اقتصاد۲۴- حسن روحانی سیاستمدار و حقوقدان ایرانیست که سالها در عرصه سیاست داخلی و بینالمللی نقشآفرین بوده است. او در سیزدهم آبان ۱۳۲۷ در شهر سرخه از توابع استان سمنان به دنیا آمد. پدرش، میرزا اسدالله فریدون، از بازاریان مذهبی و خوشنام بود و روحانی از کودکی در فضایی مذهبی و سنتی پرورش یافت. تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش گذراند و سپس برای ادامهی تحصیل دروس دینی به حوزهی علمیهی سمنان و پس از آن قم رفت.
در دوران جوانی، روحانی بهسبب علاقهی عمیق به علوم دینی و اجتماعی، تحصیلات حوزوی را تا سطح اجتهاد پیش برد و همزمان در دانشگاه تهران در رشتهی حقوق تحصیل کرد. او مدرک کارشناسی خود را در رشتهی حقوق قضایی دریافت کرد و بعدها تحصیلاتش را در خارج از کشور ادامه داد. روحانی در دانشگاه گلاسگو کالدونیان بریتانیا مدرک دکتری حقوق خود را با رسالهای دربارهی «اختیارات رئیسجمهور در نظامهای مختلف» اخذ کرد.
تغییر نام خانوادگی حسن روحانی
حسن روحانی نام خانوادگی اش را از فریدون به روحانی تغییر داد که در کتاب خاطراتش که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ شده است، علل تغییر نام خانوادگی اش را چنین شرح میدهد؛
وقتی در سال ۱۳۴۰ وارد قم شدم، دوستان طلبه به نامخانوادگی من ایراد میگرفتند و میگفتند: فردا که آیتالله شدید، مردم شما را آیتالله فریدون بخوانند؟! اصلاً این نام فامیل مناسب فعالیت آینده شما نیست و باید آن را تغییر دهید. برخی از دوستان هم نامخانوادگی «فریدون» را مناسب میدانستند و میگفتند: بسیاری از طلبهها ۲ نام خانوادگی دارند، یعنی به نام فامیلی که در شناسنامه آنها ثبت شدهاست، خوانده نمیشوند، بلکه از آنان با نامی دیگر یاد میشود که به آن نام معروف شدهاند. در نهایت تصمیم گرفتم نام فامیل خود را در حوزه تغییر بدهم ولی در شناسنامه تغییری ندهم؛ لذا با دوستان مختلف مشورت کردم تا بتوانم نام فامیل مناسبی انتخاب کنم؛ مثلا یکی پیشنهاد میکرد نام خانوادگی خود را «اسلامی» انتخاب کنم و دیگری «امامی» یا «تشیعی» را مطرح میکرد. هر کس نامی را پیشنهاد میکرد تا در نهایت نام «روحانی» را برای خود برگزیدم و به اصرار دوستان سور هم دادم و از آن پس به همین نام معروف شدم. در دفتر مدرسه و دفتر شهریه مراجع نیز نام جدید من ثبت شد ولی برای مدتی عنوان «فریدون» را هم داخل پرانتز ثبت میکردند که این هم بهتدریج برچیده شد و آن نام فامیل فراموش شد و دیگر همه مرا به اسم «حسن روحانی» میشناختند. پس از انقلاب، زمانی که به عنوان نماینده مردم سمنان وارد مجلس شورای اسلامی دوره اول شدم، مناسب دیدم نامخانوادگی خودم را در شناسنامه هم تغییر دهم و لذا در سال ۱۳۶۰ تقاضای تغییر نام فامیل کردم و نامخانوادگی «روحانی» بهطور رسمی در شناسنامه من ثبت شد.
ورود حسن روحانی به سیاست
فعالیت سیاسی حسن روحانی از دههی ۱۳۴۰ آغاز شد؛ دورانی که فضای دانشگاهها و محافل روشنفکری ایران در تبوتاب مخالفت با حکومت پهلوی بود. او در آن سالها، در کنار تحصیل، به سخنرانیهای تند و انتقادی علیه رژیم وقت پرداخت و بارها بهدلیل همین فعالیتها بازداشت شد. روحانی در میان دانشجویان آن زمان، چهرهای شناختهشده بود که با صراحت از لزوم دگرگونی سیاسی سخن میگفت و همین ویژگی، مسیر زندگیاش را بهسوی سیاست حرفهای گشود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، حسن روحانی بهسرعت وارد عرصهی مدیریتی کشور شد و به حلقهی سیاستمدارانی پیوست که در تثبیت ساختار نظام تازهتأسیس نقش مؤثری داشتند. او با پشتوانهی تجربهی مبارزاتی و شناخت از جریانهای سیاسی، توانست جایگاه خود را در سطوح تصمیمگیری تحکیم کند.
