امیرحسین احمدی، اقتصاد24- اگر نگوییم مهم‌ترین اما یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران، محصولات کشاورزی است، محصولاتی که صادرات درست آن‌ها می‌تواند کشور را از دغدغه دلارهای نفتی خلاص کند، نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان به آن باور دارند اما با این وجود همچنان بر پیکره صادرات محصولات کشاورزی کشور زخم پشت زخم فرود می‌آید.
یکی از مسائلی که بسیاری از کارشناسان نبود آن را باعث از هم گسیختگی صادرات محصولات کشاورزی ایران می‌دانند، نبود اطلاعات مشخص از میزان محصولات و مقدار نیاز آن‌ها در داخل است.
صادرات محصولی خاص روزی به بهانه تنظیم بازار داخلی ممنوع و روز دیگر از سرگرفته می‌شود و در این میان بازارهای محصولات کشاورزی ایران یکی پس از دیگری متزلزل می‌شوند. از طرفی نبود یک بانک اطلاعاتی درباره صادرات و واردات محصولات کشاورزی باعث شده است تا در زمان فصل برداشت محصولی، همان محصول وارد شود و دود آن تنها به چشم کشاورزان برود.
سهم 21 درصدی برنج از واردات محصولات کشاورزی در سال خودکفایی!
جمشید نفر رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی در اینباره در گفتگو با خبرنگار اقتصاد24 معتقد است که نبود یک بانک اطلاعاتی جامع از میزان صادرات و واردات محصولات کشاوری باعث شده است نتوانیم در جنگ اقتصادی و در شرایطی که صادرات نفت کشور تحریم است درآمد ارزی خوبی داشته باشیم به طوری که در پنج ماهه نخست سال 98 میزان واردات محصولات کشاورزی ما سه برابر میزان صادرات آن‌ها بوده است.
او می‌گوید: بنده مطالعه‌ای درباره صادرات محصولات کشاورزی در پنج ماهه نخست امسال داشتم و در این بررسی متوجه شدم که بیش‌ترین محصولی که به کشور وارد شده، برنج بوده است و سهم عمده 21 درصدی داشته در حالی که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی اعلام کردند که ما امسال احتیاج چندانی به واردات برنج نداریم و تقریبا به خودکفایی رسیده‌ایم.
رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ادامه می‌دهد: این نشان دهنده آن است که ما بانک اطلاعاتی قوی نداریم که بتوانیم میزان واردات و صادرات محصولات کشاورزی را رصد کنیم و ببینیم به چیزی و به چه مقدار احتیاج داریم و بالعکس. در نتیجه این مسئله باعث می‌شود که ما در بعضی موارد مقادیر هنگفتی از سرمایه را هدر دهیم و نتوانیم نتیجه درستی بگیریم.
وجود اطلاعات شفاف، پیش‌شرط اصلی صادرات محصولات کشاورزی
نفر همچنین معتقد است که وجود اطلاعات شفاف از میزان محصولات کشاورزی و واردات و صادرات آن‌ها یکی از پیش‌شرط‌های اصلی مدیریت شرایط اقتصادی فعلی و ارزآوری بیش‌تر به کشور است. «اگر اقتصادی با اطلاعات دقیق و برنامه‌ریزی قوی داشته باشیم در این شرایط بحرانی که ارز به مثابه تجهیزات نظامی در زمان جنگ شده می‌توانیم جریان را به خوبی هدایت و بهره وری دارایی‌های ارزی کشور را مدیریت کنیم».
او شرایط به وجود آمدن یک بانک اطلاعاتی از میزان صادرات و واردات محصولات کشاورزی کشور را چنین می‌داند: ما به یک نهاد و مرکز کنترل کننده نیازمندیم که این مرکز هم بتواند برای صادرات و واردات محصولات برنامه‌ریزی کند و هم پیش‌بینی‌هایی درست و اصولی ارائه دهد تا بتوانیم بهترین نتیجه را از دارایی ارزی داشته باشیم. متاسفانه در حال حاضر نهادهای متعدد و مختلفی درباره تجارت تصمیم می‌گیرند و این نهادهای متعدد حتی با یکدیگر انتقال اطلاعات ندارند که بدانند چه باید کنند و این یکی از بزرگترین آسیب‌هایی است که باید به آن توجه داشته باشیم چرا که باعث می‌شود از صادرات محصولی خاص که در انبارهای کشور به میزان کافی ذخیره شده‌اند جلوگیری کنیم.
