اقتصاد24 - از گذشته یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع اسلامی سرمایه‌گذاری مطمئن با سود حلال بوده است. فعالیت‌های اقتصادی در جوامع اسلامی همواره برای حرکت در مسیر اقتصاد روز جهان و بازارهای مالی نیاز به قوانین و فرمول‌هایی داشته‌اند که با توجه به خط قرمزهایی مانند حلال، حرام و ربا بتواند سودی مطمئن عاید سرمایه‌گذاران مسلمان کند.
به همین جهت اقتصاددانان کشورهای اسلامی مانند مالزی، قطر، عربستان و یا مسلمانان دیگر کشورها با توجه به بایدها و نبایدهای قوانین اسلام، تأمین مالی اسلامی را با هدف الگویی جدید و فراهم آوردن امکانات و فرصت‌های مالی منطبق با اصول شریعت در ادبیات مالی جهان اقداماتی صورت دادند از جمله آنکه اوراق بهادار اسلامی یا صکوک را برای فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ها در نظر گرفتند.
ایده نخستین انتشار اوراق قرضه اسلامی به دهه 1980 برمی‌گردد زمانی که تلاش‌های زیادی توسط بانک‌های اسلامی برای غلبه بر مسئله نقدینگی صورت می‌گرفت. در دهه 1990 هم‌زمان با گسترش ساختارهای گوناگون معاملات مالی توسط بانک‌های اسلامی ایده استفاده از ابزارهای مالی اسلامی نیز تشدید شد. ایده انتشار صکوک اجاره برای نخستین بار توسط منذر کهف مطرح شد. در ایران نیز پس از انقلاب اسلامی و تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا در شهریور 1362 انتشار اوراق قرضه ممنوع شد و در پی این ممنوعیت که خلایی در بازار مالی ایجاد می‌کرد در دهه 1370 انتشار اوراق صکوک در برنامه ها قرار گرفت.
اوراق صکوک به شکل گسترده‌ای در بین کشورهای اسلامی مورد استقبال سرمایه‌گذاران مسلمان قرار گرفت و در سال 2011 از میان کشورهای عضو همکاری خلیج‌فارس و کشورهایی همچون مالزی، اندونزی، ژاپن، ترکیه، سودان، برونئی، آمریکا، انگلستان و... ، مالزی از بزرگ‌ترین پایه‌گذاران اوراق قرضه اسلامی در جهان محسوب می‌شد و بعدازآن قطر و امارات قرار داشتند.
اوراق صکوک یکی از ابزارهای تأمین مالی به‌حساب می‌آیند که به‌وسیله کارشناسان مالی اسلامی پیشنهاد شده‌اند. بسیاری از شرکت‌های ایرانی که با توجه به وضعیت اقتصادی ویژه کشور و در مواجهه با تحریم‌ها برای تأمین مالی دچار مشکل هستند، می توانند از این ابزار برای حل بخشی از مشکلات مالی استفاده کنند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند بازار سرمایه در کشور ما بازاری تک ابزاری و منحصر به سهام است و جذابیت بسیاری کمی برای سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی دارد و نیازمند در نظر گرفتن موقعیت های متفاوت و متنوع برای فعالان اقتصادی است.
در نظام مالی اسلامی ایران، اوراق صکوک اجاره یکی از پرکاربردترین ابزارهای تأمین مالی در حوزه مالی اسلامی و گزینه‌ای مناسب برای تأمین مالی شرکت‌های ایرانی محسوب می‌شود.
صکوک چیست؟
صکوک جمع واژه عربی صک و به معنای اسناد است و در فارسی مترادف چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی در نظر گرفته می‌شود. این اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی است که یک ابزار نوین بوده و به‌عنوان اوراق قرضه بهادار در نظر گرفته می‌شود و مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار ثانویه و بر اساس اصول شریعت است.
به‌طورکلی اوراق صکوک برگرفته از فرآیند تبدیل اوراق بهادار کردن است که در آن، واسط دارایی‌هایی را به دست آورده و بر مبنای آن‌ها اوراقی را منتشر می‌کند که نشان‌دهنده ذینفع بودن دارندگان اوراق از آن دارایی‌هاست. در نتیجه شرط اصلی انتشار اوراق صکوک، وجود دارایی مشهود در تبارنامه نهادی است که قصد تجهیز منابع مالی خود را دارد.
به گفته برخی منابع استفاده از لفظ صکوک برای ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال 2002 در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعدازآن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی انواع صکوک کرد.
