امیرحسین احمدی، اقتصاد24- تنها فایده پرورش زنبور عسل، تولید ماده غذایی عسل نیست بلکه این حشره بر اساس آمار فائو 70 درصد بر افزایش تولید محصولات کشاورزی اثر مستقیم دارد. همین مسئله باعث می‌شود که بسیاری از کشورهای دنیا برای توسعه زنبورداری برنامه‌های طولانی مدتی از جمله پرورش بهتر زنبور، اصلاح ژنتیکی این حشره و ... را داشته باشند.
کشور ما یکی از تولیدکنندگان عسل است که میزان ماده پروتئینی موجود در آن به شرط آنکه با شکر تهیه نشده باشد هشت برابر حداقل استاندارد جهانی است و همین مسئله عسل ایرانی را به یکی از مرغوب‌ترین عسل‌های جهان تبدیل می‌کند. اما نبود توجه کافی به زنبور داری در ایران این صنعت را دچار گرگونی‌های زیادی کرده است به طوری که بسیاری از زنبورهای کشور ما به علت قاچاق ملکه دچار بیماری و جهش ژنتیکی شده‌اند.
یکی از مسائلی که ذهن هر مصرف‌کننده عسل ایرانی را به خود درگیر می‌کند، کیفیت عسلی است که در مراکز عمده و خرده خرید و فروش می‌شود. بسیاری از خریداران به دنبال عسل طبیعی هستند و همین مسئله باعث شده است تا افرادی هر نوع ماده‌ای که به عسل شباهت دارد را به عنوان عسل طبیعی به دست مشتریان خود دهند.
چندی پیش در رسانه‌ها مطرح شد که عسل تقلبی با قیمت 100هزار تومان در برخی مراکز عرضه می‌شود و این مسئله باردیگر این سوال را مطرح کرد که عسل خوب و با کیفیت کجاست؟
عسل طبیعی یعنی فرآوری زنبور از شهد گیاه
مجتبی جوشقانی که کارشناس زنبورداری و تولید عسل بوده و خود نیز زنبوردار است در اینباره به اقتصاد 24 گفت: تعریف فائو و دیگر سازمان‌های معتبر جهانی از عسل این است که این ماده غذایی فرآوری شده شهد گل و گیاه است اما در مقابل این عسلی که از شهد گل به وجود می‌آید محصولاتی شبیه عسل وجود دارد. برای مثال زنبور شهد خارشتر یا گیاهی را که آفت دارد و شیره آن از ساقه بیرون آمده جمع‌آوری می‌کند و آن را تبدیل به ماده غذایی شبیه عسل می‌کند که چون شهد گل نبوده و آنزیم‌های آن با عسل تفاوت دارد به آن "عسلک" می‌گوییم.
وی همچنین بیان کرد: در حال حاضر دو نوع عسل وجود دارد. عسل طبیعی و عسل مصنوعی برخی می‌گویند عسل طبیعی یعنی همان عسلی که تنها از شهد گل به وجود آمده است اما برخی دیگر می‌گویند که به زنبور شکر می‌دهیم ولی چون وارد کیسه زنبور شده و به آن آنزیم اضافه شده است این عسل نیز طبیعی است اما واقعیت این است که برای عسل طبیعی نوع اول 21 خاصیت درمانی وجود دارد و برای عسلی که با شکر حتی مقدار اندک تولید شده باشد خاصیتی نیست.
جوشقانی ادامه داد: با این تعریف عسل در کشور ما کم است چون عمده تولید عسل در کشور ما عسل شکری است البته این عسل را استانداردهای بین المللی و ملی قبول می کنند اما نباید از آن انتظار عسل طبیعی را داشت.
بهره‌برداری ترکیه از عسل ایرانی
جوشقانی در ادامه اظهار کرد: ظرفیت کشور ما برای زنبورداری یک و نیم میلیون تا یک میلیون و 700 هزار کندو است در حالی که در حال حاضر ما بیش از 9 میلیون کندو در سراسر کشور داریم و با توجه به این میزان کندو و تغییر زیست‌بوم زنبورها باید این نکته را بدانیم که غالب عسلی که تولید می‌شود به همراه شکر است و این درحالی است که کشور ترکیه از همین نقطه ضعف تراکم کندوهای ما بهره برداری سیاسی کرده است. مشکلاتی که دولت این کشور با کردهای مرزنشین داشت سبب شد این کشور در دو سال گذشته افرادی را به ایران فرستاد تا از زنبورداران ایران کندو بخرند و کندوها را رایگان در اختیار کردها گذاشت تا عسل تولید کنند.
