اقتصاد۲۴-امروزه محیط زیست یکی از مهمترین چالش‌های کشورمان است. برخی شهر‌ها با مشکلات آلودگی آب مواجه هستند. شماری هم درگیر با آلودگی هوا هستند و عده‌ای هم دچار هر دو هستند.
کشور ما از نظر ارزش‌های تنوع زیستی شرایط مناسبی دارد و باید دقت کرد که محیط زیست امانتی است که همه موظف به حفظ آن هستند. مردم، دولت و سایر ارگان‌ها باید در این زمینه کمک کنند. در سال‌های اخیر ما شاهد کاهش بارندگی هستیم و در بسیاری از نقاط کشورمان از لحاظ کمی به خطوط قرمز در آب رسیده‌ایم و نشست‌های سرزمینی و نبود آب‌های زیر زمینی را مشاهده می‌کنیم. در بسیاری از مواقع معضلات محیط زیست از اولویت خارج شده و به اقتصاد و سایر مباحث پرداخته شده است. در حالیکه باید توجه شود منابع محیط زیست سرزمین ما محدود و رو به اتمام است و آیندگان باید برای آن بهای گزافی پرداخت کنند.
ظرفیت طبیعت محدود است و باید برای حفظ آن چاره‌ای اساسی و جدی اندیشیده شود. در حال حاضر هم صنعت و شهر‌ها رشد و توسعه پیدا کرده‌اند. سیستم حمل و نقل عمومی فرسوده، موتور سیکلت‌های کاربراتوری غیراستاندارد و خودرو‌های شخصی بی کیفیت که عامل اصلی آلودگی هوا هستند به شدت افزایش پیدا کرده‌اند. گونه‌هایی ارزشمند از از گیاهان و جانوران در کشور به سمت انقراض رفته‌اند و در حال حاضر برای حفظ آنها باید تلاش کرد. مسائل محیط زیست موضوعاتی فرا رسانه‌ای است که با شعار حل نمی‌شود و همه باید برای حل این چالش بزرگ بسیج شوند.
باید در موضوع آلودگی به سمتی رفت که منشأ آلودگی را پیدا کرد و برای رفع آن اقدام کرد. داشتن هوای سالم نعمتی است که حق مردم جامعه است و استفاده از هوای پاک و سالم از حقوق شهروندی (طبق اصل ۵ قانون اساسی و ماده ۱۱۳ حقوق شهروندی) است.
تحقیقات نشان می‌دهد که ۷۲ درصد آلودگی سهم وسایل نقلیه موتوری فرسوده و مستعمل است. هم اکنون در حدود ۴۱ درصد سهم آلودگی هوای تهران از منابع ثابت است و در آنها هم نوع کیفیت سوخت مؤثر بوده و غالباً سوخت ایجاد آلودگی می‌کند.
نیروگاه‌ها هم همواره عاملی برای ایجاد آلودگی هوا هستند. اما طبق بررسی‌ها در اکثر شهر‌ها کمتر از ۷ درصد از سهم آلودگی را به خود اختصاص داده‌اند. نزدیک به ۱ درصد از نیروگاه‌های ما تجدید پذیر یا پاک هستند. بیش از ۵۰ درصد از ناوگان کشور فرسوده بوده که عدد بالایی است. بالای ۴۰ درصد آلودگی هوای تهران به خاطر خودرو‌های فرسوده و از کار افتاده است. بیش از ۱۲ میلیون موتور سیکلت داریم که ۱۱ میلیون آن فرسوده‌اند. شایان ذکر است به طور متوسط هر موتور سیکلت ۳ تا ۴ برابر خودرو محیط زیست را آلودگی می‌کند. طبق برآورد مسئولین وزارت بهداشت کشور نردیک به ۲۱۰۰۰ نفر در سال ۱۴۰۰ بر اثر آلودگی هوا دچار مرگ و میر شده‌اند و تعدادذمراجعین به مراکز درمانی هم افزایش قابل توجهی داشت است.
طبق اعلام مسؤلین وزارت نفت در حدود ۷۰ درصد سوخت کشور مطابق با یورو ۴ و ۵ است در صورتیکه نظر سازمان حفاظت محیط زیست ۳۴ درصد اعلام شده است.
