سجاد خداکرمی، اقتصاد24- دولت گفته است که تمامی منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین را در قالب کمک معیشتی به‌صورت نقدی به دهک‌های کمتر برخوردار می‌دهد اما با تمام توضیح‌های داده‌شده کماکان در رابطه با گستره کسانی که مشمول دریافت این کمک معیشتی می‌شوند ابهاماتی وجود دارد. همچنین در رابطه با درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین جدای از گفته‌های مسئولان دولتی، برخی کارشناسان و همچنین نمایندگان مجلس اعداد و ارقام دیگری را که همگی بالاتر از رقم اعلامی دولتی‌ها است اعلام می‌کنند، ارقامی که حتی در گفته یکی از نمایندگان مجلس به بیش از 70 هزار میلیارد تومان می‌رسد، هرچند که این‌ها همه در شرایطی است که دولت این اعداد و ارقام را رد می کند و به برآورد ۳۰ هزار میلیارد تومانی خود تاکید می کند.
درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین چقدر است؟
موضوع درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین به میزان مصرف این فرآورده بستگی مستقیم دارد زیرا با به دست آوردن میزان دقیق این عایدی از محاسبه ریاضی، میزان مصرف با افزایش قیمت هر لیتر بنزین به دست می‌آید. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی طی آخرین اطلاعیه خود بعد از افزایش قیمت بنزین عنوان کرده است که میانگین مصرف بنزین از ابتدای سال جاری تا پایان روز پنج‌شنبه، ۲۳ آبان‌ماه یعنی پیش از اجرای این طرح، حدود ۹۸ میلیون لیتر در روز بوده است.
این‌همه در حالی است که با اجرایی شدن طرح سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین مصرف این فرآورده کاهش‌یافته است به‌گونه‌ای که فاطمه کاهی، سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در گفتگو با خبرنگار اقتصاد 24 گفت: «در روزهای ابتدایی افزایش قیمت بنزین همان‌طور که وزیر نفت نیز گفتند آمادگی ما برای عرضه این فرآورده تا 94 میلیون لیتر بود اما با توجه به اینکه میانگین مصرف بنزین تا به امروز 79 میلیون لیتر بوده است و به‌عنوان نمونه در روز سوم آذر ۷۵ میلیون لیتر مصرف گزارش‌شده، فعلاً میزان عرضه در حدود 80 میلیون لیتر در روز است.»
وی همچنین یادآور شد که این میزان از عرضه بر مبنای همان فرمول دوسوم بنزین سهمیه‌ای و یک‌سوم بنزین با قیمت آزاد صورت می‌گیرد و بنزین سوپر را هم دربر می‌گیرد، هرچند که وی از بیان میزان عرضه بنزین سوپر اجتناب کرد.
از سوی دیگر شهرام رضایی، مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درباره کاهش مصرف سوخت پس از اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین به رسانه‌ها گفته است: «آنچه از شواهد برمی‌آید مقدار مصرف بی‌شک کم شده و طبیعی است که این اتفاق رخ دهد، اما برای ارائه آمار دقیق باید اطلاعات یک دوره ۱۰ روزه را تجمیع کنیم تا بتوانیم آمارهای دقیق‌تری در زمینهٔ کاهش مصرف سوخت ارائه کنیم.»
با تمام این اوصاف اگر بنا بر آنچه پیش‌بینی می‌شود در میان‌مدت روزانه 10 درصد کاهش مصرف سوخت محقق شود میانگین مصرف روزانه از حدود 94 میلیون لیتر به حدود 84 میلیون لیتر کاهش خواهد یافت و با در نظر گرفتن اینکه میانگین افزایش قیمت نرخ این فرآورده در دو نوع بنزین معمولی و بنزین سوپر 1300 تومان است، آنچه سالانه عاید دولت می‌شود رقمی بیش از 39 هزار میلیارد تومان است که فاصله‌ای 9 هزار میلیارد تومانی با 30 هزار میلیارد تومان گفته رئیس دولت و سازمان برنامه و بودجه دارد.
