اقتصاد۲۴- محمد آیتی: دنیا گنجینهای از مناظر خیرهکننده، فرهنگهای گوناگون و آثار تاریخی بینظیر است. با این حال، برخی گوشههای این سیاره، نه تنها جاذبههای گردشگری، بلکه چالشهایی جدی برای ایمنی، سلامت و حتی بقا را به همراه میآورند. خطرناکترین نقاط جهان با وجود جذابیتهای منحصربهفردشان، نیازمند آمادگیهای ویژهای از سوی مسافران هستند. آگاهی از خطرات پنهان، احترام به قوانین محلی و بهکارگیری برنامهریزی دقیق، تنها راههای ممکن برای دستیابی به تجربهای معقول و مسئولانه در این سرزمینهاست.
برخی مناطق جهان به دلیل ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی سفر به آنها را با ریسکهای جدی همراه میکنند. فعالیتهای زمینشناسی مانند زلزله، آتشفشان و سیل، شرایط آبوهوایی شدید از جمله گرمای فروبنده یا سرمای قطعی، گونههای سمی یا بیماریزا و فقدان زیرساختهای پایه از جمله راههای ارتباطی و مراکز درمانی، خطرات زیستمحیطی را شکل میدهند.
در موازات آن، ناپایداری سیاسی، درگیریهای مسلحانه، حضور گروههای شبهنظامی، قاچاق انسان و مواد مخدر و محدودیتهای امنیتی، فضایی را میسازند که در آن، حتی برنامهریزی دقیق نیز نمیتواند همه احتمالات را پوشش دهد. این ترکیب از تهدیدات پیشبینیشده و غیرقابل پیشبینی، باعث میشود مسافران تنها در صورت آگاهی کامل، آمادگی فنی و روانی و همراهی با متخصصان محلی، بتوانند در چنین سفرهای پرخطری حضوری مسئولانه داشته باشند.
مناطقی که حیوانات کشنده در آنها بهصورت طبیعی یا نیمهطبیعی حضور دارند، اغلب نیازمند توجه ویژه و رعایت اصول ایمنی دقیق هستند. جنگلهای استوایی آمازون، ساواناهای آفریقا و برخی جزایر اقیانوس آرام، از جمله سرزمینهاییاند که گونههایی، چون مارهای کبرا و آناکوندا، تمساحهای غولپیکر، کفتارهای گرسنه و عنکبوتهای بسیار سمی در آنها زیست میکنند.
این موجودات، اگرچه در چرخه اکوسیستم نقش ضروری ایفا میکنند، اما نزدیکی بیاحتیاطانه انسان به آنها میتواند منجر به آسیبهای جدی یا حتی فوت شود. حتی در مناطقی که چنین حیواناتی بهندرت دیده میشوند، حضور پنهان آنها در محیطهای مرطوب، باتلاقی یا صخرهای، همیشه امکان برخورد تصادفی را فراهم میآورد.
مسافرانی که قصد بازدید از این مناطق ممنوعه گردشگری را دارند، باید از طریق آموزش قبلی، استفاده از لباسهای محافظ، همراهی با راهنمایان باتجربه و پرهیز از حرکت در تاریکی، از خطرات احتمالی در امان بمانند.
برخی از خطرناکترین گوشههای کره زمین، نه از دست انسان، بلکه از دل طبیعت خاموش و بیرحم بیرون آمدهاند. مکانهایی که زیبایی ظاهریشان گاه سرمستی را القا میکند، در حالی که درونشان دستگاهی دقیق و بیامان از عوامل مرگبار را در جریان دارد. فعالیتهای آتشفشانی پنهان زیر لایههای نمک، ترکیبات شیمیایی در حد سمیت بالا در آبهای ساکن، گازهای بیبو و کشنده که در درهها جمع میشوند.
دماهایی فراتر از تحمل بدن انسان، یا شرایط جوی که بدون هشدار پیشبینیناپذیر، زندگی را متوقف میکنند. این محیطها، بهرغم تمام شگفتیهای زمینشناسی و زیستیشان، فضاهایی هستند که خطای کوچکی در برنامهریزی یا قضاوت میتواند تبدیل به آخرین انتخاب مسافر شود. جایی که طبیعت، هیچ امتیازی برای تجربهی گردشگری در نظر نمیگیرد و تنها قانون، بقای دقیق و بیرحم است.