روحانی در نخستین دورهی مجلس شورای اسلامی، بهعنوان نمایندهی مردم سمنان وارد مجلس شد و این حضور تا پنج دورهی پیاپی ادامه یافت. در این سالها، او مسئولیتهایی چون ریاست کمیسیون دفاع و نایبرئیسی مجلس را نیز برعهده گرفت و از نزدیک در تدوین سیاستهای کلان کشور نقش داشت.
از اوایل دههی ۱۳۶۰ تا پایان جنگ ایران و عراق، حسن روحانی یکی از چهرههای اثرگذار در حوزهی دفاعی و امنیتی کشور بود. او در کنار فعالیتهای قانونگذاری، در جلسات تصمیمگیری مهم نظامی حضور داشت و در هماهنگی میان نهادهای مختلف برای ساماندهی امور دفاعی نقش فعالی بازی کرد. بهگفتهی بسیاری از همدورهایهایش، روحانی در آن دوران شخصیتی عملگرا و منظم بود که با دقت و آرامش در میان جریانهای پرتنش سیاسی و نظامی حرکت میکرد.
در مجموع، این دوران را میتوان نقطه عطفی در زندگی سیاسی حسن روحانی دانست؛ دورهای که او از یک فعال دانشجویی به یکی از چهرههای اصلی نظام سیاسی نوپای ایران بدل شد و پایههای نفوذ و اعتبار خود را در عرصه قدرت استوار ساخت.
مسئولیتهای کلان حسن روحانی
پس از پایان جنگ ایران و عراق، حسن روحانی بیشتر به عرصهی سیاستگذاری و امنیت ملی وارد شد. او از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۴ بهعنوان نمایندهی رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی فعالیت داشت و در همین نهاد، بیش از شانزده سال سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی را برعهده گرفت. این جایگاه، او را در قلب تصمیمگیریهای مهم سیاسی و امنیتی کشور قرار داد و باعث شد نقش مؤثری در شکلدهی به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایفا کند.
در آغاز دههی ۱۳۸۰، روحانی مسئولیت هدایت تیم مذاکرهکنندهی هستهای ایران را در دولت محمد خاتمی پذیرفت. او در این جایگاه با کشورهای اروپایی، بهویژه فرانسه، آلمان و بریتانیا، وارد گفتوگو شد. هدف او، کاهش فشارهای بینالمللی و جلوگیری از ارجاع پروندهی هستهای ایران به شورای امنیت سازمان ملل بود. در نتیجهی این مذاکرات، توافقهایی موقت برای تعلیق غنیسازی اورانیوم بهدست آمد که در آن زمان بهعنوان راهی برای کاستن از تنشها تعبیر شد.
در این دوران، حسن روحانی در رسانهها و محافل سیاسی بهعنوان چهرهای عملگرا و میانهرو شناخته میشد. او براین باور بود که گفتوگو و تعامل سازنده با قدرتهای جهانی میتواند مسیر توسعهی اقتصادی و سیاسی ایران را هموارتر کند. شیوهی دیپلماتیک و متین او، در تضاد با رویکردهای تندتر برخی جریانهای داخلی قرار داشت، اما بههرروی سبب شد وجههای معتدل و اهل گفتوگو از خود بهجا بگذارد.
دورهی حضور روحانی در شورای عالی امنیت ملی، نهفقط زمان تصمیمگیریهای حساس هستهای، بلکه مرحلهای بود که او بهتدریج تجربهی لازم برای حضور در سطح بالاتر سیاست کشور، یعنی ریاستجمهوری، را بهدست آورد.
ریاستجمهوری حسن روحانی
حسن روحانی در خرداد ۱۳۹۲ وارد رقابتهای انتخاباتی شد، زمانی که کشور پس از سالها تنش سیاسی و تحریمهای بینالمللی در شرایط دشواری قرار داشت. او با شعار «تدبیر و امید» و وعده بهبود روابط خارجی، کاهش تنشها و گشایش اقتصادی وارد صحنه شد و در همان دور نخست انتخابات با بیش از پنجاه درصد آرا بهعنوان هفتمین رئیسجمهور ایران انتخاب شد.
دولت او در سال اول فعالیت، مذاکراتی با گروه ۱+۵ آغاز کرد که در تیر ۱۳۹۴ به توافق برجام انجامید. این توافق امکان کاهش محدودیتهای اقتصادی ایران را برای مدتی فراهم کرد و روابط بینالمللی کشور را تحت تأثیر قرار داد.
