ساجده رحیمی، اقتصاد۲۴ – وقتی صحبت از مصر می‌شود محال است کسی اهرام ثلاثه مصر، رودخانه نیل و تمدن باستانی آن را به یاد نیاورد. تمدن باستانی مصر همواره از اصلی‌ترین دلایل توجهات جهان به مصر بوده است جایی که خواستگاه بسیاری از پیشرفت‌های علمی جهان به‌حساب می‌آید و به‌خصوص در زمینه‌های گردشگری و معماری حرف های زیادی برای گفتن دارد.
مصر کشوری با جمعیت نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر، تولید ناخالص ملی بیش از ۳۳۶ میلیارد دلاری است که پس از سقوط حسنی مبارک با تنش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی مختلفی مواجه شد. با وجود مشکلات اقتصادی، مرکز رشد و توسعه بین‌المللی هاروارد پیش‌بینی کرده است که تا سال ۲۰۲۶ مصر با رشد ۶.۶۳ درصدی پس از هند و اوگاندا بیشترین میزان رشد اقتصادی را خواهد داشت.
اقتصاد مصر یکی از متنوع‌ترین منابع درآمدی را در کشورهای خاورمیانه داراست و بخش‌های گردشگری، کشاورزی، صنعت و خدمات هر یک به نسبتی تقریباً مساوی در تولید داخلی این کشور سهم دارند. ذرت، گندم، برنج و سبزی برای بازار داخلی و پنبه و خرما عمدتاً برای صادرات تولید می‌شوند. ذخایر نفت، عوارض کانال سوئز و صنعت توریسم منابع عمده درآمد ارز خارجی مصر به شمار می‌آیند.
علی‌رغم برخی آمارهای خوش‌بینانه نهادهای مالی و تحقیقاتی در خصوص آینده اقتصاد مصر، این کشور با موانعی در مسیر توسعه خود مواجه است.بحث افزایش سریع جمعیت و ناکارآمدی سیاست‌های تنظیم خانواده در کنار عدم زیرساخت‌های مناسب می‌تواند یک دغدغه بزرگ برای رهبران این کشور باشد.
مصر در کل ۱۵ بندر تجاری در سواحل مدیترانه و دریای سرخ دارد اما همه آن‌ها دارای اهمیت یکسان نیستند و بعضاً از آن‌ها استفاده بین‌المللی نمی‌شود. از این تعداد بندر تجاری در مصر، ۹ بندر در زمره مناطق آزاد این کشور هستند که در این نوشتار به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
برنامه‌های مناطق آزاد مصر در دهه ۷۰ آغاز شد. در این دوره سیاست کشور در جهت جذب و حفظ سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و افزایش درصد واردات و صادرات بوده است. سال ۲۰۱۵ که دوران اقتصادی سختی برای مصر بود دولت چندین اقدام برای احیای برنامه‌های مناطق آزاد باهدف جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام داد. یکی از این اقدامات اصلاحات مربوط به قانون سرمایه‌گذاری در این مناطق بود.
دولت مصر برای ارتقاء مناطق آزاد در طول کنفرانس اقتصادی در شرم‌الشیخ به تبلیغ برای پروژه‌های اقتصادی پرداخت. حدود ۲ تا ۳ درصد از کل نیروی اشتغال صنعتی و تولیدی این کشور را کارمندان شاغل در مناطق آزاد تشکیل می‌دهند که نسبت به برخی کشورها که این آمار به ۲۰ درصد می‌رسد عدد کمی است.
مناطق ویژه و مناطق آزاد مصر
بندر اسکندریه به‌عنوان مهم‌ترین منطقه آزاد مصر ، تحت کنترل اداره منطقه آزاد اسکندریه ، بزرگ‌ترین بندر کشور است و تقریباً ۵۵ درصد تجارت بین‌المللی مصر را در اختیار دارد.
اسکندریه شهر زیبا و بندری، معروف به عروس مدیترانه، دومین شهر بزرگ و اقتصادی مصر است که از لحاظ جمعیت ششمین شهر بزرگ جهان عرب محسوب می‌شود. اسکندریه توسط اسکندر مقدونی ساخته شد و هم ازنظر اقتصادی و هم تاریخی و گردشگری دارای اهمیت است.
این شهر به دلیل دارا بودن گاز طبیعی و خطوط لوله نفتی از سوئز یک مرکز صنعتی مهم محسوب می‌شود و ازنظر اقتصادی به صنایع مختلفی وابسته است مانند صنعت چرم، صنایع شیمیایی، نفت و گاز، برق، صنایع نساجی،صنایع معدنی مثل سنگ و آهن و همچنین صنعت گردشگری.
