جمعيت شناسي يا دموگرافي بخشي از علوم اجتماعي بوده كه به مطالعه علمي جمعيت هاي بزرگ انساني در حال تغيير مي پردازد . جمعيت شناسي با تعداد ، تركيب و توزيع جمعيت سروكار دارد . تجزيه و تحليل جمعيتي يكي از متغيرهاي كليدي در مدل پيش بيني صنعت و اقتصاد كلان است. از اينرو در اين مقاله سعي براين است تا تاثيرپذيري تقاضا خودرو از تحولات كليدي ساختار جمعيت ايران مورد بررسي قرار گيرد. اهم شاخص هاي مورد بررسي عبارتند از: روند رشد جمعيت، ساختار سني جمعيت، تفاوت نسل ها، جمعيت شهري و روستايي، بعد خانوار و جمعيت فعال بانوان.
روند رشد جمعيت
بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1395 (مركز آمار ) جمعيت كشور 79.9 ميليون نفر بوده است كه از اين حيث رتبه 18 را در بين 233 كشور در دنيا به خود اختصاص داده است و پيش بيني مي شود جمعيت ايران در سال 2025 به 86.4 ميليون نفر و در سال 2050 به 93.5 ميليون نفر افزايش يابد كه اين افزايش جمعيت موجب افزايش پتانسيل تقاضاي خودرو در كشور خواهد شد .
ساختار سنتي جمعيت
مقايسه ساختار سنتي جمعيت ايران در چند دهه اخير نشان مي دهد به دليل كاهش شديد نرخ رشد جمعيت ، ساختار سني جمعيت در ايران در حال پير شدن است. بطور مثال بيشترين جمعيت در سال 2005 بين سنين 15 تا 19 سال و در سال 2015 بين سنين 25 تا 34 سال بوده و پيش بيني مي شود بيشترين جمعيت در سال 2025 بين سنين 35 تا 39 سال باشد. بطور كلي مي توان گفت در سالهاي اخير به دليل وجود شكم جمعيتي در سن ازدواج (25 تا 35 سال ) و تمايل زياد زوج هاي جوان به خريد خودرو، پتانسيل تقاضا براي خريد خودرو افزايش يافته است ولي بايستي در نظر داشت با افزايش ميانگين سني جمعيت و افزايش جمعيت سالخورده در كشور ، پتانسيل تقاضاي خودرو در كشور در بلند مدت روند كاهشي خواهد داشت .
تفاوت نسل هاي جمعيتي Generations
تفاوت نسل هاي جمعيتي از جهت اهميت و ضرورت توجه به تفاوت نسل ها در بحث فرهنگ، حايز اهميت است. هر نسل ، ارزش ها و فرضيات بنيادين مخصوص به خود را در برخورد با پديده ها و موضوعات اجتماعي دارد . آشنايي با هنجارها ، صفات اخلاقي و رفتاري نسل هاي مختلف ، به ما كمك مي كند تا در خصوص نحوه تعامل با ديگران و حتي برآورده سازي نيازهاي آنان در فضاي كسب و كار شناخت بهتري داشته باشيم . دكتر رابيز در پژوهشي نسل ها در آمريكا و در ايران نيز خانم دكتر لطيفي تقسيم بندي نسل ها را به شرح ذيل ارائه نموده اند:
تقسيم بندي نسل ها از نظر رابينز در آمريكا
- نسل كهنه سربازان (سنتي ) تولد از 1925 تا 1945
ويژگيها: وفاداري، سخت كوشي ، اطاعت پذيري ، صرفه جو ، تمركز بر خانواده ، منظم و وقت شناس ، نتيجه گرا
- نسل انفجار جمعيت (baby boomers) تولد از سال 1946 تا 1964
ويژگيها: ضد جنگ ، ضد دولت ، طرفدار فرصت هاي برابر ، اهميت به توسعه شخصي ، تحولي عمل كردن ، نگران ، رقابتي ، زير سوال بردن هر چيز
- نسل x تولد از 1965 تا 1980
ويژگيها: كار آفرين ، دوستدار هيجان ، مستقل ، شكاك و بي اعتماد ، منعطف و سازگار ، خود انكار و اعتماد به نفس بالا ، اعتقاد به شايسته سالاري
- نسل y تولد از 1981 تا 2000
ويژگيها: بسيار علاقه مند ، احساساتي ، مهم بودن وضعيت حال ، دوستدار عضويت در جامعه جهاني ، دوستدار شبكه و فعاليت شبكه اي ، دوستدار مشاركت ، دوستدار بازخورد سريع و رك
- نسل z تولد 2000 به بعد
بر اساس اين تحقيقات ، نسل y در مقايسه با ساير نسل ها ، در انتخاب خودرو داراي اولويت هاي اقتصادي بودن ، راحتي و در دسترس بودن و علاقه به رانندگي هستند. بنابراين مي توان نتيجه گرفت نسل Y كه از بيشترين فراواني در ساختار سني جمعيت كشور برخوردار است به دليل داشتن علاقه به رانندگي ، تمايل بيشتري به داشتن خودرو شخصي دارند كه اين مسئله پتانسيل تقاضاي خودرو را در كشور افزايش داده است .
