اقتصاد ۲۴- سال ۱۴۰۳ یکی از پرچالش‌ترین سال‌هایی بود که اقتصاد ایران پشت سر گذاشت؛ چالش‌هایی که از تداوم تحریم‌ها و نوسانات ارزی آغاز شد و تا رکود اقتصادی و تغییرات در ساختار سیاسی کشور ادامه پیدا کرد. حوزه تجارت خارجی نیز با وجود اینکه صادرات غیرنفتی با رشد مواجه بود، تراز نزولی آن حکایت از اتفاقات خوبی نداشت.
کارشناسان با توجه به این موضوعات که در سال ۱۴۰۳ اتفاق افتاد بر این باورند که آینده تجارت ایران در سال ۱۴۰۴ به تصمیمات راهبردی دولت، تعاملات بین‌المللی و توانایی کشور در عبور از موانع اقتصادی وابسته است.
مسیر ناهموار تجارت خارجی در سال ۱۴۰۳
اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۳، سالی پر از تلاطم و تحولات پیچیده را پشت سر گذاشت و با این وجود که صادرات غیرنفتی بارقه‌هایی از امید را در دل فعالان این حوزه و کارشناسان روشن کرد، سایه سنگین چالش‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات ارزی و رکود بر فضای کسب‌وکار باقی ماند. مسائلی که بر اساس پیش‌بینی‌ها اگر در سال آینده راه‌حلی برای رفع آن اندیشیده نشود تجارت خارجی را وارد بعد تیره‌تری خواهد کرد.
مسعود برهمن، رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا در گفت‌وگو با اقتصاد ۲۴ در خصوص وضعیت کلی اقتصاد ایران در سال گذشته و تاثیر آن بر تجارت خارجی معتقد است: «سال ۱۴۰۳ با اتفاقات مهم و چالش‌برانگیزی در داخل کشور و عرصه بین‌المللی همراه بود. درگذشت رئیس‌جمهور و تغییر دولت، اقتصاد و سیاست کشور را با چالش‌های میان‌مدت مواجه کرد. پس از آن نیز اگرچه انتخابات برگزار و دولت جدید مستقر شد، اما چالش‌های متعددی پیش روی آن قرار داشت. مسائل مربوط به فروش نفت، صادرات، تحولات سیاسی منطقه مانند سوریه، لبنان و یمن و بازگشت ترامپ به عرصه سیاسی آمریکا همگی عواملی پیچیده و تاثیرگذاری در این عرصه هستند.»
بیشتر بخوانید: پرتره اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۴؛ همه چالش‌های بازار ارز، طلا و سکه، مسکن و بورس در سال آینده/ ایران با بحران‌های اقتصادی چه کند؟
وی همچنین در خصوص لزوم عملکرد هوشمندانه سیاستمداران در سال ۱۴۰۴ ادامه داد: «برای سال ۱۴۰۴ سیاستمداران باید با هوشیاری عمل کنند تا ضمن حفظ منافع کشور بتوانند به رشد و توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دست یابند. رکود اقتصادی که از سال ۱۴۰۲ آغاز شده، همچنان ادامه دارد. در این بین تغییر دولت نیز چالش‌های خاص خود را به همراه داشته است.»
برهمن درباره روش‌های مقابله با رکود در اقتصاد بیان کرد: «برای مقابله با رکود باید به صادرات توجه ویژه‌ای شود. توسعه روابط با کشور‌های همسایه، قاره آفریقا و آمریکای لاتین از جمله راهکار‌های موثر است. دولت با محدودیت‌های نقدینگی مواجه است و بسیاری از پروژه‌ها نیز تحت تاثیر این مسئله قرار دارند. همچنین بازگشت احتمالی ترامپ به قدرت و سیاست‌های تعرفه‌ای او می‌تواند تاثیرات منفی بر اقتصاد جهانی و از جمله اقتصاد ایران داشته باشد. رکود بین‌المللی نیز مسئله‌ای قابل توجه است که کشور‌های مختلف را تحت تاثیر قرار داده است.»