سود دولت افزون بر رشد درآمد
در این میان اما سؤال دیگر این است که آیا این میزان از افزایش قیمت بنزین هزینه تولید و حمل آن را تأمین می‌کند و اگر پاسخ مثبت است آیا سودی نیز افزون بر آن عاید دولت می‌کند یا خیر؟ آن‌گونه که امیر وکیل زاده، مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی ایران چندی پیش از قیمت تمام‌شده ۴۴ سنتی هر لیتر بنزین تولیدشده در کشور خبر داده بود، این نرخ بر پایه قیمت مرجع ۴۲۰۰ تومانی دلار معادل هزار و ۸۴۸ تومان می‌شود و با فروش میانگین روزانه 84 میلیون لیتر بنزین هزار و ۸۴۸ تومانی، بیش از 155 میلیارد تومان هزینه تولید و حمل این فرآورده برای دولت است.
اما روی دیگر این است که اگر با نسبت 60 میلیون لیتر بنزین سهمیه‌ای 1500 تومانی و 24 میلیون لیتر بنزین آزاد 3000 هزارتومانی فروش روزانه 84 میلیون لیتر را محاسبه کنیم، می‌بینیم که 162 میلیارد تومان فروش این فرآورده نصیب دولت می‌کند. از تفاوت هزینه 155 میلیارد تومانی تولید روزانه تا 162 میلیارد تومانی فروش روزانه 7 میلیارد تومان تفاوت حاصل می‌شود که این مبلغ نشان می‌دهد در ماه 210 میلیارد تومان و در سال بیش از 2 هزار 500 میلیارد تومان سود از فروش بنزین با قیمت جدید عاید دولت می‌شود.
محاسبه این سود البته تقریبی است به این سبب که هزینه تولید و میزان عرضه بنزین سوپر 3500 تومانی نامشخص است و با لحاظ آمار این نوع از بنزین به نظر مقداری دیگر به این سود باید افزود. البته این تنها سود دولت نیست چه آنکه بنا بر آنچه وزارت نفت می‌گوید، روزانه در کشور 110 میلیون لیتر بنزین تولید می‌شود و در صورت مصرف روزانه 84 میلیون لیتری در مقابل 94 میلیون لیتری که میانگین مصرف پیش‌ازاین افزایش قیمت و سهمیه‌بندی بود، 10 میلیون لیتر به توان صادراتی این فرآورده و سود حاصل از آن افزوده می‌شود. البته که می‌توان این محاسبه را با نرخ دلار آزاد نیز انجام داد و به رقمی بسیار بیش از این رسید چه آنکه فاصله نرخ مرجع دلار با نرخ آزاد آن بر پایه اعمال حاکمیت دولت است و این اعمال حاکمیت به معنای واقعی بودن نرخ مرجع این ارز محسوب نمی‌شود.
میزان درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین این‌ها که می‌گویند نیست!
این اعداد و ارقام در حالی است که هادی حق‌شناس اقتصاددان و استاندار فعلی گلستان در گفتگو با اقتصاد 24 آن را رد کرد و در رابطه با ابهامات موجود درباره میزان درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین به خبرنگار اقتصاد 24 گفت: «دولت گفته است که درآمدی میان 30 تا 32 هزار میلیارد تومان در سال از افزایش قیمت بنزین کسب و آن را میان مردم توزیع خواهد کرد. به دست آوردن این عدد کار سهلی است به این جهت که محاسبات ریاضی ساده‌ای دارد.»
وی در ادامه با گفتن اعداد و ارقام مرتبط با این موضوع بنا بر محاسبات خود گفت: «بنزین 1500 تومانی دوسوم مصرف کشور را تشکیل می‌دهد و بنزین 3000 تومانی یک‌سوم آن را، میانگین مصرف بنزین کشور هم در 7 ماه گذشته حدود 90 میلیون لیتر در روز بوده است. اگر فرض کنیم افزایش قیمت این فرآورده منجر به مقداری کاهش مصرف سوخت در حد 10 درصد شود برای 4 ماه باقیمانده سال میزان مصرف حدود 81 میلیون لیتر در روز خواهد بود.»
