امیرحسین احمدی، اقتصاد24- دیروز وزیر جهادکشاورزی در حاشیه بازدید از چهارمین نمایشگاه بین‌المللی شیلات، آبزیان، ماهیگیری، غذاهای دریایی و صنایع وابسته درباره پرورش ماهی گفته بود: ایران، اولین تولیدکننده ماهی قزل‌آلای پرورشی در جهان است. البته کشورهای دیگری هم هستند که ماهی قزل آلای بیشتری نسبت به ایران دارند اما در آب‌های طبیعی و رودخانه صید می‌کنند و ما در نوع پرورشی آن رتبه نخست را داریم.
وزیر جهاد کشاورزی همچنین بیان کرده بود که "افزایش تولید در حالی حاصل شده است که در کشور کمبود منابع آبی به ویژه آب شیرین وجود دارد اما با حضور، سرمایه‌گذاری، استفاده از ابزار و تکنولوژی‌های نوین و آشنایی با متدهای روز دنیا در این صنعت شاهد رشد بالایی هستیم."
بسیاری از تولیدکنندگان معتقد هستند که توسعه پرورش ماهی می‌تواند ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشد به شرط آنکه خطرپذیری سرمایه‌گذاری در این حوزه پایین بیاید و با توجه به شرایط اقتصادی کشور بازارهای مناسبی برای صادرات این محصول وجود داشه باشد. به بیان دیگر بسیاری از تولیدکنندگان تضمینی مطمئن از دولت می‌خواهند که دغدغه‌ای جز تولید نداشته باشند.
صیاد ذوالفقارخانی یکی از همین تولیدکنندگان است. او که در مزرعه خود از سیستم تراکمی برای پرورش ماهی قزل‌آلا استفاده کرده و توانسته حجم خوبی از تولید با صرفه‌جویی در مصرف آب را داشته باشد معتقد است که برای آغاز کار تولید در پرورش ماهی موانع بسیاری وجود دارد. از صدور پروانه کسب گرفته تا واردات تکنولوژی‌های نوینی که به تولید آبزیان مربوط است.
پرورش ماهی سود دارد به شرط آنکه...
او در اینباره می‌گوید: اگر کشاورز بخواهد استخر پرورش ماهی هم داشته باشد می‌تواند از چاه خود دو منظوره استفاده کند چرا که آبی است که در اختیار کشاورز است و می‌تواند برای کارهای مختلف استفاده شود و تا زمانی که کشاورز مجوز بهره برداری از استخر را دارد، می‌شود برنامه‌ریزی برای پرورش برخی از آبزیان کرد چراکه دوره پرورش ماهی‌های پرواری بیش از 6 ماه نیست.
این کشاورز اما در عین اینکه معتقد است که پرورش ماهی می‌تواند فعالیت سودآوری باشد پیش شرط ادامه پرورش آبزیان را در ثبات عرضه و تقاضای بازار می‌داند. «به شرط برنامه‌ریزی در نظام عرضه و تقاضا، پرورش ماهی می‌تواند فعالیت ثمربخشی در حوزه کشاورزی باشد. سودآوری نسبتا خوبی هم دارد البته امسال به خاطر اینکه قیمت گوشت به طور کاذب بالا رفت و سپس افت کرد پرورش‌دهندگان ماهی با مشکل مواجه شدند ولی اگر برنامه باشد و عرضه و تقاضا طوری برنامه‌ریزی شود که بازار دچار نوسان نباشد کار قابل قبولی است».
موانع پرورش ماهی در ایران از «ب بسم‌الله» تولید آغاز می‌شوند
به اشتباه نرفته‌ایم اگر بگوییم که توسعه پرورش ماهی نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و این فعالیت تولیدی دست‌کم باید برای سرمایه‌گذاران تولیدکنندگان جذابیت داشته باشد. مسئله‌ای که ذوالفقارخانی نیز به آن اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد که موانع بر سرراه آغاز پرورش ماهی آن‌قدر زیاد است که پس از مدتی عملا توجیه اقتصادی را از بین می‌برد. «از همان نقطه شروع تا هر مقطع دیگر موانع بسیاری بر سر راه تولیدکنندگان ماهی وجود دارد. ابتدا برای گرفتن پروانه استعلام می‌دهند. امروز استعلام‌ها را حذف کردند اما بانک هنوز استعلام می‌خواهد. در واقع باید بگوییم که اولین مشکل این است که هیچ برنامه‌ریزی مدون و نظم خاصی برای تولیدکننده شیلات وجود ندارد و به بیان بهتر هر دستگاهی برای خود یک برنامه ریزی دارد. برای مثال وزارت جهاد کشاورزی می‌آید کار را تسهیل می‌کند و یکسری امتیازات می‌دهد اما کسی که می‌خواهد تولید کند در فاز بعد گیر می‌کند. امروز یکی از بزرگ‌ترین مشکلات تولیدکنندگانی که نزدیک شهر هستند دریافت استعلام از شهرداری یا از شرکت گاز و نفت یا منابع طبیعی است.
