دامنه نوسان چیست و چه نقشی در بازار بورس دارد؟

اقتصاد۲۴- دامنه نوسان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های کنترلی در بازار بورس است که با هدف مدیریت نوسانات قیمت سهام و کاهش رفتار‌های هیجانی سرمایه‌گذاران به کار گرفته می‌شود. قیمت سهام شرکت‌ها همواره تحت‌تأثیر عوامل مختلفی مانند اخبار سیاسی، اقتصادی، شایعات یا فضای روانی بازار قرار دارد؛ عواملی که بسیاری از آنها ارتباط مستقیمی با وضعیت بنیادی شرکت ندارند. در چنین شرایطی، نبود محدودیت برای تغییرات قیمت می‌تواند باعث شود یک سهم در مدت کوتاهی افت یا رشد شدید را تجربه کند و سرمایه‌گذاران متحمل زیان‌های سنگین شوند. دامنه نوسان با تعیین یک چارچوب مشخص برای تغییرات روزانه قیمت، نقش مهمی در کاهش ریسک و ایجاد ثبات نسبی در بازار ایفا می‌کند.

دامنه نوسان چیست؟

در بازار بورس، دامنه نوسان به محدوده‌ای گفته می‌شود که قیمت یک سهم در طول یک روز معاملاتی اجازه دارد در آن حرکت کند. این محدوده شامل یک سقف و یک کف قیمتی است که بر اساس قیمت پایانی روز قبل محاسبه می‌شود. به بیان ساده، قیمت سهام نمی‌تواند در یک روز بیش از درصد مشخصی افزایش یا کاهش پیدا کند و معاملات تنها در این بازه انجام می‌شود. این محدودیت باعث می‌شود تغییرات قیمت به‌صورت تدریجی اتفاق بیفتد و شوک‌های ناگهانی کنترل شود.

هدف از تعیین دامنه نوسان

هدف اصلی از اعمال دامنه نوسان، کنترل نوسانات شدید و کاهش تأثیر تصمیمات هیجانی بر بازار است. انتشار یک خبر منفی یا مثبت می‌تواند موجی از خرید یا فروش ایجاد کند که لزوماً بر پایه تحلیل منطقی نیست. دامنه نوسان با محدود کردن سرعت تغییر قیمت، به سرمایه‌گذاران فرصت می‌دهد اطلاعات را بهتر تحلیل کنند و از تصمیم‌گیری‌های عجولانه دور بمانند. همچنین این ابزار تا حدی از دست‌کاری‌های قیمتی و نوسان‌گیری‌های مخرب جلوگیری می‌کند.

دامنه نوسان در بورس‌های جهان

قانون دامنه نوسان تنها مختص بازار سرمایه ایران نیست و در بسیاری از بورس‌های دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشور‌هایی مانند تایوان، تایلند، استرالیا، اسپانیا، مالزی، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، کره، ژاپن و ایران از این ابزار برای کاهش نوسانات شدید و حفاظت از سرمایه‌گذاران استفاده می‌کنند. البته در بورس‌های توسعه‌یافته، رویکرد‌های متفاوتی وجود دارد. در بازار‌هایی مانند ایالات متحده، به‌جای دامنه نوسان روزانه، بیشتر از توقف موقت معاملات استفاده می‌شود. بورس‌های ایتالیا، کانادا، آلمان، هنگ‌کنگ و انگلیس نیز اغلب توقف معاملات را به محدودیت نوسان قیمت ترجیح می‌دهند.

بیشتر بخوانید: عرضه و تقاضا در بورس چیست؟

دامنه نوسان در بورس و فرابورس ایران

در بورس و فرابورس ایران، دامنه نوسان برای ابزار‌های مختلف یکسان نیست. به‌طور متداول، سهام، اوراق بدهی و اوراق مشتقه پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس دارای دامنه نوسان روزانه هستند. در بازار اول بورس و فرابورس، دامنه نوسان قیمت سهام مثبت و منفی هفت درصد تعیین شده است. حق تقدم سهام در بازار اول بورس دامنه‌ای معادل مثبت و منفی چهارده درصد دارد و در بازار اول فرابورس این عدد به مثبت و منفی هفت درصد می‌رسد. همچنین دامنه نوسان صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله یا ETF برابر با ده درصد است.

دامنه نوسان در بازار پایه فرابورس

بازار پایه فرابورس شرایط متفاوتی نسبت به بازار‌های اصلی دارد. در گذشته، دامنه نوسان این بازار بدون توجه به ریسک شرکت‌ها ده درصد بود که گاهی منجر به رشد یا افت‌های غیرمنطقی قیمت سهام می‌شد. به همین دلیل، از مهرماه سال ۱۳۹۸ دامنه نوسان بازار پایه بر اساس سطح ریسک شرکت‌ها تغییر کرد. در بازار پایه زرد، دامنه نوسان مثبت و منفی سه درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل است. در بازار پایه نارنجی این دامنه به مثبت و منفی دو درصد کاهش می‌یابد و در بازار پایه قرمز، قیمت تنها می‌تواند مثبت یا منفی یک درصد نوسان داشته باشد. این تفکیک با هدف حمایت از حقوق سهامداران و افزایش شفافیت انجام شده است.

مواردی که دامنه نوسان اعمال نمی‌شود

در برخی شرایط خاص، دامنه نوسان شامل حال نماد معاملاتی نمی‌شود. پس از بازگشایی سهم بعد از مجمع عمومی عادی سالیانه برای تصویب صورت‌های مالی یا تقسیم سود، محدودیت نوسان وجود ندارد. همچنین بعد از بازگشایی سهم پس از مجمع عمومی فوق‌العاده یا جلسه هیئت‌مدیره درباره تغییر سرمایه، دامنه نوسان اعمال نمی‌شود. در مورد اوراق بهاداری که بازارگردان دارند نیز دامنه نوسان روزانه طبق مقررات بازارگردانی تعیین می‌شود.

نقش دامنه نوسان در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران

دامنه نوسان اگرچه از نوسانات شدید جلوگیری می‌کند، اما همواره مورد بحث و نقد بوده است. برخی کارشناسان معتقدند این محدودیت باعث کاهش کارایی بازار و طولانی شدن روند اصلاح قیمت‌ها می‌شود، در حالی که گروهی دیگر آن را ابزاری ضروری برای حفاظت از سرمایه‌گذاران خرد می‌دانند. در هر صورت، آشنایی با دامنه نوسان هر نماد برای سرمایه‌گذاران اهمیت زیادی دارد. این اطلاعات از طریق سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها یا وب‌سایت TSETMC در دسترس است و آگاهی از آن می‌تواند نقش مهمی در مدیریت ریسک و بهبود تصمیمات معاملاتی داشته باشد.