اسکندریه یکی از شهرهای پررمزوراز دوران باستان است که فانوس دریایی آن شهرت جهانی دارد و یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان محسوب می‌شود. این شهر پس از رم قدرتمندترین شهر در منطقه مدیترانه باستانی بود و برای مدتی طولانی مرکز فکری و فرهنگی جهان باستان به‌حساب می‌آمد.
از اواخر قرن ۱۸ میلادی، اسکندریه به دلیل ارتباط نسبتاً راحتی که با مدیترانه و دریای سرخ داشت توانست تجارت سودآوری را راه بیاندازد و به یک مرکز مهم صنعت و تجارت و همچنین حمل‌ونقل بین‌المللی تبدیل شود.
اسکندریه چهار درگاه دارد؛ بندر غربی که بندر اصلی کشور است و حدود ۶۰ درصد صادرات و واردات کشور را در اختیار دارد، بندر دکهلا در غرب بندر غربی ، بندر شرقی که یک بندر قایقرانی است و بندر ابو قیر در شمال شرقی فرمانداری این بندر تجاری که برای محموله‌های عمومی و فسفات است.
شبکه تراموای اسکندریه شبکه‌ای گسترده و قدیمی است که در سال ۱۸۶۰ ساخته شد و قدیمی‌ترین شبکه تراموای آفریقا محسوب می‌شود.
منطقه آزاد دِمیاط یکی دیگر از مناطق تجاری و از شهرهای کهن مصر در دلتای نیل است. صنایع چوبی و نجاری این بندر بسیار موردتوجه جهانیان است و مبلمان آن نه‌تنها در بازار مصر بلکه در کشورهای عربی، آفریقا، اروپا و ایالات‌متحده به فروش می‌رسد. ماهیگیری ، تولید محصولات لبنی، شیرینی‌پزی و دسر هم در این بندر اهمیت دارد.
بندر اسماعیلیه یکی دیگر از مناطق تجاری مصر است که با عنوان شهر زیبایی و جذابیت شناخته می‌شود. این بندر در سال ۱۸۶۳ و در زمان ساخت کانال سوئز توسط خدیو اسماعیل تأسیس شد و نام خود را نیز از همین شخص گرفت. در طول جنگ جهانی اول، انگلیس‌ها در آنجا پایگاه هوایی داشتند.
منطقه آزاد پورت سعید از دیگر مناطق آزاد مصر هم در سال ۱۸۵۹ و در هنگام ساخت کانال سوئز ساخته شد و در میان بنادر مصر اهمیت زیادی دارد. این شهر از ابتدای تأسیس به‌عنوان یک شهر جهانی عمل کرد و در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم شکوفا شد. اقتصاد این شهر بیشتر بر ماهیگیری و صنایعی مانند مواد شیمیایی، مواد غذایی فرآوری شده و سیگار قرار دارد. پورت سعید همچنین مرکز مهمی برای صادرات محصولات مصری مانند پنبه و برنج است اما مهم‌تر از آن یک ایستگاه مهم برای سوخت‌رسانی به کشتی‌هایی محسوب می‌شود که از کانال سوئز عبور می‌کنند. این بندر به علت ماهیت آزاد بودن و ماهیت گردشگری آن در تابستان موردتوجه است.
به‌طورکلی می‌توان گفت مناطق آزاد مصر نیز مانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه به‌خوبی ارتقاء نیافته‌اند و یا اینکه عوامل محدودکننده‌ای برای ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی داشته‌اند به همین دلیل سهم آن‌ها در اقتصاد مصر کم بوده است.
اما بااین‌حال شواهد حاکی از آن است که به‌تازگی بسیاری از کشورها به سرمایه‌گذاری در بنادر مصر علاقه نشان داده‌اند که در صدر آن‌ها روسیه و چین قرار دارند که می‌تواند برای این کشور حائز اهمیت باشد و به توسعه و پیشرفت مناطق آزاد مصر بیانجامد.
اقتصاد۲۴ پیشتر نقش مناطق آزاد در اقتصاد آلمان، چین، ترکیه و امارات، هند، سنگاپور، اسپانیا، کره جنوبی ، کاستاریکا ، یونان ، ایتالیا ، عمان ، نیجریه، موریس ، مالزی و کانادا ، بنگلادش و مناطق ویژه اقتصادی روسیه و ازبکستان همچنین شهر اینترنتی دبی را نیز بررسی کرده بود که گزارش آن را می‌توانید مطالعه کنید.