ظرفیت کشور ما برای زنبورداری یک و نیم میلیون تا یک میلیون و 700 هزار کندو است در حالی که در حال حاضر ما بیش از 9 میلیون کندو در سراسر کشور داریم و با توجه به این میزان کندو و تغییر زیست‌بوم زنبورها باید این نکته را بدانیم که غالب عسلی که تولید می‌شود به همراه شکر است
این کارشناس زنبورداری همچنین گفت: ترکیه در سال‌های گذشته بزرگ‌ترین صادرکننده عسل به اتحادیه اروپا بود درحالیکه تمام عسلی را که به اروپا صادر می‌کرد از ایران می‌خرید اما با این ترفندی که دولت این کشور به کار بست دیگر امسال از ما خرید نمی‌کند و بسیاری از زنبورداران چون درآمد خود را از دست دادند زنبورداری را رها کردند و اگر وضع اینطور پیش برود افراد بیشتری زنبورداری را ترک می‌کنند.
سند توسعه زنبورداری برای بسیار از مشکلات صنعت زنبورداری برنامه‌ای ندارد
جوشقانی همچنین در بخش دیگری از صحبت‌های خود با انتقاد از سند توسعه زنبورداری که ابتدای امسال به تصویب رسید ، تصریح کرد: در حال حاضر کشورهای دیگر به عمد طوری بازار عسل را طراحی کردند که ما از عرصه رقابت دور شویم و کشور ما نیز نتوانست در این میان بازارهای خود را حفظ کند به طوری که رتبه جهانی ما در تولید عسل در عرض دو یا سه سال از سوم به هشتم رسید و در داخل کشور نیز به زنبورداری آنطور که باید توجهی نمی‌شود. برای مثال برای بیماری‌ها و آفاتی که در این سال‌ها گریبان زنبورداری را گرفته در سند توسعه زنبورداری فکری نشده است و این سند برای رفع آن‌ها برنامه‌ای ندارد یعنی امروز زنبوردار بعد از گذشت نزدیک به چهل سال تنها در برابر یک آفت ایمن شده است اما حتی زنبوردارهای حرفه‌ای برای مبارزه با آفات دیگر ناتوانند.
وی افزود: یکی از مشکلاتی که داریم تهیه ملکه زنبور است. هر زنبورداری برای ادامه تولید به ملکه با نژاد خوب نیاز دارد برای مثال در کشور چین زنبوردار تنها به نهاد مسئول کشاورزی می‌گوید چه تعداد ملکه برای چه موقعی می‌خواهد و سر تاریخ مشخص ملکه‌های خود را دریافت می‌کند اما در کشور ما زنبورداران مجبور هستند بحث‌های ژنتیکی را بیاموزند تا بتوانند ملکه مناسب مزرعه خود را پیدا کنند و غالبا از پس این کار برنمی‌آیند چراکه کار زنبوردار آموختن مسائل ژنتیکی زنبور نیست در نتیجه همین مسئله و مشکلات دیگر زنبورداری باعث می‌شود که زنبورداران مجبور به قاچاق ملکه شوند و ملکه‌ای که کشورهای دیگر به ما می‌دهند ملکه نسل اول و درجه یک نیست بلکه ملکه‌های درجه سه یا چهار کشورهای دیگر به ایران می‌آید که به همراه خود آفات و بیماری را می‌آورد.
در حال حاضر کشورهای دیگر به عمد طوری بازار عسل را طراحی کردند که ما از عرصه رقابت دور شویم و کشور ما نیز نتوانست در این میان بازارهای خود را حفظ کند به طوری که رتبه جهانی ما در تولید عسل در عرض دو یا سه سال از سوم به هشتم رسید و در داخل کشور نیز به زنبورداری آن طور که باید توجهی نمی‌شود
نژاد زنبور ایران در خطر انقراض است
این کارشناس زنبورداری خاطر نشان کرد: در این بازی ما یکی از مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی کشور را می‌بازیم. نژاد ملکه زنبور در کشور ما نژاد «مدا» است که بومی اقلیم ایران است و با طبیعت کشور ما اخت شده و به شدت در برابر بیماری‌ها مقاوم است اما به علت واردات ملکه نژاد مدا دچار جهش ژنتیکی شده و می‌توانیم بگوییم دیگر آن را نداریم.
وی افزود: ما برای اینکه یک مدا پیدا کنیم حدود یک هفته در قسمت‌های شمالی شاهرود که زنبوردار آن‌جا نرفته است جست‌وجو کردیم تا این نژاد را پیدا و تکثیر کنیم و پس از یک هفته گشتن یک ملکه پیدا کردیم که آن هم دچار جهش ژنتیکی شده است و ما کاملا وابسته خارجی ها می‌شویم چون آن‌ها نسل یکشان را به ما نمی‌دهند و اگر خرید می‌کنیم باید دائما خرید کنیم.
