اقتصاد24 - امام جمعه مشهد که در «آیین معرفی درسنامه غنا و موسیقی؛ متن درس خارج فقه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» سخن می‌گفت، در خصوص بحث غنا و موسیقی اظهار کرد: نباید در موضوع موسیقی سردمدار فسق و فجور باشیم. باید وضعیت دنیای امروز را در بحث موسیقی در نظر بگیریم. اما آنچه نکته بد به حساب می‌آید، آن است که برخی از بزرگان ما در روحانیت به سمتی می‌روند که باعث ترویج فسق و فجور می‌شوند و لذا باید حواسمان باشد که اگر جایی به یک مبنای فقهی رسیدیم، باعث ترویج فسق و فجور نشویم.
وی ادامه داد: علی ای حال، این جریان موسیقی، جریان هماهنگ با توسعه فسق و فجور بوده و این خاصیت امروز است و نباید حکم حلیت به همه چیز داد و سرمدار آن شد، اما از لحاظ فقهی مساله موسیقی و غنا قابل بررسی است.
وی بیان کرد: موضوع غنا از موضوعاتی است که در عرصه‌های فقهی در دوره‌های مختلف مورد بحث قرار گرفته و فقها درباره آن نظر داده‌اند و حتی در زمان ائمه معصومین(ع) نیز این مباحث مطرح بوده است.
علمالهدی ضمن تاکید بر تاثیر شرایط اجتماعی و سیاسی در موضوعات فقهی ادامه داد: در مسائلی که به عنوان یک موضوع فقهی در طول تاریخ فقه مطرح شده است، غیر از تطور خود فقه نسبت به این موضوع و نظریاتی که فقهای بزرگوار داشتند، تطویر این موضوعات از جهت دیگر نیز قابل تامل است. گاهی از اوقات، موقعیت‌های اجتماعی و سیاسی، اقتضائاتی داشته است که موجب می‌شده فقها موضوعات را یا با یک نگرش وسیع‌تر و یا با نگرشی تنگ‌تر مورد تحقیق و مطالعه قرار دهند.
نماینده ولی فقیه در استان ضمن بیان این که مساله موسیقی با مساله غنا متفاوت است، خاطرنشان کرد: مبانی حکمی موسیقی و غنا با یکدیگر متفاوت است و بر اساس حرمت و حلیت غنا نمی‌شود در مورد موسیقی بحث کرد.
وی افزود: در زمان‌های متعدد، گاهی از اوقات شرایطی در جامعه و سیاست به وجود می‌آمده که فقها الزاماتی می‌یافتند تا مساله را با نوعی وسعت مشرب بررسی کرده و حتی‌الامکان به دنبال آن باشند که از نقاط ضیق و تنگناهای مساله بکاهند و گاهی از اوقات نیز مساله موسیقی و غنا به عنوان یک جریان ملاهی و ابزار لهو، به گونه‌ای توسعه می‌یافته و از این طریق جامعه مسلمانان و شیعه آلودگی‌هایی پیدا می‌کردند که فقها در حکم خود مجبور بودند تگناهایی که در مساله حکم غنا و موسیقی وجود دارد، مورد توجه قرار داده و از این موضع، به بررسی مساله بپردازند.
علمالهدی خاطرنشان کرد: در تطور فقه در طول تاریخ؛ از زمان شیخ مفید تا به امروز موضوعاتی که مورد بحث قرار گرفته، غیر از این که از حیث نظریات فقها و مبانی، گاهی در توسعه و تضییغ مطالب با جریانی روبه‌رو هستیم، به لحاظ وضعیت اجتماعی و سیاسی حاکم در هر زمانی هم، موضوعات فقهی از تطور خاصی برخوردار بوده است که مساله غنا نیز از همین‌گونه مسائل است.
