلامی»، مدیرکل هواشناسی تهران، در سخنانی هشدارآمیز اعلام کرده است: «آلودگی هوا در تهران به‌حدی رسیده است که وضعیت تنفسی شهروندان در بسیاری از روزها در وضعیت بحرانی قرار دارد. این موضوع به‌دلیل نبود بادهای مناسب و پایداری جو، باعث تجمع آلاینده‌ها در سطح پایین جو می‌شود. در چنین شرایطی، حتی کسانی که به‌طور معمول از مشکلات تنفسی رنج نمی‌برند، دچار مشکلات حادی خواهند شد. این شرایط در فصول سرد، به‌دلیل افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و آلودگی ناشی از آن، تشدید می‌شود.» غلامی افزود: «گرچه پیش‌بینی‌هایی برای کاهش آلاینده‌ها در دوره‌های آتی وجود دارد، اما رسیدن به یک وضعیت بهینه نیازمند همکاری و توجه جدی از سوی تمامی نهادها و مردم است.»
وضعیت بحرانی شهرهای خوزستان
در خوزستان، این وضعیت بحرانی به شدت احساس می‌شود. به‌گزارش ایرنا، یک هزار و ۶۹۵ نفر در ۴۸ ساعت گذشته به‌دلیل آلودگی هوا و بروز علائم تنفسی راهی مراکز درمانی شدند. «مسعود نشاطی»، مدیر امور بیماری‌ها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، در این‌باره گفت: «این تعداد مراجعین در تمامی رده‌های سنی گزارش شده است و با بروز علائم تنگی نفس به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.» خوشبختانه همه این افراد به‌صورت سرپایی درمان و از بیمارستان‌ها ترخیص شدند.
افزایش غلظت آلاینده‌ها در استان خوزستان که تا اواخر هفته ادامه دارد، کارگروه اضطرار آلودگی هوا را وادار به اعلام تعطیلی مدارس در برخی مناطق کرده است. این آلودگی شدید، نتیجه مستقیم وجود صنایع آلاینده‌ای مانند نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد و نیشکر در استان است که مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی زیادی برای ساکنان به‌وجود آورده است.
قوه قضائیه به ترک فعل دستگاه‌ها در حوزه آلودگی هوا ورود کند
رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران، «مهدی پیرهادی»، با انتقاد شدید از عملکرد دستگاه‌ها در زمینه مقابله با آلودگی هوا، خواستار ورود قوه قضائیه به این موضوع شد. او ضمن اشاره به مشکلات جدی ناشی از آلودگی هوا، از عدم توجه کافی به این بحران در کشور انتقاد کرد و تأکید کرد آلودگی هوا که با جان انسان‌ها در ارتباط است، باید به‌طور جدی پیگیری شود.
پیرهادی در ادامه، به سهم عوامل مختلفی مانند خودروهای فرسوده، صنایع آلاینده و عدم نظارت بر معاینه فنی خودروها اشاره کرد و بر این نکته تأکید داشت که آلودگی هوا به یک مسئله پیچیده و فراگیر تبدیل شده است و نیاز به اراده و اقدام جدی دارد. او از رئیس‌جمهور خواست که به‌عنوان جراح قلب، آلودگی هوا را در اولویت اقدامات خود قرار دهد و بر لزوم نوسازی شش میلیون خودرو فرسوده تأکید کرد.
۱۴ هزار مراجعه به مراکز درمانی به‌دلیل مشکلات قلبی و تنفسی
در یک هفته اخیر، آلودگی هوا در تهران و سایر شهرهای ایران باعث افزایش مراجعه به اورژانس‌ها و مشکلات بهداشتی شدید برای شهروندان شده است. براساس گزارش‌ها، بیش از ۱۴ هزار نفر در این مدت به‌دلیل مشکلات قلبی و تنفسی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند. این آمار نشان‌دهنده تأثیرات خطرناک آلودگی هوا بر سلامت عمومی است.
افزایش مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در ایران
طبق گزارشات اخیر، در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰ هزار و ۶۰۰ نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست دادند که نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. این درحالی‌است که در سال ۱۴۰۱، حدود ۲۶ هزار و ۴۰۰ نفر در ۲۷ شهر کشور به‌دلیل آلودگی هوا فوت کردند. بااین‌حال، تعداد شهرهایی که به‌دلیل آلودگی هوا دچار مشکلات بهداشتی می‌شوند، در سال ۱۴۰۲ به ۵۷ شهر رسیده است.