برخی شهرها، به دلیل ترکیبی از نابرابری اقتصادی گسترده، ضعف در ساختارهای قضایی، غلبه خشونت سازمانیافته و کاهش اعتماد عمومی به نهادهای دولتی، نرخ جرمهای خشن بسیار بالایی را تجربه میکنند. شهرهایی مانند تیخوانا در مکزیک، کاراکاس در ونزوئلا و سان پدرو سولا در هندوراس در سالهای اخیر بهطور مکرر در رتبههای نخست فهرست خطرناکترین کلانشهرهای جهان قرار گرفتهاند. جایی که قتلهای غیرنظامی، سرقت مسلحانه و فعالیتهای کارتلهای مواد مخدر، بخشی از واقعیت روزمره محسوب میشوند.
این آمارها تنها انعکاسی از وضعیت امنیتی نیستند، بلکه گویای بحرانهای عمیق اجتماعی و سیاسیای هستند که ریشه در دههها سیاستگذاری نادرست، فساد ساختاریافته و سوءمدیریت منابع دارند؛ بنابراین حضور گردشگران خارجی در چنین محیطهایی، حتی در مناطق بهظاهر آرام، ریسکی جدی محسوب میشود و نیازمند نظارت دقیق، همراهی امنیتی و آگاهی کامل از وضعیت محلی است.
برخی جزایر در گوشههای دورافتاده اقیانوسها، نه به دلیل زیبایی یا آرامش، بلکه بهواسطه محدودیتهای شدید دسترسی، ممنوعیت قانونی یا خطرات ذاتی، از دسترس عموم مسافران خارج شدهاند. این جزایر، گاه بهدلیل فعالیتهای نظامی محرمانه، گاه بهعلت حضور گونههای بومی بسیار خطرناک یا آلودگیهای زیستمحیطی غیرقابل کنترل و گاه بهخاطر احترام به حق حاکمیت جوامع بومی منزوی، در لیست سیاه سفرهای بینالمللی قرار گرفتهاند.
ورود غیرمجاز به چنین مناطقی علاوه بر نقض قوانین بینالمللی ممکن است به تخریب اکوسیستمهای شکننده، برهمزدن آرامش فرهنگهای در حال انقراض و یا قرار گرفتن در معرض خطرات جبرانناپذیر منجر شود، بنابراین ممنوعیت دسترسی به این جزایر، نه یک مانع سفر، بلکه پیامی روشن درباره مرزهای مسئولیت انسان در برابر طبیعت و جوامع دیگر است.
در سفر به برخی مناطق جهان، خطر، تنها از شرایط فیزیکی یا امنیتی ناشی نمیشود، بلکه تهدیدهای نامرئی، مانند بیماریهای عفونی، میتوانند سریعتر از هر خطر دیگری، سلامت یا جان مسافر را به خطر بیندازند. این بیماریها، اغلب با ناقلهایی مانند پشه، کک، مگس یا آب و غذای آلوده منتقل میشوند و در بسیاری از موارد، واکسن یا درمان قطعی برای آنها وجود ندارد.
• آفریقای غربی و مرکزی
در بخشهایی از کشورهایی مانند جمهوری دموکراتیک کنگو، گینه و سیرالئون ویروس ابولا هنوز هم در برخی جوامع روستایی فعال است. این ویروس با تماس مستقیم با مایعات بدن انسان یا حیوانات آلوده منتقل میشود و نرخ مرگومیر آن در برخی شیوعها به بیش از شصت درصد میرسد.
• جنوب شرق آسیا و آمازون
مالاریا همچنان یکی از خطرناکترین بیماریهای مرتبط با سفر محسوب میشود. پشه آنوفله ناقل اصلی این بیماری در جنگلهای بارانی، مناطق مردابی و روستاهای دورافتاده فعال است. علائم آن شبیه آنفولانزا است، اما در صورت درمان بهموقع، میتواند در مدت کوتاهی منجر به نارسایی چند عضوی و مرگ شود.
• منطقه شاخ آفریقا و برخی جزایر اقیانوس آرام
در بسیاری از شهرهای کوچک و روستاهای این منطقه، سیستمهای آبرسانی بهطور کامل توسعه نیافتهاند و آلودگی آب با باکتری ویبریو کلرا شایع است. شیوع کلرا در اثر بارشهای شدید یا بحرانهای انسانی، گاه در کمتر از چند روز هزاران مورد را تحت تأثیر قرار میدهد.
• جنوب آمریکا و منطقه کارائیب
ویروس زیکا، هرچند در بسیاری از موارد علائم خفیفی دارد، برای زنان باردار خطری جدی محسوب میشود. این ویروس با پشههای آلبوس منتقل میشود و میتواند باعث بروز ریزسری در جنین شود. هیچ درمان خاصی برای آن وجود ندارد و پیشگیری تنها راه مقابله است.