برای انتشار اوراق صکوک سه نهاد مالی ضروری است که شامل بانی به‌عنوان شخصی حقوقی است که صکوک اجاره با هدف تأمین مالی آن را منتشر می‌کند و می‌تواند اقدام به اجاره کردن دارایی مبنای انتشار صکوک اجاره از واسط به نمایندگی از سرمایه‌گذاران کند. واسط که یک‌نهاد مالی است که برای نقل‌وانتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می‌شود. و سومین نهاد که امین به‌عنوان شخص حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه‌گذاران و به‌منظور حفظ منافع آنان در چارچوب ضوابط اجرایی انتشار صکوک اجاره مسئولیت نظارت بر کل فرآیند عملیاتی صکوک اجاره را بر عهده دارد.
ازآنجاکه این اوراق با پشتوانه دارایی منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتری است و هزینه تأمین مالی را نیز کاهش می‌دهد و از طرفی با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار می‌تواند به توسعه بازار سرمایه کمک کند. از دیگر مزایای این اوراق افزایش نقدینگی بانی است. همچنین باید گفت این اوراق علاوه بر ایجاد تأمین مالی برای بنگاه‌های تولید و خدماتی، قابلیت خریدوفروش در بازار ثانویه را نیز دارند.
اهمیت استفاده از اوراق صکوک در مناطق آزاد
استفاده از اوراق صکوک در مناطق آزاد که از دوشنبه 20 مرداد و در طی مراسم روز کیش آغاز شد، از برنامه‌های راهبردی منطقه آزاد کیش محسوب می‌شود و فرصتی ارزشمند برای کشور و توسعه منطقه آزاد کیش است.
یازدهمین نمایشگاه معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری کشور و ششمین نمایشگاه بین‌المللی بورس بانک، بیمه و خصوصی‌سازی با عنوان تجاری کیش اینوکس به‌عنوان یک رویداد بزرگ اقتصادی و راهبردی در این جزیره در حالی برگزار شد که به گفته مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش این رویداد یک تلفیق مناسب از بازارهای مالی کشور است که نشان از توجه ویژه این منطقه به توسعه و استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری دارد.
انتشار اوراق صکوک ازجمله برنامه‌های راهبردی منطقه آزاد کیش است که در روز دوشنبه و در راستای نمایشگاه اینوکس کیش و با حضور مرتضی بانک، دبیر شورای عالی مناطق آزاد و دیگر مسئولان آغاز شد.
مرتضی بانک مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد نیز در مراسم روز کیش با تأکید بر اهمیت و جایگاه بازارهای مالی آن را برای استفاده در جهت فعالیت‌های توسعه‌ای و زیر بنایی مفید دانست و گفت: منطقه آزاد کیش پیشگام آغاز حرکت بازارهای مالی در مناطق آزاد است که امروز به ثمر رسیده است.
مزایای استفاده از اوراق صکوک در مناطق آزاد
ناصر آخوندی ، معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد کیش نیز در این خصوص یادآوری کرد: مناطق آزاد ارتباط مناسبی با بازار سرمایه نداشتند اما امسال نقش بازار سرمایه را به‌صورت اجرایی با دو موضوع (نقش بازار سرمایه در رونق تولید و هدایت نقدینگی) برای ارتقاء ظرفیت سرمایه‌گذاری در این بازار عملیاتی می‌کنیم.
آخوندی قانون و مقررات مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را مترقی و بهینه دانست و همچنین با اشاره به اهمیت مشوق‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری، آن‌ها را برای ایجاد جذابیت برای سرمایه‌گذاران لازم و ضروری معرفی کرد.
وی اظهار داشت: انتشار اوراق صکوک، ایجاد صندوق‌های زمین و ساختمان، راه‌اندازی بورس بین‌الملل، راه‌اندازی هلدینگ، شرکت تأمین سرمایه برای مناطق آزاد، تامین‌مالی از طریق اوراق منفعت، راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دستور کار مناطق آزاد قرار دارد.
در اولین روز از این اتفاق در منطقه آزاد کیش صکوک اجاره ای ۳ هزار میلیارد ریالی شرکت سرمایه گذاری و توسعه کیش عرضه و در ٣٠ ثانیه به فروش رسید. دارایی مبنای انتشار این اوراق یک باب ملک ویلایی با کاربری مسکونی است که توسط شرکت واسط مالی دی سوم از شرکت سرمایه گذاری و توسعه کیش خریداری شده و سپس بصورت اجاره به شرط تملیک به آن شرکت واگذار می شود.
به گفته کارشناسان این ابزارهای تأمین مالی می‌توانند موجب رونق این مناطق شود و با جلب اطمینان سرمایه‌گذاران با هر سلیقه و میزان ریسک پذیری متفاوت آن‌ها را به فعالیت اقتصادی در این مناطق ترغیب کند.