اقتصاد۲۴-ایراد‌های ساختاری در صنعت انرژی و به‌ویژه دخالت گسترده دولت‌ها در این صنعت سبب شده است که هم‌اکنون هم برق خانگی قطع شود، هم مازوت سوزانده شود و هم به دلیل هوای آلوده و کمبود انرژی مدارس و ادارات و حتی بخش‌هایی از خط تولید کارخانه‌ها تعطیل شود. آن‌هم در‌حالی‌که ایران بر‌اساس برنامه‌های توسعه‌ای بنا بود هاب انرژی منطقه شود.
کمبود سرمایه، چالش صنعت انرژی
حسین عبده‌تبریزی، اقتصاددان، در همایش ملی با عنوان «تأسیسات، گلوگاه ناترازی انرژی» که روز دوشنبه در محل سالن همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار شد، به صورت برخط به بررسی موضوع ناترازی انرژی در ایران پرداخت و راهکار‌های خود را ارائه داد. او وابستگی شدید به بوروکراسی در نظام تصمیم‌گیری و بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری بر روی نفت به‌عنوان اصلی‌ترین دارایی و پتانسیل در کشور را از اصلی‌ترین عوامل رسیدن به نقطه بحران فعلی در ناترازی انرژی دانست. او در ابتدای صحبت‌های خود به ناترازی انرژی در ایران و تکرار آن در محافل ملی اشاره کرد و گفت: اگرچه به موضوع ناترازی انرژی در ایران بار‌ها پرداخته شده و تقریبا بر همگان روشن است که به دلایلی مانند وابستگی شدید به منابع فسیلی، کمبود سرمایه‌گذاری و نظام غلط تصمیم‌گیری، مصرف بی‌رویه ناشی از سیاست‌های یارانه‌ای، تلفات شبکه توزیع و کمبود زیرساخت مناسب، بحران ناترازی تولید و مصرف را شاهد هستیم. عبده‌تبریزی یکی از مهم‌ترین عوامل ناترازی انرژی در ایران را کمبود سرمایه‌گذاری از دهه‌های گذشته دانست و گفت: کشور ما با داشتن منابع نفت و گاز، می‌توانست نفتی را که با قیمت ۱۳ دلار تولید می‌شده، در شرایطی کاملا عادی، با قیمت ۸۰ دلار به فروش برساند. اینکه چرا با فروش نفت با قیمت مناسب روی توسعه زیرساخت‌های انرژی سرمایه‌گذاری نکردیم و چه کسب‌وکاری بهتر از این بوده است، سؤالی است که پاسخش نامعلوم است.
این اقتصاددان عامل دوم بعد از نبود سرمایه‌گذاری درست در اقتصاد نفتی ایران را معطوف به قیمت‌گذاری و اقتصاد برق دانست و ادامه داد: در کشور ما برق، ارزان ارائه شد و در نتیجه آن، مصرف بی‌رویه شد و به این مصرف بی‌حساب عادت کردیم. ما هرگز به این سؤال پاسخ ندادیم که هزینه‌های ساخت نیروگاه جدید در کشور یا حتی بازسازی نیروگاه قدیمی را از کجا باید تأمین کنیم! عبده‌تبریزی با بیان اینکه امروزه اگر نیروگاهی در کشور نیاز به اورهال (تعمیرات اساسی) داشته باشد، تقریبا تعطیل می‌شود، چراکه با قیمت‌های جاری نمی‌تواند میلیون‌ها دلار هزینه کند و این بار سنگینی به دوش اقتصاد انرژی ایران انداخته است، ادامه داد: ما درواقع اقتصاد بازار و رابطه عرضه و تقاضا را نادیده گرفتیم و این به نظر من بی‌احترامی به قیمت بازار و اصرار بر قیمت‌گذاری نادرست است.
از بوروکراسی قرن هجدهم تا اجرا در قرن بیست‌ویکم!
و، اما سؤالی که باید سیاست‌گذاران و افراد مؤثر در نظام تصمیم‌گیری ایران به آن پاسخ دهند، این است که بوروکراسی تا چه اندازه مانع توسعه اقتصاد انرژی در ایران شده است؟
بیشتر بخوانید:تقابل عجیب وزیر با رئیس جمهور بر سر انرژی؛ آقایان دعوا نکنید سرمایه‌گذار پیدا کنید! / صنایع نفت و گاز ایران در وضعیت قرمز پولی
آیا فرصت آن نرسیده که بحران ناترازی، ما را به اعمال تغییرات اساسی در نظام تصمیم‌گیری در حوزه انرژی مجبور کند؟
عبده‌تبریزی در ادامه با تأکید بر اینکه بسیاری از گرفتاری‌های اقتصادی ریشه در مسئله قیمت‌گذاری دارد، افزود: امکانات و در واقع بوروکراسی در اقتصاد ما اجازه نمی‌دهد که این مسیر به سمت درست پیش برود.
او معتقد است با پررنگ‌ترکردن مفهوم سیاست‌های بازاری در اقتصاد ایران، می‌توان به اصلاح قیمت‌گذاری رسید و به مسیر درست حل بحران ناترازی انرژی در ایران قدم گذاشت. او در سخنان خود در این همایش بار‌ها به مفهوم عرضه و تقاضا تأکید کرد و گفت: باید به بازار و سیاست‌های آن برگردیم، مانند هر کشور دیگر باید در بازار محصول به فروش گذاشته شده و قیمت‌گذاری آن هم در بازار انجام گیرد. اینکه بخواهیم روی میز ادارات به دنبال قیمت‌گذاری و اجرای سیاست‌های اداری در بازار خرید‌وفروش برویم، نتیجه‌ای جز مختل‌کردن سیستم عرضه و تقاضا نخواهد داشت.