در کشور ساختارهای رانتی وجود دارد
وجود رانت یکی دیگر از مسائلی است که به اعتقاد نفر باعث می‌شود تا عده‌ای از پدید آمدن بانک اطلاعاتی شفاف و دقیق جلوگیری کنند. «من از جزئیات مسائل بی اطلاع هستم و ادعا ندارم که از ریزترین نکات خبر دارم اما چیزی که مسلم است و همه ما می‌دانیم وجود رانت در کشور است و درآمد خیلی‌ها به این رانت ها بستگی دارد. به طور کلی اگر بخواهم مثالی جامع بزنم که از ابتدای انقلاب حاکم بوده این است که نگه داشتن پایین ارز خود رانتی برای واردات و سوءاستفاده‌های ارزی بوده به طوری که تولید را در کشور ما تحت فشار قرار داده و از حالت متعادل خارج کرده است. بسیاری به دنبال این بودند که با ارز ارزان به سراغ واردات بروند و حتی در این دوره که نرخ ارز سه برابر شد و فضای فوق‌العاده‌ای برای صادرات به وجود آمد ما دیدیم که این ارز با اهرم‌های مختلف از دست صادرکنندگان که مواد اولیه را با نرخ آزاد تهیه کرده بودند گرفته شد و نهایتا به سمتی رفت و می‌رود که بعد از چندماه متوجه می‌شویم که خیلی از شرکت‌های دریافتکننده ارز 4200 تومانی محصولی به ازای ارز دریافتی خود نیاورده‌اند یا از میزان معین کمتر واردات کرده‌اند و در نهایت ارز را در بازار آزاد فروختند آن‌هم درست در زمانی که شرایط جنگ اقتصادی داریم و افسران این جبهه صادرکنندگان هستند که می‌توانند تحریم های نفتی را بلااثر کنند. ما در همین زمان صادرکنندگان را در تنگنا قرار دادیم و واردکنندگان را تشویق کردیم.
رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی بر وجود رانت در کشور تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: دلیل واضح وجود رانت در کشور این است که هیچ موقع تولیدکننده یا صادرکننده به دارایی زیادی نمی‌رسد اما کسانی با سنین خیلی پایین وارد شبکه‌هایی شدند و مسیرهای خاصی را پیمودند و در اوج جوانی رقم‌های سرمایه‌ای باورنکردنی به دست آوردند و خود این ها انگشت تاییدی است براین نکته که در کشور رانت وجود دارد.
برای تنظیم بازار، مانع صادرات نشویم
نبود دیدگاه ملی در میان وزارتخانه‌های کشور مسئله دیگری است که به باور «نفر» باعث هرج و مرج در صادرات محصولات کشاورزی کشور شده است. «کسانی که در کشور ما به وزرات می‌رسند در ابتدای کار خود هم‌قسم می‌شوند که راه‌هایی را بروند که منجر به منافع ملی شود اما متاسفانه همه تلاش‌هایی که می‌کنند درباره فضای کاری خود آن‌ها است».
او درباره پیش‌شرط‌های به وجود آمدن نهادی که بتواند شفافیت در اطلاعات صادرات و واردات را ممکن و بر این روند نظارت کند، اینطور می‌گوید: اگر نهاد سازمان دهنده‌ای وجود داشته باشد که ترکیب آن می‌تواند مجموعه‌ای از بخش دولتی و بخش خصوصی داشته باشد و بتواند برنامه‌ریزی کند هیچ موقع مشکلاتی که در صادرات محصولات کشاورزی به وجود می‌آید و دولتمردان به بهانه حمایت از مصرف کننده و تنظیم بازار جلوی صادرات محصولی را می‌گیرند اتفاق نمی‌افتد چون در اول فصل برآورد می‌شود که چه میزان تولید داریم چه میزان نیاز داخل کشور هست و حتی در صورت لزوم چه میزان می‌توانیم نیاز خود را با قیمت مناسب از خارج از کشور تامین کنیم و چقدر می‌توانیم صادرات داشته باشیم. برای مثال ما نیاز به واردات گوشت داریم اما این نیاز به واردات گوشت در مقابل صادرات دام زنده نیست چرا که دام زنده ما به خصوص در کشورهای حاشیه خلیج فارس چنان اهمیتی دارد که این دام را با 1.8 دهم برابر قیمت بین المللی خرید می‌کنند و در کشور ما به جای منع صادرات دام باید بخش دامپروری گسترش داده شود و یا اگر می‌توانیم گوشت ارزان برای تنظیم بازار وارد کنیم اما نباید جلوی صادرات محصولی که استقبال دارد را بگیریم. در نتیجه این برنامه ریزی‌ها باید زنجیره‌ای و متصل بهم باشد که متاسفانه به به هیچ‌وجه اینگونه نبوده است.
نفر در پایان از ظرفیت بالای کشاورزی در ایران یاد می‌کند و می‌گوید: کشور ما کشور پهناوری است که چهار اقلیم را دارد و از نظر آب و هوا یکی از استثنایی‌ترین کشورهای دنیاست و این در بخش کشاورزی می‌تواند باعث رونق تولید محصولات کشاورزی باشد اما باید بگویم که در پنج ماه نخست امسال سه برابر میزان صادرات، واردات داشته‌ایم.