اقتصاد24- بالاخره بعد از تمام خبرها و شایعه‌ها پیرامون افزایش قیمت بنزین و سهمیه‌بندی آن، دقایقی پیش این خبر رنگ واقعیت به خود گرفت و بنزین هم افزایش قیمت پیدا کرد و هم به‌موازات آن سهمیه‌بندی و دو نرخی شد. موضوعی که پس از آخرین افزایش قیمت در سال 93 در تمام طول سال‌های گذشته به فراخور مطرح بوده و در برنامه‌ها و قوانین بالادستی نیز دولت به انجام آن فراخوانده شده بود اما به دلایل عدیده اقتصادی و سیاسی انجام این مهم تابه‌حال به تأخیر افتاده بود.
دلایل گوناگونی برای افزایش قیمت بنزین و سهمیه‌بندی این سوخت پرمصرف مطرح بود و کارشناسان بسیاری انجام این موارد را لازم می‌دانستند، دلایلی که از آن جمله می‌توان به کاهش یارانه پنهان انرژی و مشخصاً یارانه پنهان بنزین اشاره کرد، اما در این میان کارشناسان و مسئولانی بوده‌اند که حمایت از کم‌درآمدها و جلوگیری از بروز تورم را دلایل خود برای مخالفت با افزایش قیمت بنزین برمی‌شمردند، دلایلی که به نظر تا همین چندی پیش موفق شده بود جلوی بالا رفتن و واقعی شدن قیمت بنزین را بگیرد.
بر اساس داده‌های آماری موجود، مجموع یارانه پنهان که دولت در حوزه انرژی می‌دهد ۸۹۸ هزار میلیارد تومان است که ۵۴۱ هزار میلیارد تومان از آن برای گاز طبیعی و ۴۳۶ هزار میلیارد تومان متعلق به فرآورده‌های نفتی است. در این میان بنزین حدود 20 درصد از یارانه پنهان انرژی کشور را به خود اختصاص می‌دهد به‌طوری‌که سالانه مقدار قابل‌توجه 124 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به مصرف بنزین در کشور تعلق می‌گیرد. عدد بسیار بزرگی که ثروتمندترین اقشار جامعه یا سه دهک بالایی ۲۳ برابر بیشتر از فقیرترین‌ها از آن برخوردارند و همچنین وجود آن‌هم دولت را به لحاظ اقتصادی در مضیقه گذاشته و هم به دلیل فاصله قیمتی با کشورهای همسایه زمینه قاچاق این فراورده را فراهم آورده و سبب یاری‌رسانی به قاچاقچیان برای بردن این ثروت ملی به آن سوی مرزها شده است. خبرنگار اقتصاد24 برای بررسی بیشتر این موارد و همچنین دریافتن اهمیت واقعی کردن قیمت بنزین ، با نرسی قربان کارشناس اقتصاد انرژی گفتگو کرد که در ادامه می‌خوانید.
*بالاخره بعد از 5 سال و بحث‌های فراوان قیمت بنزین افزایش پیدا کرد، مهم‌ترین دلیلی که می‌توان بر مبنای آن افزایش قیمت این فراورده را پذیرفت چیست؟
- هزینه‌های تولید نفت ، پالایش و به‌دست آوردن فرآورده بنزین از آن و همچنین حمل‌ونقل این فرآورده بسیار بالاتر از آن چیزی هست که در حال حاضر از مصرف‌کننده نهایی بنزین گرفته می‌شود. دولت برای جبران این فاصله گزاف قیمتی یارانه می‌دهد، برای کاهش و درنهایت حذف این یارانه و تخصیص درست آن و منطقی شدن قیمت بنزین باید بالاخره قیمت این سوخت افزایش پیدا کند و این افزایش قیمتی که در حال حاضر شاهد آن هستیم را می‌توان به این دلیل پذیرفت. البته ناگفته نماند که جبران هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل بنزین بازهم بیش از آن چیزی است که تمامی هزینه‌ها را پوشش دهد اما به طی کردن روند منطقی شدن قیمت بنزین در کشور کمک می‌کند. این در حالی است که بسیاری از کشورها ازجمله برخی کشورهای همسایه مثل ترکیه نه تنها یارانه‌ای در این حوزه نمی‌دهند بلکه از هر لیتر بنزین مقداری هم مالیات کسر می‌کنند و با این کار بودجه دولت را توانمندتر می‌کند. هرچند این کار در ایران فعلاً شدنی نیست اما کاهش مبلغ یارانه انرژی و بردن آن به سمتی که این یارانه به‌دست آحاد ملت و به‌خصوص اقشار ضعیف جامعه برسد و نه اقشار برخوردار که بیشترین سهم را از آن می‌برند، مسیری است که می‌توان در پیش گرفت.
