اقتصاد24- بودجه بدون نفت از ادعا تا واقعیت - بودجه سال 99 قرار است متفاوت از سال های گذشته بسته شود. مسئولان دولتی صحبت از حذف نفت از بودجه می کنند. ادعایی که اگر ادعا نباشد، رویای چند دهه ای اقتصاد را محقق کرده است. محمد باقر نوبخت پیش از این گفته بود: «نفت را از منابع جاری بودجه حذف کردیم و سال آینده ریالی را از منابع نفت در این بخش استفاده نخواهیم کرد و صرفا برای طرح‌های عمرانی و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای استفاده می‌شود.»
آنچه مشخص است بودجه‌ریزی بدون نفت برای اقتصادی که سال هاست رگ حیاتی اش به این طلای سیاه متصل است، کار سختی است. چنانکه ساختارهای اقتصادی نیز شاید که تحمل بی نفتی را نداشته باشند. با این همه کارشناسان معتقدند جایگزین درآمدهای نفتی باید مالیاتی باشد که البته نظام آن تغییرات اساسی کرده باشد. فرار مالیاتی یکی از معضلات بزرگ اقتصاد کشور است که البته ریشه آن را گاهی باید در برخی قدرتمندان سپهر سیاسی و اقتصادی کشور جست و جو کرد.
با این محمد باقر نوبخت در خصوص جایگزین درآمدهای نفتی گفته است: «در مورد جایگزین‌های حذف درآمد نفت از بودجه جاری عنوان کرد: سه منبع جدید خواهد بود 1: یارانه‌های پنهان و آشکار که حدود 1300 هزار میلیارد تومان داریم. بخشی از آن را برای جایگزینی درآمد نفت استفاده خواهیم کرد. محل دیگر برای جبران نفت در بودجه منابع مالیاتی است. که به دو بخش بنگاه و خانوار تقسیم کرده‌ایم. برای اینکه از نظر تولید بنگاه‌ها فعال‌تر شوند تخفیفات مالیاتی و یک کاهش ضرایب مالیاتی برای بنگاه‌های تولیدی در نظر گرفته شد. همچنین پایه‌های جدید مالیات بر عایدی سرمایه تعریف کردیم.»
اما آیا می‌توان گفت این ادعا در سال آینده تبدیل به یک واقعیت عینی و شیرین برای اقتصاد کشور می شود؟
دولت بزرگ نیست مشکل جای دیگر است
بسیاری معتقدند هزینه های جاری دولت به شدت زیاد است و این به خاطر بزرگی دولت در ایران است. اما «احسان سلطانی» پژوهشگر اقتصادی معتقد است دولت به نسبت سایر کشورها بزرگ نیست. وی در گفت و گو با اقتصاد 24 گفت: برخلاف آنچه تصور و ادعا می شود ما با یک دولت بزرگ سرو کار نداریم. نخست آنکه بودجه دولت در سال جاری 400 هزار میلیارد تومان بود در حالی که تولید ناخالص ملی حدود 2500 هزار میلیارد تومان است. که سهم دولت از اقتصاد حدود 20 درصد است.
این در حالی است که در کشوری مانند آمریکا سهم دولت از اقتصاد بین 30 تا 50 درصد است.
وی افزود: از طرفی بودجه دولت و کارمندان آن و البته منهای نهادهای دیگر، سهم چندانی از بودجه کشور ندارند. بنابراین با یک دولت بزرگ به نسبت سایر کشورها روبرو نیستم هرچند که ناکارآمدی و عدم بهره وری در نهادهای دولتی وجود دارد. اما دولت قاعدتاً باید بتواند بودجه خود را تامین کند اما سوال اینجاست که چرا از عهده آن بر نمی آید؟
منابع کشور به خصولتی ها تزریق می شود
سلطانی با بیان اینکه دلایل متعددی برای عدم تامین بودجه وجود دارد، اظهار کرد: نظام مالیات ستانی ما ضعیف است. به این معنی که از صاحبان ثروت و درآمد مالیات گرفته نمی شود . دلیل دیگر این است که منابع کشور به خصولتی ها تزریق می شود. بنگاه های خصولتی مانند فولادی های، نفتی‌ها، پتروشیمی‌ها و شیمیایی‌ها که به اصطلاح خصوصی شده اند؛ با پرداخت مالیات کم برگشت منابع شان به دولت پایین است.
این اقتصاددان تصریح کرد: در هر حال حاضر رانت منابع معدنی، نفتی، گازی و الکتریکی که به بنگاه‌های خصولتی داده می‌شود بالغ بر 400 هزار میلیارد تومان است که اندازه بودجه یک سال کشور است.
سلطانی تشریح کرد: این بنگاه ها مالیات کمی پرداخت می کنند و از معافیت های خاص برخوردارند. حدود 20 بنگاه خصولتی بورسی را محاسبه کردیم که سال گذشته حدود 76 هزار میلیارد تومان سود خالص داشتند که تنها 6 درصد آن را مالیات پرداخت کرده اند.
درآمد 100 هزار میلیاردی از سفطه بازان
این پژوهشگر اقتصادی گفت: از سوی دیگر از فعالیت های سفطه بازی و سوداگری در اقتصاد مالیات گرفته نمی‌شود که محاسبات نشان می‌دهد اگر از فعالیت‌های سوداگرانه مالیات گرفته شود حدود 100 هزار میلیارد تومان منابع درآمدی خواهیم داشت.
وی تصریح کرد: اگر ما به اندازه دولت چین از املاک و مستغلات در کشور مالیات می‌گرفتیم نصف بودجه کشور تامین می‌شد. در چین اگر زمین کشاورزی را به ویلا تبدیل کنید مالیات سالانه و سنگینی را باید بپردازید. اما در ایران از زندگی لوکس مالیات دریافت نمی‌شود در حالی که از فقرا به انحا مختلف از جمله شوک های تورمی مالیات گرفته می‌شود و از آن طرف به داراها یارانه پرداخت می‌شود.
دولت در تسخیر ائتلاف غالب
سلطانی با بیان اینکه دولت در تسخیر خصولتی ها و ائتلاف غالب قدرتمندی قرار دارد، اظهار کرد: اگر این ائتلاف غالب قدرتمند در اقتصاد نبود مشکلی از بابت بودجه دولت نداشتیم. اما دولت ما متاسفانه با شوک ارزی، از فقرا مالیات می‌گیرد و منابع اش در دست بنگاه های شبه دولتی وابته به ائتلاف غالب قرار دارد.
وی تشریح کرد: ائتلاف غالب اصصلاحی است که داگلاس نورت برنده جایزه نوبل اقتصاد به کار برد و به معنی آن است که گروهی در اقتصاد منابع بزرگی را در تسخیر خود قرار می دهند و با توجه به اینکه دولت و مجلس در تسخیر این ها هستند و عملاً می بینیم که فرزندان برخی از آن ها در این شرکت های رانتی حضور دارند.
این کارشناس اقتصادی یادآور شد: منابع کشور مانند گوشت قربانی به این صورت تلف می شود و با این ساختار اقتصاد سیاسی نمی توان امیدوار بود که گرفتاری هایمان از جمله گرفتاری های بودجه ای مان برطرف شود. در این ساختار عده ای دارای قدرت سیاسی و اقتصادی مانع از این می شوند که از منافع‌شان کم شود. بنابراین همچنان الیات از منابع تورمی و از جیب فقرا کم می شود و این روند کشور را به سمت ناکجا آباد خواهد برد.