اقتصاد۲۴- تمام استان‌های کشور به‌جز گیلان درگیر پدیده فرونشست زمین هستند، این در حالی است که هیچ فرونشستی قابل برگشت نیست. به اعتقاد کارشناسان باید با صدور فرمان اضطراری ملی، انقلابی در روند مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی ایجاد کنیم تا ترازنامه دشت‌ها به تعادل برسد.
ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک، سرزمینی کم‌بارش و دارای بیابان‌های وسیع است. میانگین بارش ایران حدود ۲۳۰ میلی‌متر یعنی تقریبا یک‌سوم میانگین بارش جهانی است. این در حالی است که میزان مصرف آب در کشور نسبت به متوسط جهانی بسیار بالاتر است. بر اساس آمار‌ها متوسط سرانه مصرف آب در جهان ۱۵۰ لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز است، اما این عدد در ایران بیش از ۲۰۰ لیتر است. همچنین میزان آب قابل استحصال در کشور حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است که سالانه بیشتر از این میزان برداشت می‌شود.
یعنی حدود شش تا هفت میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت منابع آب قابل استحصال برداشت می‌کنیم، در حالی که کارشناسان معتقدند باید حداقل ۵۰ میلیارد مترمکعب از این رقم را استفاده نکنیم و بگذاریم در سفره‌های آب‌های زیرزمینی ذخیره بماند. اما ما با نحوه نادرست مصرف برای مدت پنج دهه ذخیره هزار سال منابع آبی را پیش‌خور کردیم. وضعیت زمانی بدتر می‌شود که بارندگی هم سال به سال کم و کمتر می‌شود.
به‌طوری که چند سالی است کشور با خشک‌سالی دست و پنجه نرم می‌کند، تالاب‌ها تشنه و رودخانه‌ها خشک شده‌اند. چندی پیش وزارت نیرو اعلام کرده بود که در سال زراعی جاری نزولات جوی به صورت میانگین در کشور ۴۱ درصد نسبت به بلندمدت خود کاهش یافته که این کاهش در استان مرکزی حدود ۵۷ درصد و ۱۶ درصد از میانگین کشوری بالاتر است. کاهش نزولات جوی و کمبود منابع آب هم‌اکنون نقاط مختلفی از ۲۲ استان کشور را با مشکل مواجه کرده است. این یعنی باید منابع آب را مدیریت و داشته‌های خود را حفظ کنیم.
اما بروز برخی پدیده‌ها مانند فرونشست زمین نشان می‌دهد که در این زمینه موفق نبوده‌ایم؛ به‌طوری که حدود ۶۰۰ دشت کشور در معرض فرونشست قرار دارند، علت هم برداشت بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی است که باعث می‌شود زیر پای زمین خالی شود. بر اساس استاندارد جهانی، اگر میزان فرونشست زمین از چهار میلی‌متر در سال بیشتر باشد، باید شرایط بحرانی اعلام کنند؛ در حالی که سالانه در تهران ۳۶ سانتی‌متر، فارس ۵۴ سانتی‌متر، خراسان ۲۵ و اصفهان ۲۳ سانتی‌متر فرونشست زمین داریم، حتی به صورت نقطه‌ای در جنوب غرب تهران در دشت شهریار تا ۳۶ سانتی‌متر فرونشست زمین گزارش شده است. البته میزان فرونشست به نسبت شرایط جغرافیایی منطقه اهمیت پیدا می‌کند. گاهی در نقطه‌ای که مستحدثات مهم برپا باشد، فرورفتن زمین حتی تا نیم‌سانت هم خطرناک است.
بیشتر بخوانید:زندگی نیمی از جمعیت ایران روی فرونشست زمین
معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود که فرونشست زمین یک ابرچالش است؛ به‌طوری که ٣٨٠ شهر و ٩هزار‌و ٢٠٠ روستا در کشور در معرض فرونشست زمین قرار دارند، همچنین نرخ فرونشست در ١٨ استان ١٠ سانتی‌متر در سال گزارش شده است. شینا انصاری افزود: بر اساس این آمار، ١٨۵ هزار کیلومترمربع یعنی معادل ١١ درصد از خاک کشور در معرض فرونشست قرار دارد. همه نهاد‌ها باید به فرونشست به عنوان ابرچالش نگاه کنند و در کنار هم درصدد کاهش و کندشدن آهنگ آن برآییم.
عباسعلی قزل‌سفلی، کارشناس حوزه منابع آب، درباره دلایل و راهکار‌های کاهش فرونشست زمین گفت: نگاه من به پدیده فرونشست از زاویه منابع آب است که می‌توان از زوایای مختلف از‌جمله بحث‌های سازه‌ای، ژئوتکنیکی، پایش و رصد زمین به موضوع نگاه کرد. قزل‌سفلی درباره اینکه چرا با پدیده فرونشست مواجه هستیم، اظهار کرد: فرونشست زمین، آن چیزی که به عنوان ابرچالش مطرح است، می‌تواند اشکال مختلف داشته باشد. فرض کنید یک قناتی از زیر یک شهر عبور کرده و دچار ریزش شده است، در این صورت بخشی از خیابان فرو می‌رود و فروچاله ایجاد می‌شود. این فرونشست نیست بلکه یک امر موضعی است.
وی ادامه داد:، اما آن پدیده‌ای که به عنوان فرونشست کشور را دچار چالش کرده و گستره آن منهای یک استان آن هم استان گیلان را فراگرفته، موضوعی است که به اضافه‌برداشت از سفره‌های آب‌های زیرزمینی یا آبخوان‌ها بر‌می‌گردد که بیشتر دشت‌ها و استان‌های کشور را با شدت‌های مختلف درگیر کرده است.
وی ادامه داد: آب‌های زیرزمینی بخشنده‌تر از آب‌های سطحی هستند؛ این خصوصیات باعث شده به منابع زیرزمینی دست‌درازی کنیم. البته یک بخشی طبیعی است، چون وقتی جمعیت زیاد می‌شود، نیاز به آب شرب هم بیشتر می‌شود، مهم‌تر از این نیاز به آب کشاورزی افزایش می‌یابد که موجب شده مجموعه‌ای از چاه‌های مجاز و غیرمجاز در این سال‌ها رشد کند و باعث شده به‌طور متوسط در سال تا ۱۰ میلیارد مترمکعب از سفره‌های زیرزمینی اضافه‌برداشت صورت گیرد. حالا ممکن است این رقم در دشت مشهد صد میلیون مترمکعب یا دشت دیگر ۲۰ میلیون مترمکعب باشد. معمولا میزان آب مشخصی وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شود که عمدتا از چاه‌ها با کمک پمپاژ آن را خارج می‌کنیم. زمانی که برداشت از داشته‌ها بیشتر باشد، بیلان منفی می‌شود که در این صورت مشکل به وجود می‌آید.