نماینده ولی فقیه همچنین در خصوص تدریسی که مقام معظم رهبری در این موضوع ارائه داده‌اند، بیان کرد: ارائه این مبحث از طرف مقام معظم رهبری از این جهت حائز اهمیت است که غیر از شخصیت فقهی و علمی ایشان، احاطه رهبری نسبت به جریانات و مسائل اجتماعی، تربیتی و فرهنگی جامعه را، در طول تاریخ یا اصلا هیچ فقیهی نداشته و یا در حد ایشان نبوده است و این مساله‌ای است که باید به آن در محتوایی که مقام معظم رهبری در این درس ارائه فرمودند، توجه کرد.
وی تصریح کرد: در طول تاریخ، فقهایی که مساله غنا و موسیقی را مطرح کرده‌اند، از نظر احاطه قوی بر جریانات فرهنگی جامعه و بخش موضوعی مساله، در شان مقام معظم رهبری و در وضعیت ایشان نبوده‌اند، لذا یا کسی را این چنین در میان فقها نداشتیم و یا اگر بخواهیم در تاریخ فقه افرادی را با این قدرت احاطه پیدا کنیم، افراد معدودی می‌یابیم.
علمالهدی در خصوص روایات موجود برای غنا اظهار کرد: در این مورد دو دسته روایت داریم؛ یک دسته روایاتی است که در موضوع غنا وارد شده و دسته دیگر روایاتی در مورد ابزار موسیقی که تحت عنوان ملاهی وارد بحث شده است، لذا ما نمی‌توانیم با ادله حرمت غنا، حرمت موسیقی را ثابت کنیم. ضمن این که همه فقها صوت خارج من‌الفم و یا خارج من‌الحلق را تقریبا به عنوان مقوم موضوع غنا در نظر گرفتند و غنا حتما صدایی است که از حلق خارج می‌شود.
وی گفت: نمی‌توان گفت چون این ادله می‌گوید غنا حرام است، پس موسیقی نیز حرام خواهد بود. لذا تفکیک موضوع غنا و موسیقی خود بحثی مفصل است و این بحث در بسیاری دوره‌ها، در میان فقها بوده و تنها متعلق به حال نیست. ضمن این که تفکیک بین موضوع موسیقی و موضوع غنا مساله‌ای است که مقام معظم رهبری در فرمایشات و افاضات خود در درس به آن به زیبایی پرداخته‌اند.
نماینده ولی فقیه ادامه داد: یک سلسله از روایات موجود در مورد حرمت غنا مطلق و دسته دیگر از روایات نیز معلل است. مثلا برخی روایات از غنا مذمت می‌کند و در ادامه استدلال به آیه «الذین هم عن اللغو معرضون» دارند. یعنی در این‌جا حرمت غنا معلل به لغو بودن است. پس اگر در حکمی دو دسته روایت داشته باشیم که یکی مطلق و دیگری معلل است، نظر همه فقها و بزرگان بر این است که روایات مطلق را بر روایات معلل حمل کنیم.
وی ادامه داد: بنابر این اصل، باید بگوییم غنا به عنوان لغو حرام است و نه به عنوان موضوع خودش. در این‌جا حرمت بر موضوع غنا است اما با خصوصیت و صفت لغو بودن، پس اگر بنا بر این باشد که حکم غنا معلق بر لغو بودن است، لغو بودن علیت بر غنا دارد و اگر غنا لغو نبود، نمی‌توان گفت حرام است.
وی افزود: مقام معظم رهبری درباره این مسائل در کتاب بحث کرده و البته به سادگی از آن نگذشته و در برخی موارد، برخی فتواها را رد کرده‌اند. ضمنا ایشان در این کتاب، روایات را به پنج دسته تقسیم کرده‌اند. پس آنچه از این بحث نتیجه می‌گیریم آن که موضوع موسیقی از موضوع غنا جداست و اگر برای غنا معیار لغو بودن را بر حسب قاعده «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بعلیة منشأ اشتقاقه» در نظر بگیریم، بنابراین از باب وصف عنوان محرم، باید گفت غنای لغو حرام است و نه غنای غیر لغو. لذا یک غنای حرام و یک غنای حلال داریم و این تقسیم‌بندی در غنا مطرح می‌شود که البته برخی فقها منکر این تقسیم‌بندی هستند. اما اگر متصل به این وصف غنا را حرام بگوییم، چنین تقسیم‌بندی مطرح خواهد بود.