در آلودگی هوا ذرات معلق بسیار خطرناک هستند و عامل اصلی آلودگی هوا به حساب می‌آیند. در حال حاضر در سرتاسر کشور حدود ۲۳۰ ایستگاه سنجش و در تهران ۳۰ ایستگاه سنجش فعالیت می‌کنند. هوای آلوده روی سلامتی و تمام حوزه‌های بدن اعم از هوش، جسم و اعصاب و روان افراد تأثیر بسزایی دارد.
عدم رعایت اصول ساخت و ساز در شهر هم در سکون هوا تأثیر فراوانی دارد. آسمانخراش‌های غرب تهران یکی از عوامل آلودگی در جلوگیری از تهویه هوا توسط باد غالب در تهران محسوب می‌شوند. در منطقه وردآورد بین تهران و کرج حجم و تراکم آلودگی بخاطر محبوس بودن هوا بسیار زیاد است.
علت استمرار آلودگی هوا در کلان شهر‌ها بخاطر وجود خودرو‌ها و موتور سیکلت‌های بی کیفیت، عدم رعایت استاندارد در خودرو‌ها و موتور سیکلت‌ها می‌باشد. در کشور ما بیش از ۲.۵ برابر میانگین دنیا و ۱۵ برابر ژاپن انرژی مصرف می‌شود. (بر اساس الگوی مصرف و به صورت سرانه). علت دیگر افزایش مصرف سوخت الگوی مصرف نادرست در ایران است. معاینه فنی خودرو‌ها هم بسیار مهم و می‌تواند ۲۵ درصد سهم آلودگی خودرو را بر طرف کرد.
خودرو‌های فرسوده بیش از ۲۰ برابر خودرو‌های استاندارد ایجاد آلودگی می‌کنند و متأسفانه بسیاری از آنها هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ارتباط با نیروگاه‌های تجدید پذیر هنوز کار خاصی انجام نشده و همچنان در حد حرف باقی مانده است. با اینکه در تحریم هستیم، اما تحریم‌ها از گذشته بهانه‌ای شده است و خیلی هم در آلودگی مؤثر نیست. عدم وجود مدیریت کارآمد و علمی و نبود پاسخگویی باعث شکل گیری بسیاری از مشکلات کنونی شده است. تصمیماتی که در خصوص آلودگی محیط زیست گرفته می‌شود باید همه ارگان‌ها و سازمان‌ها نهایت همکاری را داشته باشند. به نظر می‌آید طرح زوج و فرد باید مورد ارزیابی قرار گیرد، زیرا خیلی مؤثر نبوده است. همچنین اصلاح حمل و نقل عمومی، اصلاح الگوی مصرف، توسعه حمل و نقل عمومی، افزایش سهم ریلی قوانینی است که تا حالا جدی گرفته نشده است.
استفاده از ظرفیت‌های سمن‌ها و سازمان‌های مردم نهاد، بهره گیری از تجارب موفق سایر کشورها، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، جایگزینی و از رده خارج کردن موتورسیکلت‌ها و خودرو‌های فرسوده، رعایت قانون هوای پاک و آئین نامه‌های اجرایی مدیریت پسماندها، ارتقاء کیفیت سوخت، تعطیلی مراکز آلاینده، گسترش فضای سبز و تشویق مردم به کاشت درخت، توسعه با برنامه و هدفمند استفاده از انرژی خورشیدی، مبارزه با سوداگری زباله و فراهم نمودن مدیریت علمی برای آن، مدیریت واحد حاکمیتی در حوزه محیط زیست، تشویق و فعال کردن کودکان، نوجوانان و جوانان در مدارس، دانشگاه ها، رسانه ملی، فضای مجازی و مطبوعات نسبت به حفظ محیط زیست از جمله راهکار‌های اولویت دار و بسیار مهم می‌باشد؛ که باعث بهبود وضعیت محیط زیست کشورمان خواهد شد.
دکتر سیده ناهید کریمی کارشناس فرهنگی و اجتماعی