اقتصاد24 - انواع مناطق آزاد تجاری کدام ها هستند؟ طبقه بندی مناطق آزاد تجاری به دلیل کاربرد زیاد و ابهام در واژگان آن، قدری مشکل است؛ دلیل ابهام در واژگان را نیز می توان در دو مسئله دانست؛ نخست تصویب قوانین متعدد و متنوع معاف کننده و دوم به‌کارگیری مناطق آزاد برای اهداف گوناگون. در این نوشتار به رفع ابهام از طریق طبقه بندی و دسته بندی های مختلف مناطق آزاد می پردازیم.
تقسیم بندی مناطق آزاد از نظر مقصد نهایی کالاهای موضوع تجارت
یکی از طبقه بندی ها که در این خصوص ارائه شده است، مربوط به برخی مشاوران کانادایی است که دسته بندی را بر اساس مقصد نهایی کالاهای موضوع تجارت مطرح کرده اند. البته اگرچه بیان تمام آنها ضروری نیست، اما مناطق آزاد تجاری می توانند در یکی از سه گروه زیر قرار گیرند:
1- مناطق واردات: آن دسته از مناطقی هستند که کالاها را به کشور میزبان وارد می‌کنند . این مناطق در اصل برای کاهش مشکلات ایجاد شده توسط قوانین گمرکی کشور میزبان تاسیس شده اند. بیشتر این مناطق در آمریکا با هدف واردات، ایجاد شده اند.
2- مناطق صادرات دوباره: مناطقی هستند که بیشتر کالاها را به کشورهایی غیر از کشور میزبان صادر می‌کنند. اساسا بیشتر این مناطق در مسیرهای تجارت قرار گرفته اند. این مناطق جزو مناطق آزاد کلاسیک هستند و در آنها فعالیت های تولیدی به ندرت انجام می شود. کولون در پاناما و سنگاپور نمونه های خوبی از این گروه مناطق هستند.
3- مناطق پردازش صادرات: مناطقی هستند که تولید و صادرات دوباه کالاهای تمام شده را با هم ترکیب می کنند.
هرچند این مدل طبقه بندی، نگرش جدیدی از چگونگی پیدایش مناطق آزاد را به وجود آورده است، اما برخی از اشکال مناطق آزاد از قبیل بنادر آزاد و انبارهای ذخیره گمرکی را شامل نمی شود. ظاهرا مبدعین این تقسیم بندی، آنها را به عنوان مفاهیم فرعی و نه انواع مختلف مناطق آزاد تجاری در نظر گرفته اند.
تقسیم بندی بر اساس نوع فعالیت
برخی دیگر از اقتصاددانان تقسیم بندی هفت طبقه ای دیگری ارائه کرده اند که بر اساس مدل آنها، تمام مناطق اقتصادی در این هفت گروه جای می گیرند:
1- مناطق آزاد تجاری : در این مناطق کارخانجات می توانند کالاهای معاف از مالیات را برای پردازش، مونتاژ، ساخت، توزیع و صادرات، وارد کنند و در برخی موارد می‌توانند در بازارهای محلی به فروش برسانند و چندین منطقه مشابه دیگر وجود دارند که تجارت بین المللی را از طریق جدا کردن منطقه ای خاص تسهیل می کنند. این مناطق عبارتند از: انبارهای ذخیره سازی در گمرکات، مناطق خرده فروشی آزاد، بنادر آزاد و مناطق پردازش صادرات.
2- مناطق آزاد موسسات کسب و کار : در این مناطق صرفا برخی از قوانین سخت گیر مالیاتی حذف شده اند. این مناطق در آمریکا و انگلیس تاسیس شده اند.
3- مناطق آزاد بانکداری: در این مناطق بانک ها می توانند بدون پرداخت حداقل مالیات حاکم بر سایر مناطق، فعالیت های اقتصادی انجام دهند. این مناطق برای اولین بار در سال 1981 در نیویورک شروع به فعالیت کردند.
4- مناطق آزاد سرمایه گذاری: در این مناطق اوراق بهادار و تجهیزات می توانند بدون محدودیت های قانونی فروخته شوند.
5- مناطق آزاد بیمه: در این مناطق شرکت ها می توانند خریداران و فروشندگانی را که متقاضی حمایت های دولتی نیستند، در برابر خطرهایی که تهدیدشان می کند، بیمه کنند. درسال 1980 نیویورک یک منطقه بیمه آزاد افتتاح کرد.
6- مناطق آزاد پزشکی: در این مناطق پزشکان و شرکت های داروسازی می توانند دارو و تجهیزات پزشکی و جراحی را به صورت معاف از مالیات تهیه کنند.
تقسیم بندی بر اساس مدل دیاموند
در مدل دیاموند انواع تسهیلات و امتیازات گمرکی به پنج طبقه اصلی تقسیم شده اند و در آن وارد کنندگان، سازندگان، پردازشگران و مونتاژکاران باید تعریف شده و شناخته شده باشند.
1. مناطق آزاد تجاری: این مناطق همواره از عوارض گمرکی و کنترل های وارداتی معاف هستند.
2. بندر آزاد: معمولا شامل یک بندر کامل و مناطق اطراف آن می شود. نمونه های آن عبارتند از: هامبورگ، هنگ کنگ، سنگاپور .
3. منطقه ترانزیت: گاهی اوقات به منطقه آزاد ترانزیت نیز شناخته می شود و بندری در یک منطقه ساحلی است که خدمات ذخیره سازی و توزیع را انجام می دهد.
4. محیط آزاد: شبیه بندر آزاد است اما عموما به یک منطقه دور افتاده و توسعه نیافته در یک کشور محدود می شود.
5. منطقه امتیازات گمرکی خاص: این نوع امتیازات در برخی کشورهای صنعتی خاص فراهم است. معافیت مالیاتی و کمتریم تشریفات گمرکی از اهم این امتیازات است.
اقتصاد 24 پیشتر به بررسی امتیازات مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی در مقایسه با سرزمین اصلی پرداخته بود که می‌توانید اینجا مطالعه کنید.
*برگرفته از کتاب «آشنایی با مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی» نوشته: دکتر ابراهیم رضوانی و مریم رضوانی.