• مناطق روستایی آفریقای جنوبی و ماداگاسکار
طاعون هنوز در برخی مناطق دورافتاده وجود دارد. این بیماری که یک زمانها همهگیریهای گستردهای ایجاد کرد، امروزه با آنتیبیوتیکها قابل درمان است، اما تنها در صورتی که در مراحل اولیه شناسایی شود. تأخیر حتی چند ساعته در درمان، احتمال مرگ را بهطور چشمگیری افزایش میدهد.
• جنوب شرق آسیا و آفریقای استوایی
تب دنگی، بهویژه در کشورهایی مانند تایلند، ویتنام و نیجریه، در فصلهای بارانی بهصورت همهگیر شیوع مییابد. این بیماری توسط پشههای آلبوس منتقل میشود و در فرم شدید خود، تب دنگی هموراژیک را ایجاد میکند که همراه با خونریزی داخلی و شوک است.
برخی کشورها به دلایل عمیقتر از شرایط آبوهوایی یا جغرافیایی، سفر به آنها را بهشدت پرخطر و در بسیاری از موارد غیرمنطقی میسازند. این خطرات اغلب ریشه در بیثباتی سیاسی، فعالیتهای نظامی فعال، نقض گسترده حقوق بشر، کمبود زیرساختهای اولیه و غلبه خشونت غیرقابل پیشبینی دارند.
۱. افغانستان
وجود گروههای مخالف مسلح، فراوانی مینهای زمینی، فقدان نیروی انتظامی قابل اتکا و محدودیتهای جدی در مورد آزادیهای فردی، بهویژه برای زنان و مسافران خارجی، سفر به این کشور را در شرایط کنونی کاملاً غیرقابل توصیه میسازد. حتی حضور در پایتخت، کابل، با ریسک بالایی همراه است.
۲. سوریه
درگیریها دهههاست که ساختار اجتماعی و فیزیکی این کشور را درهم شکسته است. بسیاری از مناطق هنوز در معرض حملات هوایی، بمبگذاریهای انتحاری و درگیریهای خیابانی قرار دارند. زیرساختهای درمانی و ارتباطی در بخش عمدهای از کشور نابود شدهاند.
۳. یمن
جنگ داخلی طولانیمدت، شیوع بیماریهای عفونی، قحطی گسترده و حضور گروههای شبهنظامی متخاصم، شرایطی را فراهم کرده که در آن امنیت گردشگر خارجی هیچگونه تضمینی ندارد. دسترسی به خدمات پزشکی در بسیاری از نقاط، غیرممکن است.
۴. کره شمالی
با وجود اینکه گروههای گردشگری تحت نظارت شدید وارد این کشور میشوند، هرگونه انحراف از برنامه تعیینشده، تفسیر غلط از قوانین محلی یا برقراری ارتباط مستقل با شهروندان، میتواند منجر به بازداشتهای طولانیمدت و حتی محاکمه شود. آزادی حرکت و بیان در این کشور بسیار بحثبرانگیز است.
۵. ونزوئلا
ناپایداری اقتصادی، افزایش شدید جرایم خشونتآمیز، کمبود دارو و سوخت و فساد گسترده در نهادهای امنیتی، سفر به این کشور را بهویژه برای گردشگران خارجی پرخطر کرده است. حتی در پایتخت کاراکاس، تردد در ساعات عادی روز نیز میتواند خطرناک باشد.
۶. میانمار (برمه)
درگیریهای مسلحانه بین ارتش مرکزی و گروههای قومی مخالف، بهویژه در مناطق مرزی، ادامه دارد. شرایط امنیتی بهسرعت تغییر میکند و دسترسی به مناطق درگیر، حتی برای سازمانهای بینالمللی، با ممنوعیت مواجه است. هرگونه سفر غیرضروری به این کشور توصیه نمیشود.
۷. لیبی
پس از سقوط رژیم قبلی، هیچ دولت واحدی کنترل کامل کشور را در دست ندارد. حضور گروههای مسلح متخاصم، ربودن گردشگران بهمنظور گروگانگیری و عدم وجود سیستم قضایی قابل اعتماد، این کشور را بهیکی از خطرناکترین مقاصد سفر تبدیل کرده است.
۸. جمهوری دموکراتیک کنگو
درگیریهای قبیلهای در مناطق شرقی، وجود گروههای نظامی غیرمتمرکز و شیوع بیماریهای همهگیر مانند ابولا، اوضاع را بحرانی ساخته است. زیرساختهای حملونقل و درمانی در بسیاری از نقاط، فراتر از حد قابل استفاده فرسوده شدهاند