اقتصاد۲۴- معاملات بورس تهران در این روزها، اکران سلسلهای از رکوردشکنیها بوده است؛ پاییز با ثبت بازدهی ۵۳.۵درصدی در شاخص کل بورس تهران به پایان رسید تا بهترین عملکرد فصلی این شاخص از بهار سال ۱۳۹۹ به ثبت برسد. نکته قابلتوجه دیگر این است که سومین فصل امسال با عملکردی که گفته شد؛ دومین فصل برتر تاریخ شاخص کل بورس به لحاظ ثبت بازدهی بود و فقط رشد ۱۴۸درصدی شاخص کل در بهار ۱۳۹۹، عملکرد بهتری از پاییز امسال بوده است. افزون بر این، نماگر اصلی بازار سهام، معاملات پاییز را در ارتفاع ۳میلیون و ۸۹۸هزار واحدی به اتمام رساند که قله تاریخی این شاخص تا پایان پاییز امسال محسوب میشود.
بازار سهام در ابتدای سال جاری، با اخباری که از آغاز مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا مخابره شد؛ در مسیر صعودی قرار گرفت و شاخص کل بورس توانست در اواخر اردیبهشت ماه به سطح ۳میلیون و ۲۵۲هزار واحدی برسد که قله تاریخی این شاخص در آن مقطع بود. بازدهی ۲۰ درصدی در نماگر اصلی بازار سهام در ۲ماه نخست سال در حالی به ثبت رسید که دلار بازار آزاد و قیمتهای بازار طلا و سکه تحتتاثیر خوشبینیهای ناشی از مذاکرات در مسیر اصلاح قرار داشتند. از ابتدای خرداد با توجه به فرسایشیشدن روند مذاکرات و احتمال عدم حصول نتیجه در مذاکرات، بازار سهام از قله فاصله گرفت و در ادامه، آغاز جنگ تحمیلی ۱۲روزه نیز سطح ریسکها را به بیشترین میزان ارتقا داد. در جنگ ۱۲روزه، بازار سهام به مدت دو هفته تعطیل بود و از هفتم تیرماه، مجددا معاملات بازار سهام از سر گرفته شد. نکته قابل پیشبینی در این میان، افت نماگرها و خروج سرمایههای خرد از بورس در دوران پساجنگ بود. همین موضوع نیز رنگ واقعیت به خود گرفت و شاخص کل بورس از قله اواخر اردیبهشت (محدوده ۳میلیون و ۲۵۲ هزار واحدی) تا کفی که در اوایل شهریور تجربه کرد (محدوده ۲میلیون و ۳۹۵ هزار واحدی)؛ افت ۲۶ درصدی را به ثبت رساند.
همچنین از ۷ تیر (نخستین روز معاملاتی بورس پس از جنگ) تا اوایل شهریور حدود ۵۳ همت پول حقیقی از بازار سهام خارج شد. از اوایل شهریور و با کمرنگشدن سایه ریسکهای سیستماتیک، تشدید انتظارات تورمی و رشد نرخ ارز در بازار آزاد، روند صعودی در بازار سهام آغاز شد؛ این رشد نه تنها منجر به فتح قله قبلی تجربه شده در اردیبهشت ماه شد؛ بلکه شاخص کل در دفعات مختلف، قله قبلی خود را ارتقا داد. قله ۳میلیون و ۲۵۲ هزار واحدی شاخص کل در دوازدهم آبان امسال مجددا فتح شد و شاخص کل توانست در پایان پاییز به محدوده ۳میلیون و ۸۹۸ هزار واحدی برسد.
ثبت بازدهی ۲۰درصدی در دو ماه نخست سال تحتتاثیر خوشبینیهای مذاکراتی، عقبنشینی شاخص تا کف اوایل شهریور و ثبت افت ۱۱درصدی از ابتدای سال و رسیدن مجدد این نماگر به قله قبلی و ثبت بازدهی ۴۴درصدی از ابتدای سال در پایان پاییز، همه و همه گویای این نکته است که بازار سهام در سال جاری، یکی از پرافتوخیزترین سالهای تاریخ خود را تجربه کرده است.