تجارت ایران در سال ۱۴۰۴؛ عرصه‌ای برای تقابل فرصت‌ها و چالش‌ها
برخی کارشناسان معتقدند با وجود اینکه سال ۱۴۰۴ می‌تواند همراه با چالش‌های بسیاری باشد که از سال‌های پیشین برای آن به جا مانده است، برخی اقدامات نیز می‌تواند بهبودی نسبی در مسیر آن ایجاد کند. برهمن در خصوص پیش‌بینی خود از سال ۱۴۰۴ گفت: «به نظر می‌رسد سال ۱۴۰۴ سالی پر از تحولات و رویداد‌های غیرمنتظره باشد. بازیگران عرصه بین‌المللی در حال تغییر هستند و علاوه بر آمریکا و اروپا، کشور‌هایی مانند روسیه و چین نیز نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کنند. بریکس، به عنوان یک ظرفیت مهم، با ورود ایران و سایر کشورها، می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر اقتصاد جهانی داشته باشد.
برای پیش‌بینی دقیق‌تر وضعیت اقتصادی در سال ۱۴۰۴، باید به عواملی مانند رکود جهانی، تلاش کشورها برای حفظ بازار‌های خود و توجه ویژه به قاره آفریقا توجه کرد. قاره آفریقا با وجود عقب‌ماندگی در زمینه تکنولوژی و صنعت دارای منابع غنی و جمعیت قابل توجهی است و می‌تواند بازار مناسبی برای صادرات باشد.»
وی ادامه داد: «همچین چین، ترکیه و هند از جمله کشور‌هایی هستند که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در قاره آفریقا انجام داده‌اند. ایران نیز می‌تواند با استفاده از فرصت‌های موجود در این قاره به رونق اقتصادی خود کمک کند. در این بین برگزاری نمایشگاه اکسپو ۱۴۰۴ نیز در اردیبهشت ماه فرصت مناسبی برای معرفی محصولات ایرانی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی است. دولت باید با اتخاذ سیاست‌های جهادی و هماهنگی بین بخش‌های مختلف به رفع موانع صادرات بپردازد.»
رئیس اتاق مشترک ایران و آفریقا به ظرفیت بالای صادرات ایران اشاره کرد و گفت: «صادرات ایران ظرفیتی بسیار بیشتر از میزان فعلی دارد. با رفع موانع موجود می‌توان به رشد قابل توجه صادرات دست یافت. قاره آفریقا بازار مناسبی برای صادرات خدمات مهندسی و سایر محصولات ایرانی است. همچنین تهاتر کالا با کشور‌های آفریقایی می‌تواند به رفع مشکلات مربوط به نقل و انتقالات مالی کمک کند. ایران می‌تواند با همکاری با کشور‌های آفریقایی به توسعه صنایع خود و تامین مواد اولیه مورد نیاز خود بپردازد.»
برهمن بیان کرد: «دولت باید به چالش‌های پیش روی صادرکنندگان توجه ویژه‌ای داشته باشد و با همکاری با بخش خصوصی به رفع این چالش‌ها بپردازد. با توجه به سیاست‌های نادرست بانک مرکزی در گذشته، رئیس‌جمهور باید توجه ویژه‌ای به مسائل اقتصادی داشته باشد و با رفع چالش‌های موجود زمینه را برای رشد اقتصادی در سال آینده فراهم کند.»
به اعتقاد برخی از کارشناسان و فعالان این حوزه با وجود اینکه مشکلات ساختاری و تحریم‌ها را می‌توان موانعی جدی در مسیر تجارت ایران دانست، اما سیاست‌های اقتصادی منسجم، هماهنگی میان دولت و بخش خصوصی و نگاه ویژه به بازار‌های جدید می‌تواند در بهبود نسبی فضای تجارت خارجی ایران نقش داشته باشد. همچنین آنها معتقدند برنامه‌ریزی برای رفع تحریم‌های بین‌المللی اکنون یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که دولت برای به حرکت درآوردن چرخ صادارت و واردات باید آن را دنبال کند.