*اساساً در شرایطی که دهک‌های برخوردار بیشترین انتفاع را از یارانه بنزین می‌برند چطور می‌توان این روند منطقی شدن قیمت بنزین را طی کرد بدون آنکه به دهک‌های آسیب‌پذیر فشار وارد شود؟
- راه‌های گوناگونی پیشنهادشده که این دغدغه مرتفع شود اما در این میان یکی از مباحثی که پیش‌ترها مطرح‌شده و هنوز هم برخی آن را مطرح می‌کنند و به نظر بنده هم قابل‌اجرا و مناسب است؛ این است که کارت هوشمندی در قالب همین کارت‌های سوخت فعلی و افزایش دامنه آن در دسترس قرار گیرد که دولت مبلغی را ماهانه یا در یک دوره زمانی مشخص به آن واریز کند به‌عنوان یارانه سوخت و این اعتبار یارانه‌ای منهای دهک های برخوردار به دیگر دهک‌های جامعه تخصیص یابد. در این طرح هم می‌توان یارانه بنزین گنجانده شود هم با افزایش دامنه آن به‌کارت انرژی تبدیل شود و هزینه‌های مصرف انواع انرژی شهروندان اعم از گاز و برق و غیره را پوششش دهد و یارانه انرژی این‌گونه تخصیص یابد.
در چنین طرحی که حالا می‌تواند به این صورت یا به هر شکل دیگری اما در این قالب عملیاتی شود، کمک می‌کند عدالت اقتصادی بیشتر رعایت شود و افزایش قیمت بنزین مصادف با کوتاه شدن دست ثروتمندان از یارانه و رسیدن این یارانه به دهک‌های غیر برخوردارتر باشد. به‌هرحال عده زیادی از شهروندان یا خودرو ندارند و یا اگر دارند خودروهای گران‌قیمتی نبوده و عادلانه نیست که این افراد یا سهمی از یارانه بنزین نبرند یا سهم کمتری در مقایسه با ثروتمندان که ماشین‌های گران‌قیمت سوار می‌شوند و یارانه نیز دریافت می‌کنند، نصیبشان شود.
*برخی معتقدند با افزایش قیمت بنزین نرخ تورم و به‌تبع آن قیمت کالاها و خدمات افزایش می‌یابد، آیا این مسئله رخ خواهد داد و اساساً چنین چیزی در دیگر کشورها نیز رخ می‌دهد؟
- دراین‌ارتباط موضوع با بسیاری از دیگر کشورهای دنیا تفاوت دارد. در ایران تفکری در میان مردم وجود دارد که قیمت بنزین به قیمت دیگر کالاها و خدمات بسیار مرتبط است، چیزی که در بسیاری از کشورهای دنیا آن را مشاهده نمی‌کنید. درنتیجه این تفکر در ایران، شما افزایش قیمت بنزین عوارض تورمی را هم مشاهده خواهید کرد، اما اینکه این افزایش تورم و درنتیجه آن افزایش نرخ کالاها و خدمات تا چه اندازه باشد بستگی به مدیریت دولت و دستگاه اقتصادی کشور دارد.
*آیا با این افزایش قیمت ما شاهد کاهش قاچاق و یا کاهش مصرف سوخت خواهیم بود؟
- افزایش قیمت بنزین قطعاً تا حدودی جلوی قاچاق این فرآورده را خواهد گرفت به این سبب که قاچاق بنزین زائیده اختلاف قیمت این فرآورده در ایران با کشورهای مقصد قاچاق است و این اختلاف قیمت هرچه کمتر باشد قاچاق هم به نسبت کمتر خواهد بود. البته برخی راه حل‌های تکمیلی هم برای کاهش قاچاق سوخت و درست کردن فاصله قیمتی این فرآورده میان ایران با کشورهای همسایه وجود دارد که یکی از آنها این است که قیمت بنزین را در مرزها بیشتر از قیمت این محصول در داخل مقرر شود.
اما مسئله مصرف بنزین و اینکه افزایش نرخ منتهی به کاهش مصرف شود موضوعی است که تقریباً می‌توان آن را رد کرد مگر آنکه قیمت‌ها بسیار بسیار زیاد شود که این اصلاً نه منطقی و نه درست است. راه حل‌های کاهش یا بهینه کردن مصرف سوخت را باید درجاهای دیگری جستجو کرد و پیوندی میان این موضوع با افزایش فعلی قیمت بنزین وجود ندارد.
*پیش‌تر برخی کارشناسان از این می‌گفتند که قیمت بنزین باید به‌گونه‌ای آزاد شود که به قیمت فوب خلیج‌فارس برسد، آیا این موضوع کماکان مطرح است؟
- در حال حاضر به این سبب که ما نیاز داخلی بنزین را در کشور تأمین می‌کنیم و در این حوزه واردات نداریم دیگر چنین موضوعی مطرح نیست. آن زمان گفته می‌شد محصولی را که با قیمت بالاتری وارد می‌کنیم و باقیمت پایین‌تری به فروش می‌رسانی از لحاظ اقتصادی منطق ندارد و در حال حاضر پوشش دادن هزینه‌های این محصول در داخل مطرح است ولی اگر روزگاری خدای‌ناکرده بازهم نیازمند واردات شدیم شاید چنین بحثی مطرح شود. البته در چنین حالتی کاهش ارزش ریال به‌مانند حالا باشد انجام این موضوع می‌تواند اثرات تورمی بسیار زیادی داشته باشد، بسیار بیش ازآنچه با افزایش فعلی قیمت بنزین شاهد آن خواهیم بود.