اقتصاد24- اقتصاد پنهان یا اقتصاد زیرزمینی همان بخش از فعالیت اقتصادی است که شاید زیر چتر هیچ ثبت و ضبطی قرار نمی‌گیرد و از هرگونه نظارتی معاف است. چندی پیش سعید لیلاز، اقتصاددان گفته بود 30 تا 50 درصد تولید ناخالص داخلی کشور را اقتصاد زیر زمینی تحت تاثیر قرار داده است، موضوعی که البته گواهی آماری دقیقی برای آن نیست اما به هر حال نقش آن انکار نشدنی است؛ بخشی از اقتصاد که به گفته لیلاز یا به عنوان قاچاق از آن نام برده می شود و یا در پیوند با ارکان قدرت از نظارت مصون است.
اثرگذاری اقتصاد پنهان بر عوامل مهم اقتصادی این ضرورت را ایجاب می‌کند تا با بررسی حجم این پدیده و میزان تاثیرگذاری آن بر شاخص‌های اقتصادی به دنبال راهکارهایی برای جلوگیری از رشد این نوع فعالیت‌ها باشیم. پیامدهای منفی اقتصاد غیررسمی از واقعیت‌های جهان امروز است، به عبارت دیگر پدیده‌ای که همه کشورهای جهان با آن مواجه هستند. در این میان ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و به گفته برخی از فعالان و صاحب‌نظران اقتصادی حجم اقتصاد غیررسمی در ایران رقم قابل توجهی است. هر چند در این خصوص آمار دقیقی وجود ندارد اما به هرحال در شرایط فعلی که کشور نیاز به اصلاح در ساختار خود دارد محاسبه آن ضروری است.
سهم تاریک اقتصاد در کشور چقدر است؟
بی تردید آمار 30 تا 50 درصد دقیق نیست چنانکه مسعود دانشمند رئیس خانه اقتصاد هم به این مسئله اذعان می‌کند که باید آمار دقیق تری را محاسبه و اعلام کرد. وی در گفت و گو با اقتصاد 24 به پدیده اقتصاد زیرزمینی اشاره می کند و می گوید: باید ابتدا تعریفی از اقتصاد زیرزمینی داشته باشیم. آنچه که ثبت و ضبط قانونی ندارد و منشأ آنها یا کالای قاچاق است و یا در داخل از زیر چتر ثبت قانونی خارج است، اقتصاد زیرزمینی است. طبق آمار فقط حدود 15 تا 20 میلیارد دلار کالای قاچاق بدون ثبت قانونی در کشور مبادله می‌شود.
وی می افزاید: دارو، قطعات الکترونیکی و بسیاری از کالاها در بازار موجود است که به صورت قاچاق وارد شده و ثبت نمی‌شود. در نتیجه این بخش اقتصاد زیرزمینی نامیده می شود.
دانشمند اظهار می‌کند: برای برآورد دقیق سهم اقتصاد زیر زمینی باید ببینیم که چه مقدار گردش مالی در اقتصاد داریم و چه مقدار از این گردش مالی ثبت و مشمول دریافت مالیات شده است. هر آنچه که ثبت نشده باقی ماند، آن سهم اقتصاد زیرزمینی است. در واقع برآوردها هم بر همین مبنا محاسبه می شود.
بخش تاریک اقتصاد چگونه روشن می شود؟
رئیس خانه اقتصاد ایران مشکل اصلی را در قانون نظام مالیاتی می داند و می گوید: در قانون مالیاتی ما نباید هیچ معافیتی وجود داشته باشد. بلکه وزارت اقتصاد و دارایی باید معافیتی را قائل شود. بنابراین هر کس اعم از حقیقی و حقوقی اظهار نامه مالیاتی بدهد و اگر بنا به معافیت است این امر توسط وزارت اقتصاد انجام گیرد.
دانشمند تصریح می کند: پر نکردن اظهارنامه مالیاتی باعث ایجاد مشکلات فراوانی در اقتصاد شده است. برای مثال شخص اعلام می‌کند که یک میلیارد تومان به فلان خیریه پرداخت کرده است. اگر این خیریه اظهارنامه مالیاتی داشته باشد، سازمان امور مالیاتی می‌تواند این دو را با هم مطابقت داده و قابل محاسبه شود اما وقتی یک طرف ماجرا باز باشد آن شخص می تواند اعلام کند مبلغ بیشتری را به خیریه پرداخت کرده است. این یک نمونه از مشکلاتی است که نظام مالیاتی ما با آن روبرو است و زوایای اقتصاد را در کشور پنهان می کند.
اقتصاد ایران در آکواریوم سیاه قرار دارد
دانشمند با بیان اینکه اگر همه ما در کشور موظف به دادن اظهارنامه مالیاتی باشیم بخش بزرگی از مشکلات غیرشفاف بودن اقتصاد برطرف می‌شود، می افزاید: باید مبدا و مقصد هر تراکنش مالی زیر چتر ثبت قرار گیرد تا بتوان زوایای پنهان اقتصاد را روشن کرد. در این صورت است که حتی امضاهای طلایی و رشوه هم کم می شود چرا که اگر منبع و مقصد پول مشخص باشد هیچ پولی نمی تواند به صورت پنهان به حسابی منتقل شود.
وی یادآور می شود: در همه جای دنیا این موارد اعمال می شود. اگر پدیده قاچاق، رشوه و فساد در بسیاری از کشورهای دنیا کم رنگ شده است به این خاطر است که اقتصاد این کشورها در آکواریوم قرار گرفته است. اقتصاد کشور ما متاسفانه در آکواریومی است که دور آن رنگ سیاه زده‌ایم.
این کارشناس اقتصادی می گوید: وقتی برای مثال رشوه‌ای 30 میلیاردی پرداخت می‌شود باید از یک منشا پرداخت شده باشد که باید آن منبع معلوم باشد. در کشوری مانند سوییس اگر شما مقدار زیادی پول را به بانک ببرید و منشاء آن معلوم نباشد شما را به زندان می برند اما در ایران اگر پول زیادی را به بانک ببرید تا به حسابتان واریز کنید برای شما قهوه هم سرو می‌کنند بدون آنکه از منشا آن سوال شود.
دانشمند تاکید می کند: اگر بخواهیم بودجه بدون نفت هم ببندیم باید ابتدا در نظام مالیاتی انقلاب گسترده انجام دهیم در غیر این صورت بستن بودجه بدون نفت تنها یک شوی تبلیغاتی خواهد بود.
وی می افزاید: باید از بنیان اقتصاد را تغییر دهیم و نظام مالیاتی اصلاح اساسی شود. با این کار دولت به راحتی می‌تواند از منابع مالیاتی هزینه های خود را تامین کند. در این صورت است که دولت هم در مقام پاسخگویی قرار می‌گیرد چرا که از منابع اقتصادی مردم بودجه خود را تامین می‌کند.