اقتصاد۲۴- در شرایطی که ایران درگیر نبردی تمامعیار با اسرائیل بود، بامداد روز گذشته شش فروند بمبافکن B۲ آمریکایی سه سایت هستهای ایران را هدف قرار دادند؛ اقدامی که با واکنشهای دیپلماتیک محدود همراه بود، اما میتواند آغاز مرحلهای جدید از تنشهای بینالمللی باشد. حال، این پرسش مطرح میشود که آیا ایالات متحده حق انجام چنین حملهای را علیه تاسیسات هستهای ایران داشته است؟ و آیا قواعد بینالملل اجازه هدفگیری تاسیسات یک کشور عضو پیمان NPT را میدهد؟ همچنین ادامه درگیریهای میان ایران و اسرائیل به کدام سمت و سو میرود.
اقتصاد ۲۴ در گفتوگو با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلستان، تلاش دارد ابعاد حقوقی، سیاسی و استراتژیک این حمله را بررسی کند.
* آیا طبق قواعد بینالملل، آمریکا حق حمله به تاسیسات هستهای را داشته است؟
- بنابر اخبار، شش فروند B۲ آمریکایی، ۳۷ ساعت بدون توقف تاسیسات سه سایت هستهای فردو، نطنز و اصفهان را مورد هدف قرار دادهاند. اما آنطور که از گزارشها برمیآید، خسارت جدی به تاسیسات هستهای وارد نشده است. در اصفهان کسانی که از اطراف گذر کردهاند و در نطنز هم کسانی که از اتوبان رد شدهاند، از عادی بودن شرایط خبر دادهاند. کما اینکه خبرگزاری ایرنا هم این مسئله را تایید کرده که خسارت جدی وارد نشده است.
بیانیه سازمان انرژی اتمی ایران هم ضمن اینکه این حمله را غیرقانونی دانسته عنوان کرده که ما به سازمانهای مربوط شکایت خواهیم کرد. همچنین تا این لحظه واکنش جدی از سوی شورای عالی امنیت ملی، فرماندهی کل قوا یا نظامیان را نداشتهایم که بخواهند بیانیهای صادر کنند و موضعگیری محکمی داشته باشند.
اما در تحلیل خود از این حمله باید بگویم که آقای ترامپ از زمان کمپین انتخاباتی و بعد از آنکه رای آورد، دائم به دنبال آن بود که چماقش را بلند کند و مسائلش را در قالب قدرت ادعایی خود حل و فصل کند. با چین و اروپا این کار را کرد و همچنین به کانادا گفت که ایالت پنجاه و یکم من شود، به اوکراین گفت کریمه را به روسیه بدهید و عضو ناتو نشوید تا مسئله تمام شود. راجع به خاورمیانه هم گفت ما با ایران مذاکره میکنیم. آقای ویتکاف را فرستاد و در سفر نتانیاهو به واشنگتن عنوان کرد که میخواهم با ایران مذاکره کنم.
نتانیاهو که مخالف مذاکره ایران و آمریکاست، به این سمت رفت که لابی اسرائیل در داخل آمریکا موسوم به آیپک را فعال کرد و آنها، هم در کنگره و هم در رسانهها و در میان ثروتمندان آمریکایی که طرفدار اسرائیل هستند، شروع به فشار آوردن به آقای ترامپ کردند. ترامپ هم حرفش را عوض کرد.