این اقتصاددان ادامه داد: «81 میلیون لیتر مصرف روزانه را اگر در 1300 تومان که میانگین افزایش قیمت بنزین سهمیه‌ای و غیر سهمیه‌ای است ضرب کنیم به ما نشان می‌دهد که دولت به‌صورت روزانه 105 میلیارد تومان درآمد جدید دارد و اگر این عدد را رند کنیم و 100 میلیارد تومان در نظر بگیریم، ماهانه 3 هزار میلیارد تومان و در سال هم 36 هزار میلیارد تومان عاید دولت می‌شود.»
وی افزود: «بر این اساس دیگر رقم‌هایی که مطرح می‌شود مشخص نیست بر چه مبنایی است و باید گفت میزان پرداخت دولت از این منبع با فرمول فعلی پرداخت تقریباً با درصد کمی از خطا با میزان درآمد آن سربه‌سر است. فرض کنید 10 یا حتی 20 درصد در محاسبه دولت یا محاسبه بنده خطا وجود داشته باشد که بازهم ارقامی در حد 70 هزار میلیارد تومان سالانه را به دست نمی‌دهد که برخی این روزها می‌گویند.»
این کارشناس اقتصادی همچنین در پاسخ به این پرسش که اگر درآمد دولت از افزایش قیمت بنزین دولت بیشتر باشد آن را به خود مردم پرداخت خواهد کرد یا برای جبران کسری بودجه خود صرف می‌کند نیز گفت: «دولت تلاش دارد که تمام منابع حاصل از این افزایش قیمت را به مردم دهد اما حتی اگر فرض کنیم این‌گونه هم نباشد به این سبب که بسیاری از نمایندگان مجلس در آستانه شرکت مجدد در انتخابات خانه ملت هستند و همین‌طور بسیاری از آن‌ها از روند فعلی انتقاد دارند، شک نکنید که نخواهند گذاشت دولت مازاد درآمد خود را صرف مصارف بودجه‌ای‌اش کند و تلاش خواهند کرد حتی اگر دولت از این امر استنکاف کند آن را از هر راه ممکن بازدارند.»
احتمال خطا در شناسایی مشمولین حمایت معیشتی وجود دارد
هادی حق‌شناس همچنین در پاسخ به این پرسش خبرنگار اقتصاد 24 که چرا در رابطه با افراد نیازمند به دریافت طرح حمایت معیشتی دولت ابهاماتی وجود دارد و تناقضاتی در این رابطه مشاهده می‌شود نیز گفت: «پیش از افزایش قیمت بنزین رئیس‌جمهور بحث حمایت معیشتی از 18 میلیون خانوار را مطرح کردند و بعدازآن نیز در همان ابتدا به این موضوع اشاره کردند و مسئول سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور نیز همان تعداد خانوار که مشتمل بر 60 میلیون ایرانی می‌شود را مطرح کردند. از سوی دیگر تقریباً از ابتدای هفته جاری نیز اعلام شد کسانی که خود را محق دریافت این کمک معیشتی می‌دانند در سامانه مشخصی ثبت‌نام کنند و به نظرم با این روش همان اتفاقی که در بحث ثبت‌نام کسانی که می‌خواهند از دریافت یارانه نقدی انصراف دهند به‌صورت معکوس رخ خواهد داد به این شکل که تعدادی بیش از آن 60 میلیون نفری که در ابتدا مقررشده بود برای دریافت این کمک‌های معیشتی ثبت‌نام خواهند کرد.»