علمالهدی با طرح سوالی با این عنوان که چه دلیلی بر حرمت صدایی که از ابزار صادر می‌شود، داریم، بیان کرد: اولا این که ما علیه موسیقی روایت نداریم؛ اما روایاتی داریم که در استعمال ابزار موسیقی حرام خوانده شده است. پس در حرمت استعمال ابزار موسیقی روایت داریم اما به عنوان خود صدای موسیقی دلیلی نداریم و دلیل ما تنها در مورد ابزاری است که صدا از آن صادر می‌شود.
نماینده ولی فقیه با اشاره به این که در زمان ائمه(ع) موسیقی مورد استعمالی جز لهو نداشته، عنوان کرد: یکی از شیعیان موسی‌بن جعفر(ع) به نام ابوالعتاهیه از آهنگ‌سازان سابقه‌دار عرب است که در زمان هارون زندگی می‌کرده و هنوز به عنوان یک هنرمند مطرح است. اما در هیچ کجا در اجرای اهداف و توسعه امامت و ولایت، ائمه از آهنگ ابوالعتاهیه استفاده نکرده‌اند.
وی ادامه داد: علت هم آن است که در زمان ائمه(ع) و در فرهنگ آن زمان، موسیقی و ابزار موسیقی به عنوان ملاهی مطرح بوده، لذا ائمه از آن بهره‌برداری ابزاری نمی‌کردند. به این خاطر که در میان مردم به عنوان ملاهی معروف بوده و موسیقی مصرفی به جز لهو نداشته است. بنابراین ما علیه صدای موسیقی روایت نداریم؛ بلکه به عنوان لعب با ابزار موسیقی روایات موجود است که مقام معظم رهبری نیز این روایات را در درسشان مطرح نموده‌اند. پس زمانی که در عرف مردم، جریانی ضد ارزش بوده و عرف به آن به این چشم نگاه می‌کرد و همچنین مصرف آن صرفا در مورد لهو بود، قاعده آن است که امام(ع) دستور بر حرمت آن داده و یا آن را توبیخ و ملامت کنند.
وی عنوان کرد: حال این بحث مطرح است که اگر در زمانی عرف به آن ملاهی نگفت و بهره‌ای غیر از لهو نیز داشت، آیا می‌توان به روایتی که در آن زمان برای حرمت استفاده از این ابزار، مطرح شده استدلال به حرمت استفاده در زمان حال کنیم؟ از طرفی می‌توان گفت شاید در این روایات امام(ع) عنایت داشتند که اگر روزی مساله استفاده از این ابزار لعب نباشد، اشکالی ندارد.
وی ادامه داد: از طرف دیگر فرض کنیم از ابزار موسیقی اکنون می‌توانیم بهره‌برداری‌های مفیدی در جهت سازندگی‌ها، اصلاحات و تربیت و آرامش‌بخشی حلال داشته باشیم، لذا نمی‌توان گفت چون در این روایات، از ملاهی مذمت شده و استفاده از ملاهی نیز حرام معرفی شده، پس اکنون نیز نمی‌توان از آن استفاده کرد؟
علمالهدی ضمن بیان این که این موارد، از جمله نکاتی است که مقام معظم رهبری در فرمایشات خود تحلیل کرده‌اند، در تکمیل سخنان خود گفت: البته باید گفت، نظریات رهبری متعلق به خود ایشان است و نکته دیگر این که عرایضی که بنده در تحلیل این مطالب بیان کردم، متعلق به خود بنده بوده و نباید به مقام معظم رهبری نسبت دهید و اگر به کتاب مراجعه کنید، می‌بیند که ایشان همه این تحلیل‌ها را قبول ندارند و در برخی موارد نظرشان خلاف این است. لذا جامعیت این کتاب بسیار حائز اهمیت است.
منبع: ایسنا