بیشتر بخوانید: محمدرضا فرزین کیست؟/ کارنامه رئیس بانک مرکزی زیر ذره بین
در انتخابات ۱۳۹۶ روحانی بار دیگر با رأی اکثریت به ریاستجمهوری رسید. دولت دوم او بر حفظ برجام و کنترل بحرانهای اقتصادی تمرکز داشت، اما خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ شرایط سیاسی و اقتصادی ایران را تغییر داد و بسیاری از برنامههای دولت را با چالش روبهرو کرد.
دیدگاهها و سبک مدیریتی حسن روحانی
روحانی از نظر فکری، از جریان اعتدالگرای جمهوری اسلامی شناخته میشود. او براین باور است که توسعهی کشور بدون گفتوگو و تعامل سازنده با جهان ممکن نیست. دیدگاه او دربارهی سیاست داخلی نیز بر ضرورت همگرایی، اصلاح تدریجی ساختارها و تقویت نهادهای مدنی استوار است. در حوزهی اقتصاد، به رویکردی نزدیک به بازار آزاد گرایش دارد و نقش دولت را بیشتر در تنظیم و نظارت میبیند تا مداخلهی مستقیم.
او در سخنرانیهای خود همواره بر اهمیت «آزادی، عقلانیت و اعتدال» تأکید کرده و از افراطگرایی در سیاست داخلی و خارجی انتقاد کرده است.
انتقادها و چالشهای حسن روحانی
دولت روحانی با وجود دستاوردهایی که در عرصه سیاست خارجی، در زمینهی اقتصادی و معیشتی با مشکلات گسترده روبهرو شد. رشد تورم، کاهش ارزش پول ملی و نارضایتی عمومی از وضعیت معیشت، از جمله چالشهایی بودند که دولت دوم او را تحت فشار قرار دادند.
منتقدان او براین باور بودند که روحانی بیش از اندازه به توافق برجام تکیه کرده و به ظرفیتهای داخلی توجه کمتری داشته است. در مقابل، حامیانش بر این باور بودند که فشار تحریمها و کارشکنیهای خارجی، مانع تحقق بسیاری از برنامههای دولت شده بود.
ماجرای گرانشدن بنزین و اعتراضات سال ۹۸و جمله مشهور حسن روحانی
شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران اعلام کرد که براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه، از ۲۴ آبان سهمیهبندی و افزایش قیمت بنزین اجرا شد. سهمیهای به ۱۵۰۰ تومان و آزاد به ۳۰۰۰ تومان رسید. اجرای ناگهانی این تصمیم و واکنشهای مردمی، از جمله هجوم به پمپبنزینها، باعث شد تمرکز انتقادها بر دولت وقت باشد. روحانی بارها تأکید کرد که این تصمیم مصوبه سران قوا بود و دولت به تنهایی آن را اجرا نکرد. اما جمله «من هم مثل شما صبح جمعه فهمیدم» و خندهها روی آنتن زنده فارغ از صحبتهای ابتدایی و منتهی به آن، در یاد مانده است.
زندگی شخصی حسن روحانی و فعالیتهای پس از ریاستجمهوری
روحانی با صاحبه عرب ازدواج کرده و صاحب چند فرزند است. او فردی کمحاشیه و محتاط در زندگی شخصی توصیف میشود و بیشتر وقت خود را صرف پژوهشهای سیاسی و مذهبی میکند.
پس از پایان دوران ریاستجمهوری در مرداد ۱۴۰۰، روحانی فعالیتهای خود را بیشتر در حوزهی پژوهش و نگارش دنبال کرد و گهگاه در نشستهای دانشگاهی یا مجامع علمی حضور مییابد. او چندین کتاب در زمینهی سیاست خارجی، امنیت ملی و فقه سیاسی تألیف کرده است.
البته او در روزهای اخیر اظهارنظرهای زیادی درباره وضعیت کشور کرده است و البته واکنشهایی را هم دریافت کرده است. در یکی از این اظهارنظرها او مجلس را غیرمردمی خواند و گفت: مگر مجلس چند درصد مردم هست؟ مگه چقدر رای دارند؟! قانونگذاری روبروی مردم غلط است.
میراث سیاسی حسن روحانی
حسن روحانی را میتوان از معدود سیاستمداران ایرانی دانست که هم در حوزهی امنیت ملی و هم در عرصهی دیپلماسی تجربهی مستقیم دارد. حضور طولانی او در ساختارهای کلان تصمیمگیری، سبب شده است تا نامش در بسیاری از تحولات سه دههی اخیر ایران به چشم بخورد.
گرچه کارنامهی او میان ستایش و نقد تقسیم شده، اما بیگمان روحانی یکی از چهرههای اثرگذار سیاست معاصر ایران است؛ سیاستمداری که میان سنت و مدرنیته، دین و سیاست، و انزوا و تعامل جهانی، راهی میانه و محتاطانه جستوجو کرد.