وی افزود: «در تشخیص اینکه دهک‌های کم‌درآمد یا پردرآمد کدام گروه‌ها هستند نمی‌شود اندازه‌گیری کاملاً دقیقی انجام داد و همواره یک‌درصدی خطا دراین‌ارتباط شکل می‌گیرد و در پرداخت‌های این‌چنینی برخی که محق هستند جا می‌مانند و برخی که محق نیستند از آن برخوردار می‌شوند. بر اساس ظرفیت‌ها و امکان‌های موجود نمی‌توان مثل خط کش دقیق این موارد را احصا و دقیقاً تعداد تمامی مستحقین دریافت و غیر مستحقین را استخراج کرد؛ دقت در این زمینه بسیار اهمیت دارد اما به‌سادگی قابل حصول نیست.»
استاندار گلستان خاطرنشان کرد: «در میان تعداد افرادی که به‌عنوان مشمولین دریافت کمک‌های معیشتی برایشان واریزی صورت گرفته است احتمال حدود 10 درصد خطا وجود دارد و در طول پرداخت‌هایی که انجام می‌پذیرد این میزان از درصد خطا مورد بررسی قرار خواهد گرفت و دولت تلاش دارد تا آن را تصحیح کند.»
حق‌شناس همچنین در رابطه با آزمون وسع که گفته می‌شود برای جاماندگان از طرح معیشتی انجام خواهد گرفت و پاسخ به این پرسش که اینکه آیا چنین روشی در جهان معمول است، نیز گفت: «آزمون وسع و مواردی این‌چنینی در اقصی نقاط جهان تجربه‌شده و در اغلب موارد در مواقع بحرانی به‌خصوص به‌کارآمده است. آنچه امروز در ایران دارای اهمیت است این است که ما بتوانیم در جای‌جای کشور مشخص کنیم که خط معیشت چه عددی است و با این کار راحت‌تر می‌توان وضعیت مشمولین دریافت این کمک‌ها را سنجید.»
این اقتصاددان در ادامه و در پاسخ به اینکه آیا خود اظهاری می‌تواند روش مناسبی برای شناسایی جاماندگان از دریافت حمایت‌های معیشتی باشد و آیا در دیگر کشورها این روش به کار گرفته می‌شود نیز گفت: «در موضوع مالیات و موارد این‌چنینی دیگر خود اظهاری حرف اول را در کشورهای توسعه‌یافته و برخی کشورهای درحال‌توسعه می‌زند. در کشورهای توسعه‌یافته و برخی کشورهای درحال‌توسعه موضوع خود اظهاری جاافتاده است و تجربه بسیار موفقی در این زمینه دارند و آن به این دلیل است که از یک‌سو فرهنگ‌سازی جدی پیرامون این مسئله در این کشورها انجام‌شده و از سوی دیگر قوانین بسیار سخت‌گیرانه آن‌ها موجب موفقیت این روش شده است.»
وی افزود: «در این جوامع اگر در اعلام موارد مالی کسی دروغ بگوید با برخوردهای بسیار شدیدی مواجه خواهد شد اما در کشور ما خود اظهاری در بسیاری از مواقع از صحت لازم برخوردار نیست و این واقعیت تلخی است که باید آن را بپذیریم و تلاش کنیم این نقیصه بزرگ را ترمیم کنیم.»
حق‌شناس یادآور شد: «در یارانه‌ها خود اظهاری مردم تا حدی ملاک قرار گرفت و نتیجه قابل قبولی نداشت به آن جهت که حتی افراد برخوردار که یارانه دریافت می‌کنند تصورشان این است که یارانه حق مسلم آنان است و آن را طلب می‌کنند و در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌گویند ما این مبلغ را می‌گیریم و با دست خودمان اگر خواستیم به دیگری می‌دهیم. در موضوع کمک‌های معیشتی دولت نیز امکان روی دادن چنین چیزی کاملاً وجود دارد.»
این کارشناس اقتصادی گفت: «یکی از مشکلات کشور این است که به لحاظ آماری با نبود اطلاعات کامل و جامع و ضعف‌های عدیده‌ای روبرو هستیم و بااین‌همه باید برای جبران این موضوع از خود اظهاری نیز بهره بگیریم.»