در دور دوم مذاکرات طرفین توافق کرده بودند که فقط بر سر موضوع هستهای و غنیسازی مازاد بر تعهدات برجامی گفتوگو کنند؛ یعنی آنجایی که ما به سمت غنیسازی ۲۰ و ۶۰ درصدی حرکت کردیم، آنجایی که از سانتریفیوژهای پیشرفتهتر یعنی نسل یک و دو که مجاز بودیم، به سمت سانتریفیوژهای نسل ششم و نهم و حتی شنیده شد نسل دوازده را خودمان تولید و استفاده کردیم تا سرعت غنیسازی را افزایش دهیم، آنجایی که غنیسازی ۳.۶۷ درصدی تا حداکثر ۳۰۰ کیلو مجاز را ما به غنیسازی ۶۰ درصدی تا ۴۰۰ کیلو هم رساندیم.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تأسیسات هسته ای فردو / آیا حمله آمریکا موثر بود؟
این اقدامات ما در قبال تحریمهایی بود که آمریکا و اروپا علیه ما اعمال کردند و ایران هم در مقابل هر تحریم یک قدم بالاتر میرفت. آنجا توافق کردند که اگر آمریکا دست از تحریم بردارد، ایران هم اقدامی در جهت فعالیتهای مازاد بر تعهدات برجامی خود انجام میدهد. دور سوم و چهارم مذاکرات متمرکز بر این قضایا گذشت ولی قبل از شروع دور پنجم لحن ترامپ و ویتکاف عوض شد و آنها گفتند ایران باید غنیسازی خود را به صفر برساند. با وجود دور پنجم مذاکرات هم برگزار شد و ویتکاف زودتر از موعد و پیش از پایان جلسه آن را ترک کرد.
از این رو تنشها مقداری بالا گرفت و قرار بر این بود که در دور ششم یعنی روز یکشنبه ۲۵ خرداد، مذاکرات انجام شود؛ اما به یکباره نتانیاهو دستور حمله به ایران را داد.
* علت این حمله به نظر شما چه بود؟
- درباره چرایی این حمله تحلیلگران به شکلهای مختلفی نظر خود را مطرح کردند ولی شواهد و قرائن نشان داد که نتانیاهو از مدتها قبل تدارکاتی را برای یک حرکت تروریستی آماده کرده بود. بدین معنا که به شکل قاچاق پهپاد و ریزپرندههایی را وارد ایران کرده بود، آموزشهایی به افراد داده و آنها را در سطح کشور و به خصوص تهران پراکنده کرده بود و آنها با شناسایی و جاسوسی از شخصیتها، زمانی که اسرائیل حملاتش را انجام میداد، از داخل یک تهاجماتی را انجام دهند و سپس فضا را برهم ریزند و بعد ادعا کنند که نظام ضعیف شد و طرفداران آنها هم به خیابانها بریزند و نظام را ساقط کنند. این چیزی بود که نتانیاهو برنامهریزی و احتمالا با ترامپ هم هماهنگ کرده بود.
سرانجام در روز ۲۳ خرداد اسرائیل فرمان حمله داد و فرماندهان نظامی ایران را ترور کرد. اما بر خلاف انتظارات او، ایران خیلی زود به خودش آمد و حملات متقابل موشکی خود را شروع کرد. یکی دو روزی هم اسرائیل از اینکه حملاتش دارد نتیجهبخش میشود، خوشحال بود و یک تسلط اولیهای بر قضایا پیدا کرد. درواقع از بالا اسرائیل حملاتش را انجام میداد و از پایین هم خرابکاریها ادامه داشت. بدان معنا که از طریق ماشینهایی که در سطح شهر مستقر میکردند، از طریق پهپادهایشان به مراکز شناسایی شدهای حمله میکردند و ریزپرندههایشان ترورهای نقطهزن را انجام میدادند. آمریکا هم فکر میکرد قضیه به همان شکلی است که اسرائیل به آنها گزارش داده است. ولی ایران خیلی زود مسلط شد، توانست جاسوسان داخلی را مهار کند، حملات موشکی وعده صادق ۳ را موجبندی کرد و همانطور که جلو آمد از موشکهای مختلفی استفاده کرد و سرزمینهای اشغالی و مراکزی که اسرائیل داشت را مورد حمله قرار داد.
اسرائیل از نظر فضای هوایی ایران کاملا مسلط بود و ایران دفاع خیلی خوبی نمیتوانست انجام دهد چراکه برخی از سایتهای هوایی ایران مانند پایگاه هوایی همدان، تبریز و شیراز را زده بود و همچنین در نقاط مختلف تهران حمله میکرد. همچنین ایران با موجهای حملاتی مختلف و در نهایت با استفاده از موشکهای پیشرفتهتر لطماتی به اسرائیل وارد کرد؛ به گونهای که اوضاع داخلی آنها را بر هم ریخت و مراکزی هم که آنها تصورش را نمیکردند را مورد حمله قرار داد. از جمله پالایشگاه حیفا که گفته میشد ۴۰ درصد بنزین و ۶۰ درصد گازوئیل مورد نیاز اسرائیل را تامین میکند و مراکز مختلف اقتصادی و فعالیتهای جاسوسی و تروریستی به علاوه پایگاههای نظامی مورد حمله قرار ایران قرار گرفت.