بیشتر بخوانید:سود منطقی در بورس چقدر است؟
عوامل و دلایل مختلفی در رشد بورس تهران در ماههای اخیر دخیل بودهاند که در ادامه به بررسی این موارد پرداخته خواهد شد. نکته نخست این است که بورس در سنوات اخیر در قیاس با دلار، تورم عمومی جامعه و بازارهای موازی، دچار جاماندگی شده است. در چنین شرایطی، با رسیدن قیمت سهام به نقاط بسیار نازل در اوایل شهریور، روند صعودی بازار سهام آغاز شد؛ زیرا بورس در آن دوران بازاری بود که از بیشترین پتانسیل رشد برخوردار بود و قیمتهای این بازار نیز در محدودههای ارزندهای قرار داشتند. نکته بعدی، رشد نرخ دلار در بازار آزاد به عنوان لنگر اسمی بازارهای دارایی و انتظارات تورمی بود. هشتم شهریور که بورس روند صعودی خود را آغاز کرد؛ دلار در حوالی ۱۰۰ هزار تومان معامله میشد و اسکناس آمریکایی با رشد ۳۰ درصدی، در پایان پاییز به کانال ۱۳۰ هزار تومان رسید؛ پس همان طور که مشاهده میشود؛ بخشی از رشد بازار سهام در این مدت به دلیل افزایش نرخ ارز در بازار آزاد و مقوله انتظارات تورمی بوده است. از کف اوایل شهریور تا پایان پاییز، شاخص کل بورس حدود ۳ درصد رشد را به ثبت رساند؛ بخشی از این رشد به افزایش قیمت دلار در بازار آزاد مرتبط بود و بخش دیگر نیز به موضوع جاماندگی بازار سهام از دیگر بازارها، تورم و دلار اختصاص داشت.
نکته بعدی نیز کمرنگ شدن سایه ریسکهای سیستماتیک بود؛ در دو سال اخیر، طیف متنوعی از ریسکهای سیستماتیک، کلیت بازار سهام را تحتالشعاع قرار داد و موجب افت قیمتها در بورس تهران شد؛ از اواخر تابستان، سطح ریسکهای سیستماتیک به طرز قابلتوجهی کاهش پیدا کرد و حاکم شدن نسبی آرامش، موجب رشد قیمتهای بازار سهامی شد که تحتتاثیر ریسک جنگ، با افت قابلتوجهی همراه شده بود. در کنار عوامل یادشده، بهبود متغیرهای درونی بازار سرمایه نیز نقش قابلتوجهی در تقویت موج صعودی بورس تهران ایفا کرد. یکی از این متغیرها، رشد محسوس ارزش معاملات خرد در ماههای اخیر بود؛ عاملی که نشاندهنده بازگشت تدریجی نقدشوندگی و افزایش مشارکت سرمایهگذاران حقیقی در بازار سهام است. افزایش حجم و ارزش معاملات، بهویژه در نمادهای بزرگ و شاخصساز، موجب شد روند صعودی بازار از پشتوانه معاملاتی قویتری برخوردار شود و رشد قیمتها صرفا مبتنی بر هیجانات مقطعی نباشد.
از سوی دیگر، بهبود انتظارات سودآوری شرکتها در پی افزایش نرخ ارز و تعدیل تدریجی قیمت محصولات در برخی صنایع، توجه فعالان بازار را به چشمانداز عملکرد شرکتها معطوف کرد. صنایع دلاری و صادراتمحور از این فضا بیشترین بهره را بردند و نقش پررنگی در ارتقای نماگرهای بازار ایفا کردند. همزمان، گزارشهای فصلی شرکتها نیز در مجموع تصویری قابلقبول از وضعیت سودآوری بنگاهها ارائه داد که به تقویت اعتماد سرمایهگذاران کمک کرد. در نهایت، میتوان گفت همزمانی کاهش ریسکهای سیستماتیک، تشدید انتظارات تورمی، رشد نرخ ارز و بهبود متغیرهای معاملاتی سبب شد بازار سهام در فصل پاییز به یکی از جذابترین مقاصد سرمایهگذاری تبدیل شود. با این حال، تداوم این مسیر صعودی در ماههای آتی، بیش از هر چیز به پایداری متغیرهای کلان، نحوه مواجهه سیاستگذار با بازار سرمایه و تحولات حوزه سیاستگذاری اقتصادی وابسته خواهد بود.