آلودگی هوای تهران نقض حقوق بشر است

اقتصاد۲۴-تهران، پایتخت ایران، در دنیای امروز به سمبلی از بحران‌های زیست‌محیطی بدل شده است. آلودگی هوا که هر روز به شکل تازه‌ای بر زندگی شهروندان تهرانی سایه می‌افکند، دیگر تنها یک مسئله زیست‌محیطی نیست؛ بلکه به تهدیدی جدی برای سلامت عمومی و آینده نسل‌ها تبدیل شده است. در ۲۱ آذرماه ۱۴۰۳، تهران به رکورد ۸۶ روز ناپاک در سال جاری دست یافت. این میزان آلودگی در حالیست که سال گذشته نیز به همین میزان شاهد چنین بحرانی بودیم و سال‌های گذشته نیز از شدت آلودگی هوا کاسته نشده است. این روند نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که سال‌هاست شهروندان تهرانی را درگیر کرده است.

در تحلیل علل این وضعیت، به‌طور طبیعی باید به چالش‌های مختلف زیست‌محیطی و اقتصادی پرداخته شود. دهه ۱۳۸۰ با ورود سوخت‌های پرگوگرد و ناکارآمدی سیستم حمل‌ونقل عمومی، شروع تلخی برای تهران بود. در این دوران، سوخت‌های غیرمناسب در کنار توسعه ناگهانی خودرو‌ها و حمل‌ونقل شخصی، کیفیت هوای تهران را به شدت کاهش داد. در دهه ۱۳۹۰ نیز تحریم‌ها و عدم توانایی در صادرات سوخت مازوت، موجب شد که این ماده آلوده‌کننده به معضلی بزرگ تبدیل شود و صنایع و نیروگاه‌ها به بزرگ‌ترین منابع آلودگی تبدیل شوند. در دهه ۱۴۰۰، پدیده وارونگی دما، کیفیت پایین سوخت و استفاده از خودرو‌های فرسوده، تهران را به گورستانی تبدیل کرده است که هوای آلوده آن، زندگی شهروندانش را تهدید می‌کند.

در این شرایط بحرانی، لازم است که تمام ارگان‌های مسئول در قبال سلامت مردم و آلودگی هوا پاسخگو باشند. این‌که چه ارگان‌هایی باید در برابر این بحران مسئولیت بپذیرند و چگونه باید به مردم پاسخ دهند، سوالی است که هنوز جوابی مشخص و قاطع ندارد.

ارگان‌های دولتی و وزارت‌خانه‌ها

در درجه اول، وزارت نفت باید به‌طور فوری و ریشه‌ای برنامه‌ای برای کاهش استفاده از سوخت‌های آلاینده و جایگزینی آن با سوخت‌های پاک‌تر و کم‌گازتر داشته باشد. ادامه استفاده از سوخت‌های پرگوگرد در شرایطی که آلودگی هوا به شکل مرگباری افزایش یافته است، نه تنها نادیده‌گیری سلامت مردم است، بلکه نقض حقوق بشر به شمار می‌آید.

وزارت بهداشت و سازمان محیط‌زیست نیز باید نقش فعالی در این بحران ایفا کنند. این دو نهاد مسئول باید در سیاست‌گذاری‌های کلان برای کاهش آلودگی هوا مشارکت داشته و طرح‌هایی را برای مقابله با اثرات آن روی سلامت عمومی به‌ویژه بیماری‌های تنفسی و قلبی ارائه دهند. اما آنچه که از وزارت بهداشت بیشتر مشاهده می‌شود، ارائه هشدار‌هایی مبهم است که غالباً در میان صدای بلند رسانه‌ها گم می‌شود. این نهاد باید اقدامات جدی‌تری را در زمینه کنترل کیفیت هوای تهران انجام دهد و بیش از پیش به موضوع واکنش فوری نسبت به بحران‌های محیطی اهمیت دهد.

سازمان حمل‌ونقل و شهرداری تهران

شهرداری تهران به عنوان یکی از ارگان‌های کلیدی، مسئولیت عظیمی در اصلاح سیستم حمل‌ونقل عمومی دارد. سیستم حمل‌ونقل عمومی تهران هنوز به‌طور جدی کارآمد نشده است و ناوگان فرسوده و عدم ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در پایتخت است. شهرداری باید با ایجاد سیاست‌های جدید و اصلاح سیستم حمل‌ونقل، نظیر توسعه اتوبوس‌های برقی و قطار‌های شهری، شهروندان را به استفاده بیشتر از حمل‌ونقل عمومی ترغیب کند.

ارگان‌های قضائی و قانونی

در شرایطی که قوانین مربوط به حفاظت از محیط زیست و مبارزه با آلودگی هوا به‌طور جدی اجرا نمی‌شود، باید دستگاه قضائی به‌طور ویژه این معضل را پیگیری کند. آیا هیچ نهاد یا فردی تاکنون به‌خاطر عدم رعایت اصول محیط‌زیستی و ایجاد آلودگی گسترده جریمه شده است؟ آیا مسئولانی که در ایجاد چنین بحران‌هایی سهیم بوده‌اند، مجازات یا حداقل مورد بازخواست قرار گرفته‌اند؟

بیشتر بخوانید:خفگی در تهران؛ ۶ شهر آلوده ایران کدام‌اند؟

شاید بهتر باشد که جریمه‌های سنگینی برای صنایع آلوده‌کننده و واحد‌های تولیدی که به‌طور غیرقانونی از سوخت‌های آلاینده استفاده می‌کنند، تعیین شود. این جریمه‌ها باید به‌گونه‌ای باشند که موجب تغییر رفتار آلاینده‌ها و تشویق آنها به استفاده از تکنولوژی‌های پاک و سوخت‌های غیرآلاینده شود.

آلودگی هوا در تهران به یک بحران جدی و در حال گسترش تبدیل شده است. در این شرایط، سوالاتی از مسئولان و ارگان‌های مختلف باید مطرح شود:

چرا این بحران به این اندازه در طول سال‌ها ادامه پیدا کرده است؟

چه جریمه‌هایی باید از سوی دولت برای کاهش آلودگی اعمال شود؟

و مهم‌تر از همه، چه اقداماتی باید انجام شود تا مسئولان در قبال این وضعیت پاسخگو باشند و از تکرار چنین فجایعی جلوگیری شود؟

وقت آن رسیده که به جای شعار‌های تکراری، اقدامات عملی و جدی در زمینه کنترل آلودگی هوا آغاز شود.