لازم به ذكر است بر اساس ساير مطالعات انجام شده ، نسل Z كه با نام هاي " نسل نت " و نسل اينترنت " نيز شناخته مي شود ، نام بخشي از جمعيت است كه از سال 2000 به بعد متولد شده اند . اين نسل فرزندان نسل هاي X و Z هستند و نسل Z از وقتي چشم به جهان گشوده اند ، در اطراف خود به طور گسترده اي با فناوري هاي پيشرفته اي نظير اينترنت ، شبكه هاي اجتماعي ، مسنجر ، سرويس هاي پيام كوتاه ، ام پي تري پليرها ، تلفن هاي همراه ، يوتيوپ و .... مواجه بوده اند و به همين دليل برخي به اين نسل لقب شهروندان ديجيتال داده اند. بنابر اين مي توان نتيجه گرفت تمايل به خريد خودروهاي متصل در اين نسل نسبت به ساير نسل ها بيشتر است و در آينده با تقاضاي بيشتري براي خودروهاي متصل مواجه خواهيم بود .
تركيب جمعيت شهري و روستايي
سهم بخشي از كل جمعيت در ايران طي چند دهه گذشته از حدود 33% در سال 1335 به حدود 74% در سال 1395 افزايش يافته است و مطابق با پيش بيني مركز آمار ايران در سال 1405 به مقدار 77% خواهد رسيد.
لازم به ذكر است افزايش سهم بخش شهري از كل جمعيت در كشور ، با وجود معايب بسيار ، پتانسيل تقاضاي خودرو در كشور را افزايش داده است . با وجود كاهش سهم بخش روستايي از كل جمعيت در كشور ، با توسعه زير ساخت هاي جاده اي و بهبود وضعيت معيشتي روستائيان ، تمايل به خريد خودرو نو در بخش روستايي در سال هاي اخير به ميزان قابل توجهي افزايش يافته است .
همچنین بر اساس نتايج پژوهش ميداني بازار خودرو سواري كه در 12 استان كشور (شامل 1 كلان شهر ، 6 شهر بزرگ ، 8 شهر متوسط ، 9 شهر كوچك و 134 روستاپ) بصور مراجعه حضوري انجام گرديد مشخص شد بخش قابل توجهي از متقاضيان خريد خودرو سواري نو در روستا ها تمايل به خريد خودروهاي خانوادگي در كلاس ابعاد (c) در رده قيمتي اقتصادي دارند .
روند بعد خانوار
طي سه دهه گذشته سهم خانوارهاي 5 نفره و بيشتر از كل جمعيت كشور از حدود 56% در سال 1365 به حدود 15% در سال 1395 كاهش يافته است . با كاهش بعد خانوار و افزايش خانواده هاي 1،2،3،4 نفر در كشور ، تقاضا براي خودروهاي هاچ پك و صندوقدار در كلاس B و خودروهاي شاسي بلند كوچك به ميزان قابل توجهي افزايش يافته است .
جمعيت فعال اقتصادي بانوان
جمعيت فعال اقتصادي بانوان در ايران در سال هاي اخير از روند رو به رشدي برخوردار بوده است و پيش بيني مي شود كه اين روند رو به رشد در سالهاي آتي از شدت بيشتري برخوردار باشد كه عمده دلايل اين امر را مي توان در تغيير فرهنگ خانواده شهري ( افزايش ضرورت و تمايل به اشتغال بانوان ) و نيز افزايش سطح تحصيلات در بين زنان ايراني در سالهاي اخير جستجو نمود. بطور كلي با توجه به سطح در آمد ، نياز و سليقه اين گروه از مشتريان ( بانوان شاغل ) ، پيش بيني مي شود تقاضا براي خودرو هاي كوچك شهري ( كلاس ابعادي A,B ) و نيز خودروهاي كوچك SUV با قيمت و استايل مناسب ( اسپرت ) در سال هاي آتي افزايش خواهد يافت .
جمع بندي
در مجموع با توجه به روند كاهش نرخ رشد جمعيت و افزايش ميانگين سني جمعيت ( پير شدن جمعيت ) پيش بيني مي شود در بلند مدت پتانسيل تقاضاي خودرو در كشور ، رشدي با نرخ كاهنده داشته باشد و با توجه به تغييرات ساختار جمعيت در كشور نظير : توسعه شهر نشيني ، كاهش بعد خانوار ، افزايش جمعيت فعال بانوان و... ، تقاضا براي خودروهاي كوچك شهري ( هاچ بك ) و خودروهاي شاسي بلند در ابعاد كوچك و متوسط ، به ميزان قابل توجهي افزايش يافته و خواهد يافت .
به دلايل ذكر شده طي دهه گذشته عرضه خودروهاي هاچ بك در كشور از حدود 5% به حدود 21% و خودروهاي شاسي بلند از حدود 2 % به حدود 15 % افزليش يافته است .
لازم به ذكر است با توجه به سليقه و تمايلات نسل جوان (نسل Y) و نسل نوجوان (نسل z) ، تقاضا براي استفاده از فناوري هاي جديد در خودروهاي سواري در كشور ، به ميزان قابل توجهي افزايش يافته و خواهد يافت.
* کارشناس ارشد تحقیقات بازاریابی