او مشکل دیگر پرورش‌دهندگان ماهی را چنین بیان می‌کند: ازطرفی بیشتر زمین‌های کشور ما مشاء است یا سند ندارد و قولنامه‌ای است یعنی کسی که تصمیم به تولید بگیرد در همان فاز اول گیر می‌کند و اگر کسی بتواند از این فاز رد شود و بخواهد سرمایه‌گذاری کند شرکت موفقی نیست که به او تضمین تولید دهد. من امسال آمدم که با یک سیستم کار کنم و چهار شرکت پیدا کردم اما هیچ یک از این چهار شرکت توان این را نداشتند که به من تضمین تولید دهند یعنی حداکثر تضمین آن‌ها قرارداد محضری است که هیچ پشتوانه‌ای ندارد و هیچ شرکتی نمی‌تواند ضمانتی بگذارد یا در تولید شیلات شریک شود. مدیران این شرکت‌ها به ترکیه یا سایر کشورها می‌روند و کار را در آنجا می‌بینند و یاد می‌گیرند و می‌آیند تا آن را در ایران اجرا کنند اما نکته اینجاست که اکثر این افراد توان مالی ندارند و از طرفی رقم سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صنعتی تولید شیلات آن‌قدر بالا هست که کمتر کسی خطر آن را می‌پذیرد.
ذوالفقارخانی همچنین ادامه می‌دهد: این شرکت‌ها عملا یک علمی را دارند و می‌خواهند بیایند ارائه دهند اما هیچ کس جرأت به سرمایه‌گذاری نمی‌کند. من که ریسک تمام این‌ها را گردن گرفتم و به یکی از این شرکت‌ها گفتم بیایید طرح خود را در مزرعه من اجرایی کنید اما به شرط آن که این طرح به من جواب بدهد ولی این شرکت‌ها هیج نمونه داخلی ندارند که به تولیدکننده نشان دهند و همه تحقیقات‌شان روی کاغذ است و یا می‌گویند ترکیه و اسپانیا در اجرای این طرح موفق بودند اما برای اجرای آن نه حاضر به دادن ضمانت نامه بانکی هستند و نه در مدیریت مشارکت می‌کنند چراکه هیچ کدام از این‌ها در توان‌شان نیست؛ یا می‌ترسند یا واقعا توان مالی ندارند و تا امروز که شرکتی حاضر نشده این تضمین را بدهد اگر هم از "دوره مشارکت مدیریت" بگوییم، می‌گویند ما با شما قرارداد می‌بندیم و ماهی یکبار مشورت می‌دهیم اما اینکه نشد مشارکت مدیریت. مشارکت در مدیریت یعنی پس از اجرا شدن طرح با هزینه تولیدکننده نیرو بفرستند و کار را در طول مدتی معین به تولیدکننده بیاموزند».
پیش‌بینی ناپذیری شرایط اقتصادی کشور نکته دیگری است که این کشاورز به آن اشاره می‌کند و می‌گوید که در این شرایط کسی خطر سرمایه‌گذاری بر تولید را نمیپذیرد. «با این شرایط مملکت تضمین اقتصادی برای کسی وجود ندارد. یعنی کسی نمی‌تواند به اقتصاد کشور اعتماد کند و بداند که 6 ماه آینده در چه وضعیتی خواهد بود و سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها آن‌قدر سنگین است که کسی تا الان حاضر نشده است که بیاید و سرمایه‌گذاری کند».