بیشتر بخوانید: توقف ۲۰۰ هزار کسب و کار اینترنتی در جنگ ایران و اسرائیل/ سردرگمی مسافران تاکسیهای اینترنتی در پی اختلال GPS
زمانی که در داخل ایران ایستهای بازرسی به نتیجه رسید و جلوی تروریستهای داخلی گرفته شد، از آن طرف هم حملات ایران علیه اسرائیل صورت گرفت، یک مقدار دیدیم فضا به نفع تهران تغییر کرد. ولو اینکه هنوز F۳۵های رادار گریز اسراییل میتوانستند شبانه بدون مانع حملاتشان را انجام دهند و برگردند ولی روزانه بصورت چشمی دیده میشدند. از این رو سامانههای ضد هوایی ایران فعال میشدند و گفته میشود تعدادی از این هواپیماها مورد اصابت قرار گرفته است.
این فضای سیاسی نظامی کم کم به نغع ایران برگشت و توانست هم به سازمان ملل شکایت کند و درخواست جلسه فوری داشته باشد و هم رییس جمهور با برخی سران کشورها گفتوگو کرد. همچنین برخی فعالیت دیگران هم آغاز شد از جمله اینکه تروئیکای اروپا درخواست مذاکره با ایران را کردند، سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیه عرب جلساتی تشکیل دادند و حمله اسرائیل را محکوم کردند. آقای عراقچی هم به ژنو و سپس به ترکیه رفت و در جلسه کنفرانس اسلامی شرکت کرد.
این اقدامات فضای کلی دیپلماسی را تا حدود زیادی به نفع ایران تغییر داد. برخی واکنشهای میانهرو داشتند، برخی مانند پاکستان خیلی محکمتر حرف زدند و برخی بدون اینکه حمله اسرائیل را محکوم کنند طرفین را به خویشتنداری دعوت کردند. ولی بالاخره فضای دیپلماتیک هم در سازمان ملل و هم در صحنه بین الملل فعال شد و شرایط را به این سمت و سو برد که اسراییل دارد تحت فشار قرار میگیرد؛ یعنی فشار جدی در داخل و در جامعه جهانی. در این وضعیت ترامپ هم مدام تهدید میکرد که ایران یا تسلیم شود یا باید منتظر نتایج بدی باشد. این نتایج بد را چند روز پیش سخنگوی کاخ سفید مطرح کرد که ترامپ ظرف دو هفته تصمیم خواهد گرفت که وارد جنگ شود یا خیر. سپس بامداد یکشنبه شاهد بودیم که این حمله انجام شد.
* هدف ترامپ از این حمله چه بود؟ آیا تحت فشار نتانیاهو دست به چنین اقدامی زد؟
- گمانم بر این است که ترامپ تحت فشار لابی صهیونیستی میخواست به نحوی از این ماجرا شانه خالی کند که هم پاسخ اسرئیل را داده باشد و هم اینکه از شر کسانی که مخالف حضور اسرائیل در جنگ بودند، خود را خلاص کند چراکه اگر میخواست وارد جنگ شود باید مجوز کنگره را میگرفت که او چندان به دنبال این داستان نبود. ضمن اینکه ترامپ تمایل ورود به جنگ فرسایشی و بلند مدت را نداشت. به اعتقاد من حمله شب گذشته یک رفع تکلیف بود که هم به آیپک پاسخ داده باشد و هم به مخالفین جنگ گفته باشد که من دیگر کاری انجام نخواهم داد.