«عباس شاهسونی»، رئیس گروه سلامت هوا و تغییراقلیم وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با جام‌جم آنلاین، اعلام کرد علی‌رغم افزایش مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی، آمار مرگ‌ومیر نسبت به سال گذشته حدود ۱.۵ درصد کاهش داشته است. این کاهش به‌دلیل کاهش متوسط غلظت ذرات معلق در هوا از ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب در سال ۱۴۰۱ به ۳۰ میکروگرم در سال ۱۴۰۲ بوده است.
بااین‌حال، شاهسونی تأکید کرد وزارت بهداشت به‌تنهایی نمی‌تواند اقدام به تعطیلی شهرها به‌دلیل آلودگی هوا کند. طبق قانون هوای پاک، وظیفه وزارت بهداشت تنها اعلام شرایط اضطراری است. زمانی که غلظت آلاینده‌ها و مشکلات ناشی از آن افزایش می‌یابد، وزارت بهداشت باید کارگروه شرایط اضطرار را تشکیل دهد. آلودگی هوا تأثیرات منفی زیادی بر سلامت عمومی، به‌ویژه بر گروه‌های آسیب‌پذیر همچون کودکان، مادران باردار، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، عروقی و ریوی دارد. «احمد اسماعیل‌زاده»، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، در این باره هشدار داد و تأکید کرد این آلودگی‌ها می‌تواند به‌طور جدی سلامت این افراد را به خطر اندازد و وضعیت بیماری‌های موجود را تشدید کند.
بیشتر بخوانید: عکس/ تهران در وضعیت قرمز
او توضیح داد که فلزات سنگینی همچون سرب، که به‌واسطه سوختن سوخت‌های فسیلی مانند بنزین و گازوئیل به هوا وارد می‌شوند، می‌توانند باعث اختلال در جذب ریزمغذی‌های ضروری مانند کلسیم، آهن و روی شوند. این مواد سمی به‌مرور زمان در بدن تجمع می‌کنند و منجر به بروز بیماری‌های جدی‌تری همچون سرطان خواهند شد.
آمار وزارت بهداشت نشان می‌دهد در هر سال بیش از ۳۵ هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. تهران با حدود هفت هزار مرگ بیشترین آمار مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا را به خود اختصاص داده است. همچنین، استان‌های اراک و اصفهان به‌ترتیب با آمارهای ۶۶۱ و دو هزار و ۲۹ نفر، در رده‌های بعدی قرار دارند. هزینه‌های تحمیلی بر سیستم بهداشتی این استان‌ها نیز قابل‌توجه است؛ به‌طوری‌که در اراک به دو میلیون و ۵۶۴ هزار دلار و در اصفهان به ۷۹۶ میلیون دلار می‌رسد.
هشدار افزایش آلودگی هوا در ۸ شهر
سازمان هواشناسی کشور با اعلام هشدار افزایش آلودگی هوا در هشت شهر به آستانه خطرناک، وضعیت نگران‌کننده‌ای را برای سلامت عمومی در روزهای آینده پیش‌بینی کرده است. براساس اعلام این سازمان، پیش‌بینی می‌شود از روز جمعه و شنبه، وزش باد شدید همراه با گردوخاک در نواحی غرب، شمال‌غرب و مرکز کشور شدت یابد. این شرایط به‌ویژه برای مناطق صنعتی و شهری که در معرض آلودگی شدید هوا قرار دارند، وضعیت خطرناکی ایجاد خواهد کرد.
به‌طور مشخص، روزهای چهارشنبه و پنجشنبه، آلودگی هوا در شهرهای اصفهان، اراک، تبریز، تهران، ارومیه، قزوین، کرج و قم شدت بیشتری خواهد یافت. این افزایش آلودگی به‌ویژه در مناطق پرتردد و صنعتی می‌تواند به آستانه خطرناک برسد. سازمان هواشناسی از مردم خواسته است در این روزها از تردد غیرضروری و فعالیت‌های ورزشی در فضای باز خودداری کنند.