بازار پرنوسان ماهی پیش‌بینی ناپذیر است
مسئله دیگری که جذابیت سرمایه‌گذاری در پرورش ماهی را کاهش می‌دهد، بازار پرنوسان ماهی و از طرف دیگر هزینه بالای واردات فناوری برای توسعه پرورش ماهی است.« اگر کسی از همه مراحل عبور کرد در بازار فروش گیر می‌کند و علاوه برآن در مسائل بانکی و تامین وثیقه گرفتار می‌شود. از طرفی ما مشکل واردات و مبادلات ارزی داریم و هیچ کس از کشورها با ما کار نمی‌کنند و قیمت فناوری‌های وارداتی هم به خاطر گرانی ارز آن قدر سنگین می‌شود که مثلا برای یک پرورش 100 تنی باید چهار میلیارد تومان سرمایه گذاری کنیم و نکته اینجاست که برای سرمایه‌گذاری این چهار میلیارد نه در تولید و نه در بازار تضمینی داریم. مضاف بر همه این‌ها پرورش ماهی سابقه خرابی هم دارد. طرح متراکم که من در مزرعه خود روی آن متمرکز شدم تا زمانی که شرکت‌های خارجی بودند و وسایل در اختیار ما بود کار می‌کرد و زمانی که شرکت‌های خارجی رفتند بیشتر کسانی که با این روش ماهی پرورش می‌دادند مشکل پیدا کردند و نمی‌توانند منشاء مشکل را پیدا کنند».
«رسیدن به استانداردهایی که دنیا از ماهی پرواری انتظار دارد در توان امروز پرورش‌دهندگان ماهی نیست» این سخن دیگری بود که ذوالفقارخانی با تکیه بر آن معتقد است که در حال حاضر صادرات گسترده ماهی پرورش برای ایران ممکن نیست. «بازار صادراتی ما حتی به ترکیه هم نرسیده است و با شرکت‌هایی هم که به دنبال صادرات بودند صحبت کردیم از صادرات منصرف شده بودند».
او همچنین درباره بازار داخل ماهی می‌گوید: توان خرید جامعه پایین آمده است برای مثال گوشت ماهی که کیلویی سی هزار تومان است در توان کسی که پایه حقوق یک میلیون و 500 هزار تومان در ماه دارد نیست. عرضه و تقاضا نیز به هم خورده است چرا که پارسال تولیدکنندگان، ماهی را کیلویی 30 هزار تومان فروختند و برپایه همان قیمت دوباره ماهی پرورش دادند و امروز قیمت ماهی در بازار به 20 هزار تومان رسیده است و عملا تولیدکننده 30 درصد روی قیمت ضرر کرده است.
تولید در کشور معطل مانده است
مجموعه این عوامل باعث شده است تا این تولیدکننده ماهی درباره پرورش ماهی اظهار ناامیدی کند. «شرایط برای تولیدکننده از زمانی که تصمیم می‌گیرد تولیدکننده شود تا زمانی که کارش را شروع کند طوری است که کار از توجیه اقتصادی خارج می‌شود. می‌توان گفت تولید در کشور ما عملا معطل مانده است و راهکار رونق آن این است که تمام دستگاه‌های درگیر در مسئله بنشینند و یک راهکار مشترک جامع بگذارند که با یک دستورالعمل جلو برود تا هر کس از اول بداند چه راهی در پیش رو دارد و در فرصت کوتاهی تولید را شروع کند».
این کشاورز براین نکته تاکید دارد که توسعه کمی و کیفی پرورش ماهی می‌تواند ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشد و از وظیفه دولت برای هموارسازی راه سرمایه‌گذاری در پرورش ماهی صحبت می‌کند. «تمام دنیا نیاز به مبادلات تکنولوژیک دارند و نمی‌توان کشوری را یافت که همه نیازهای خود را در داخل فراهم کند. برای آنکه اقتصاد ما سرپا بماند و موفق باشد ناخودآگاه باید تجارت علمی و فناورانه با دنیا داشته باشیم ولی در شرایط ویژه کشور اگر بخواهیم محدودیت‌ها را بپذیریم و با پذیرش آن‌ها فعالیت کنیم راهکار این است که دولت باید سرمایه‌گذاری‌ها را تضمین کند. تکنولوژی را که می‌خواهد وارد شود یارانه دهد و سرمایه گذاری را تضمین کند که اگر بازار صادراتی ماهی به مشکل خورد و سرمایه تولیدکننده از بانک تامین شده تمام زندگی در گرو بانک قرار نگیرد».
او ادامه می‌دهد: ممکن است یک تکنولوژی برای پرورش ماهی نیاز به 10 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری داشته باشد و اگر تنشی به وجود بیاید که یا بازار یا شرایط را از دست دهیم، هزینه سرمایه‌گذاری آن‌قدر زیاد خواهد بود که ما با کشاورزی که داریم حتی نمی‌توانیم سود وامی را که گرفتیم پرداخت کنیم چه رسد که بخواهیم اصل پول بانک را بپردازیم.