* به پرسش اول بازگردیم، حمله غیر قانونی آمریکا به تاسیسات ایران را چطور ارزیابی میکنید؟
- آمریکا یک حرکت ضد قانون را انجام داد چراکه کشورهای عضو NPT حق دارند برای مصارف صلحآمیز خود غنیسازی داشته باشند. اسرائیل اصلا عضو NPT نیست و حقی ندارد که به ایران تعرض کند. البته اسرائیل از منظر اینکه ایران میخواهد بمب اتم بسازد و، چون بارها اعلام کرده اسرائیل باید نابود شود، بنابراین من حرکت پیشدستانه انجام دادم و به ایران حمله کردم. در حالی که تمام این ادعاها از نظر حقوق بین الملل دروغ است و او حق چنین کاری را نداشته و ندارد. ضمن اینکه خود آمریکا هم حق حمله به تاسیسات ایران را نداشته است. اگر هم بخواهند کاری انجام دهند باید از طریق سازمانهای مربوط از جمله آژانس بینالمللی انرژی اتمی انجام دهند.
اگر آژانس تشخیص داد که ایران دارد کار خلافی انجام میدهد، باید قطعنامههای خود را صادر کند یا پرونده را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد و اگر ایران را به فصل هفتم بردند، در آنجا کشورها مجاز هستند که فشار اقتصادی یا نظامی بر ایران وارد کنند. درصورتی که هیچکدام از این روندهای قانونی را طی نکردند. مگر اینکه بگویند ما زور و قدرت داریم و از منظر قدرت این کار را انجام دادهایم که این هم برخلاف قواعد آمره بینالمللی است که بعد از جنگ جهانی دوم در سازمانهای مربوط تصویب شده است.
* آیا اسرائیل به حملات خود ادامه خواهد داد؟ چراکه پیشتر اعلام کرده بود هدفش تغییر حکومت ایران است.
- امروز نتانیاهو در تشکر از ترامپ عنوان کرد که ما کاری که میخواستیم را انجام دادیم. هرچند دیروز به تبریز حمله کرد ولی به نوعی در اقدامی که آغاز کرده، مانده و دنبال این هستند که به نحوی این قضیه را جمع کنند. به اعتقاد من این دیگر بستگی به ایران دارد که بخواهد مستقیم به آمریکا پاسخ دهد و به پایگاههای آن حمله کند یا مثلا تا تنبیه اسرائیل به حملات خود ادامه دهد و واکنش بیشتر آمریکا را جلب کند.
همچنین ممکن است به خود آمریکا به دلیل تعرضی که کرده است، جواب نظامی دهد یا به شکلی مانند اینکه تاسیسات هستهای اسرائیل را مورد هدف قرار دهد، پاسخ دهد. آقای عراقچی عنوان کردند که اگر اسرائیل ادامه ندهد، ما هم ادامه نمیدهیم و شاید از این طریق مسئله را جمع کنند و دیگر ساقط کردن حکومت پیشکششان. آمریکا هم همین را اعلام کرده که ما دنبال تغییر حکومت نیستیم چراکه آنها هم انتظار این نوع حملات سنگین نظامی از سوی ایران را نداشتند که هم در بُعد نظامی و هم در بُعد دیپلماتیک تهران به دست بالا برسد. از این رو آنها به دنبال این هستند که به نحوی این قضیه را جمع کنند. حال اینکه به چه شکل باشد و واکنش ایران چه باشد جای سوال دارد.
* به نظر شما واکنش ایران باید در چه سطحی باشد؟
- من گمانم بر این است که ایران با حمله به سایتهای هستهای اسرائیل میتواند ماجرا را ختم کند ولی مصمم نمیتوان روی این تحلیل تاکید کرد؛ چراکه همین الان گروههای داخلی شعارهایی میدهند که تکلیف اعتبار و حیثیت ملی ما چه میشود؟ ولی جدا از این مسائل و شعارهای داخلی، باید منتظر باشیم که تصمیمگیران در قالب شورای عالی امنیت ملی و فرماندهی کل قوا چگونه برخورد میکنند. گمانم براین است که احتمالا به این سمت حرکت کنند که به مراکزی در اسرائیل حمله کنند و بگویند این در قبال آن.