در این شرایط، توصیه‌های مهم شامل مدیریت بهینه در مصرف سوخت‌های فسیلی، کنترل فعالیت‌های صنعتی آلاینده و کاهش تردد در ساعات پیک است. همچنین، دستگاه‌های ذی‌ربط باید به‌صورت مداوم شاخص‌های آلودگی را پایش کنند و درصورت لزوم اقدامات لازم را برای حفظ سلامت شهروندان انجام دهند.
نکات حقوقی در مقابله با آلودگی هوا
قوانین حفاظت از محیط‌زیست به‌طور مشخص وظایفی را برای نهادهای دولتی و خصوصی تعریف کرده‌اند. طبق این قوانین، این نهادها موظفند تدابیری برای کنترل آلاینده‌ها و کاهش آلودگی هوا اتخاذ کنند. این شامل محدودیت‌هایی برای صنایع آلاینده، تنظیم معیارهایی برای کیفیت هوا و نظارت بر رعایت این معیارها می‌شود. این قوانین نه‌تنها به‌عنوان ابزار نظارتی بلکه به‌عنوان ضمانتی برای حفظ سلامت عمومی عمل می‌کنند. حقوق شهروندی در این راستا به‌ویژه در مواجهه با آلودگی هوا اهمیت پیدا می‌کند. براساس قوانین حقوق بشر و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، هر فرد حق دارد در یک محیط سالم زندگی کند. آلودگی هوا به‌طور مستقیم به این حق آسیب می‌زند و تهدیدی جدی برای سلامت عمومی به‌شمار می‌آید. ازاین‌رو، مسئولان موظفند برای کاهش آلودگی هوا و محافظت از سلامت عمومی اقدامات لازم را انجام دهند.
بیشتر بخوانید: ادارات استان البرز تعطیل شد
علاوه‌بر مسئولیت دولت، صنایع و کارخانجات نیز باید مسئولیت‌های خود را در قبال آلودگی هوا بپذیرند. این صنایع باید استانداردهای زیست‌محیطی را رعایت کنند و درصورت تخلف، به پرداخت جریمه و انجام اقدامات اصلاحی ملزم شوند. دولت به‌عنوان نهاد نظارتی باید بر اجرای این قوانین نظارت کند و درصورتی‌که آلودگی هوا به‌حد بحران برسد، قادر به اعمال محدودیت‌ها و تعطیلی موقت کارخانه‌ها باشد تا از سلامت شهروندان حفاظت شود.
درنهایت، یکی از حقوق شهروندی در مواجهه با آلودگی هوا، حق اعتراض به این مشکل است. مردم حق دارند درصورت بروز آلودگی شدید، اعتراضات خود را به مسئولان اعلام کنند و خواستار اقدامات فوری برای کاهش آلودگی باشند. در این میان، آگاهی‌رسانی و آموزش عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است. نهادهای دولتی باید بااستفاده از رسانه‌ها و برنامه‌های آموزشی، مردم را از خطرات آلودگی هوا آگاه کنند و روش‌های پیشگیری از آن را به آنها آموزش دهند.
چند سال دیگر باید با این بحران نفس بکشیم؟
چه زمانی قرار است این کابوس پایان یابد؟ چند سال دیگر باید از آسمان خاکستری تهران و دیگر کلانشهرهای ایران نفس بکشیم؟ آلودگی هوا دیگر یک تهدید نیست بلکه یک بحران است که در حال بلعیدن سلامت مردم است. هر روز که به آسمان نگاه می‌کنیم، بیشتر از دیروز، دود و غبار را می‌بینیم و می‌پرسیم چقدر باید با این وضعیت ادامه بدهیم؟ شرایط کنونی نشان می‌دهد این معضل بزرگ به‌راحتی حل نخواهد شد؛ مگر اینکه تمام دستگاه‌های اجرایی با یک عزم راسخ دست به تغییرات اساسی بزنند. آیا قرار است تا سال‌ها یا حتی دهه‌ها همچنان در این شرایط زندگی کنیم؟ آیا جان هزاران نفر دیگر باید برای بیدار شدن مسئولین هزینه شود؟ این وضعیت غیرقابل‌قبول است و تا زمانی که تمام نهادها و ارگان‌ها در برابر این تهدید دست به‌کار نشوند، این بحران ادامه خواهد داشت.