پس از وابستگی به واردات ملکه زنبور نوبت وابستگی کشاورزی ایران به کشورهای خارجی است
جوشقانی همچنین بیان کرد: این ملکه‌ها وقتی وارد می‌شوند نسل اولشان خوب است اما ملکه زنبور یک کالای تجاری است که بیش از دو سال کار نمی‌کند و نسل‌های بعدی که وارد می‌شوند کیفیت عسل را تغییر می‌دهند و نژاد زنبور را طوری تغییر می‌دهند که کار با آن بسیار سخت می‌شود. موسسات تحقیقاتی ملکه‌ها را طوری تغییر ژنتیکی می‌دهند که کشور واردکننده را وابسته کند و به این علت که زنبور گرده‌افشان است و تاثیر مستقیم بر کشاورزی دارد وابستگی به واردات ملکه می‌تواند کشاورزی ما رزا وابسته کند.
وی همچنین گفت: متخصصین ژنتیکی که در این حوزه فعالیت کردند می‌گویند که قابلیت برگشت ما به شرایط متعادل وجود دارد و هنوز برای نجات «مدا» دیر نشده است. موسسه تحقیقات امام خمینی کرج روی این نژاد ملکه کار می‌کند اما نیاز به مناطق قرنطینه دارند و بیش از آن نیاز به این است که اهمیت مسئله درک شود .
جوشقانی با اشاره به صفات نژاد «مدا» زنبور گفت: اگر از زنبورداری بپرسید از نژاد جدید ملکه زنبور ایتالیا راضی هستید به طور قطع اعلام رضایت می‌کند و در واقع نژاد ملکه ایتالیا جزو بهترین نژادهای دنیاست چراکه بهترین صفات این زنبور از روی «مدا» تکثیر و روی آن کار شده است.
قیمت عسل چند؟
این زنبوردار در پاسخ به پرسش اقتصاد 24 مبنی بر اینکه در حال حاضر قیمت تمام شده عسل برای تولیدکننده چه قدر است گفت: در حال حاضر هیچ قیمت مشخصی نمی‌توان برای عسل داد چرا که عسل یک بازار بسیار متفاوت و غیر مشخص دارد و همچنین نهاد مشخصی برای عسل قیمت‌گذاری نمی‌کند اما چیزی که در عرف وجود دارد اینگونه است که عسلی که با شکر تولید شده باشد بین 25 تا 35 هزار تومان از زنبوردار خریداری می‌شود که با قیمت 50 تا 60 هزارتومان به دست مصرف کننده نهایی می‌رسد اما عسل طبیعی که با شهد گل تولید شده باشد قیمتی بین 120 تا 150 هزار تومان دارد که نه شکر و نه داروهای شیمیایی را به خود دیده است.
جوشقانی ادامه داد: تولید صنعتی عسل فشار بسیاری بر زنبور تحمیل می‌کند چرا که فرصت پردازش را از زنبور عسل می‌گیرد و این عسل هیچ خاصیتی که برای عسل تعریف شده است را ندارد اما نکته اینجاست که تولید صنعتی زنبور عسل تجاری است چرا که زنبورداری که عسل خود را با شکر تولید می‌کند، می‌تواند در سال از هر کندوی خود دستکم 100 کیلو عسل برداشت کند اما کسی که به طور طبیعی عسل تولید می‌کند سال‌هایی می‌شود که یک کیلو عسل هم تولید نمی‌کند کما اینکه امسال نیز برای برخی از زنبورداران کشور که عسل طبیعی تولید می‌کردند افتاد.
متخصصین ژنتیکی که در این حوزه فعالیت کردند می‌گویند که قابلیت برگشت ما به شرایط متعادل وجود دارد و هنوز برای نجات «مدا» دیر نشده است. موسسه تحقیقات امام خمینی کرج روی این نژاد ملکه کار می‌کند اما نیاز به مناطق قرنطینه دارند و بیش از آن نیاز به این است که اهمیت مسئله درک شود .
وزارت جهاد کشاورزی اقدامات لازم برای توسعه زنبورداری را در دستور کار قرار دهد
این کارشناس زنبورداری در پایان گفت: سال گذشته وزارت جهاد کشاورزی اتاق فکری تشکیل داد و بنا شد تا از حدود 20 نفر از زنبورداران که تولید بیشتری داشتند دعوت شود تا با پیشنهاد کارشناسان تولید عسل درجه‌بندی کیفی شود و قیمت‌گذاری بر اساس آن صورت بگیرد اما به علت آنکه این وزارتخانه درگیر مسائل محصولات اساسی از جمله غلات شد این مسئله به بوته فراموشی سپرده شد.