انرژی ارزان؛ مزیت یا مضرت؟!
او در ادامه با بیان اینکه برخلاف آنچه گفته می‌شود، انرژی ارزان در کشور ما مزیت نیست و به بهره‌وری پایین در اقتصاد انرژی دامن زده است، تصریح کرد: با در پیش گرفتن سیاست‌های غلط عرضه و تقاضا، تولیدکننده مجبور به فروش با قیمت پایین است و از طرفی، واردکننده که ارز ترجیحی می‌گیرد، به جای تنظیم و رفع نیاز بازار به فکر سودجویی می‌افتد. تا زمانی که قیمت گاز و برق به طور مصنوعی پایین نگه داشته می‌شود، مصرف‌کننده نیز در پی آن به مصرف بی‌رویه تشویق شده و بسیاری از کارخانه‌ها که با تخصیص غلط منابع، راه‌اندازی می‌شوند، به لطف گاز و برق ارزان به حیات خود ادامه می‌دهند. همه اینها در حالی است که بهره‌وری اقتصادی یا ارزش افزوده برای کشور ایجاد نخواهد شد.
در‌این‌میان بخش‌نامه‌های دولتی هم به طور واضح اقدامی کافی برای تغییر راهبرد‌های حکمرانی در بخش انرژی ندارند. پیرو صحبت‌های اقتصاددانان، اصلاح نظام تصمیم‌گیری در قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی و تغییر ساختار مدیریتی، از الزامات مدیریت و تغییر از بحران ناترازی زیان‌ده به سوی سیستم سودآور است.
بیشتر بخوانید:نشتی عدم توسعه و زندگی در ظلمت؛ ایران روزانه حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز دارد + ویدیو
عبده با بیان اینکه این خلأ مدیریت بر مبنای بهره‌وری، پایداری اقتصادی و محیط زیست را نیز تهدید کرده است، اضافه کرد: این سؤال مطرح است که آیا در دنیا کسانی که گاز یا برق تولید می‌کنند، سود نمی‌کنند؟ چرا در ایران دولت برق و گاز تولید کند و بعد با قیمت پایین‌تر بفروشد؟ این سیاست‌های غلط است که منجر به اتلاف منابع و تشکیل ناکارآمدی شده است. او ادامه داد: در کشوری که حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیون نفر در معاملات رمزارز مشغول می‌شوند، دیگر سیاست‌گذار نمی‌تواند رمزارز را انکار کند و باید با قانون وضعیت را تنظیم‌گری کند. نه اینکه شیوه مواجهه مقاومت بی‌حاصل در برابر ساز‌و‌کار‌های طبیعی اقتصادی را در پیش گرفت. این اقتصاددان به موضوع گسترش و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و وابسته‌نبودن آن به نفت به‌عنوان یک مزیت اشاره کرد و گفت: اگر با چین که روابط بهتری در مقایسه با غرب داریم، بتوانیم به نتایجی برسیم، می‌توانیم تا حدودی به حل مشکل در کنار کاهش گاز‌های گلخانه‌ای برسیم و از طرفی، برق خورشیدی برای صنایع از لحاظ قیمتی به‌صرفه‌تر است.
او با بیان اینکه لازم است صنایع بزرگ وابستگی خود به دولت را از بین ببرند، افزود: قیمت‌گذاری در بازار گاز نمی‌تواند مشابه قیمت ترکیه یا عربستان باشد و من فکر می‌کنم اگر قیمت آن در طول سه سال به ۵۰ درصد قیمت همسایگان ما برسد و اگر در هفت سال به ۷۰ درصد نرخ اصلی و جهانی برسد، می‌توانیم به زمینه رشد در راستای بهره‌وری فکر کنیم، چراکه درحال‌حاضر قیمت انرژی تنها مزیتی است که می‌تواند صنایع ما را به طور نسبی سر پا نگه دارد. این اصلاح قیمتی مسئله قاچاق را هم تا حدی محافظت و کنترل می‌کند.
این اقتصاددان با بیان اینکه تخصیص غلط منابع یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران است، گفت: سیاست دولت باید نظارت بر کنترل مصرف و ساماندهی مدیریت ارزی باشد، نه اینکه لایه‌های متعددی از نظارت ده‌ها مقام ناظر با سیاست‌های غلط بخش خصوصی را تحت فشار قرار دهند. عبده‌تبریزی در پایان صحبت‌های خود در این همایش که با حضور شرکت‌های مختلف زیرمجموعه سندیکای شرکت‌های تأسیساتی و صنعتی ایران و اعضای اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد، ثبات اقتصادی و صنعتی کشور و حرکت به سوی بهره‌وری انرژی را به شکل‌دهی درست بازار ارز از طرف دولت وابسته دانست.
رئیس‌جمهور پزشکیان، در اقدامی که به‌عنوان چالش دو درجه کمتر در فضای مجازی رونق گرفت، از همگان خواست با کاهش دو درجه‌ای سیستم‌های گرمایشی، به مدیریت انرژی در زمستان کمک کنند و اگرچه بخشی از مردم و بسیاری از مسئولان در واکنش به این درخواست رئیس‌جمهور، اعلام حمایت کردند، اما به نظر می‌رسد تنظیم درست بازار ارز و اصلاح قیمتی با درنظرگرفتن وضعیت تورم و کمبود فاکتور‌های رفاه در معیشت مردم که در صحبت‌های حسین عبده‌تبریزی به آن اشاره شد، باید به‌عنوان اصلی‌ترین اولویت برای دولتی که با هدف اصلاح و رفاه مردم به میدان آمده است، باشد.