اقتصاد۲۴– شاید اگر از هر ایرانی بپرسند برای راه اندازی کاری یا حتی تامین احتیاجات زندگی از کجا تامین مالی می‌کند در پاسخ اولین جایی که به ذهنش برسد بانک باشد. این موضوع البته در خصوص بنگاه‌های اقتصادی نیز صادق است. اقتصاد ایران طی نیم قرن گذشته همواره بر محوریت بانک‌ها قرار داشته است. موضوعی که رئیس پیشین بانک مرکزی آن را به عنوان یک معضل مطرح کرده بود و حالا رئیس فعلی بانک مرکزی هم گفته است که حدود ۹۰ درصد از بار تامین مالی در اقتصاد به عهده بانک‌هاست. همتی در این خصوص گفته است: «این امر سبب شده پروژه‌های بزرگ برای دریافت تسهیلات در اختیار بانک قرار گیرد و نتوانیم تسهیلاتی را در اختیار بخش‌های خرد قرار دهیم.».
اما آیا در سایر کشور‌ها هم تامین مالی در اقتصاد بر عهده بانک هاست؟ در پاسخ باید گفت که هر چند در برخی کشور‌های توسعه نیافته بانک محوریت را برعهده دارد، اما عموماً کشور‌های توسعه یافته، تمایل به اعمال تامین مالی و تجاری مبتنی بر سهام از طریق بازار سرمایه دارند. موضوعی که در کشور ما نیز به عنوان یکی از ارکان مهم جراحی اقتصادی و عبور از یک بدعدت ۵۰ ساله باید به آن توجه شود.
هر چند تامین مالی ابعاد نوین و گسترده تری در سایر کشور‌های جهان دارد، اما در حال حاضر به نظر می‌رسد بازار سرمایه و یا همان بورس در کشور ما می‌تواند به صورت تدریجی به کمک تامین مالی در اقتصاد بیاید. شاید به همین سبب است که دولت طی دو سال اخیر نسبت به بازار بورس توجه ویژه تری نشان داده است، موضوعی که سبب می‌شود تا امید به رونق بیشتر بازار سرمایه همچنان در بین فعالان اقتصادی وجود داشته باشد.
البته باید در نظر گرفت که لزوماً تامین مالی از طریق بازار سرمایه از مشکلات نظام بانکی نمی‌کاهد و هرچند برخی از کارشناسان یکی از راهکار‌های عبور از بحران بانکی را افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی عنوان می‌کنند، اما این تغییر در ساختار تامین مالی انتقاد‌هایی نیز در پی داشته است؛ به‌طوری که معتقدند تنها با فاصله گرفتن از بانک محوری و عمیق کردن بازار سرمایه نمی‌توان بر مشکلات سیستم بانکی فائق آمد.
دست همه در جیب بانک‌ها
در همین خصوص سعید مسگری، کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با اقتصاد ۲۴ گفت: ساختار اقتصاد ایران در نیم قرن اخیر به گونه‌ای شکل گرفته که محوریت آن بر بانک قرار گرفته است. اصل مشکل، بانک محور بودن است و این اتفاق مثبتی برای اقتصاد نیست.
وی افزود: بنگاه‌های اقتصادی ما عموماً از کمبود نقدیندگی و تولیدکنندگان از تامین سرمایه در گردش گله دارند که این نتیجه بانک محور بودن اقتصاد ما است.
مسگری با بیان اینکه معمولاً برای تامین مالی در کشور تنها گزینه بانک است، اظهار کرد: اگر ما می‌خواهیم نظام مالی سالمی داشته باشیم باید بنگاه‌های اقتصادی ما بتوانند از بورس تامین مالی کنند، اما با وجود رشد‌ی که بورس داشته به حد بهینه خود نزدیک نشده است و هنوز ابزار‌های تامین مالی ما کفایت نمی‌کند و حجم بورس به اندازه کافی بالا نیست.
این اقتصاددان یادآور شد: از سوی دیگر در دنیا ابزار‌های مالی جدید مانند فین تک ها، کراد‌ها و... مورد استفاده قرار می‌گیرد که در کشور ما هنوز امکان تامین مالی از این ابزار‌های نوین وجود ندارد.
وی تصریح کرد: همچنین سایر کشور‌ها از ابزار‌هایی مانند سرمایه گذاری خارجی، فاینانس و... برای تامین مالی خود استفاده می کنند و ما تقریباً در شرایط سخت اقتصاد سیاسی و تحریم‌ها نمی‌توانیم از این مزیت‌ها استفاده کنیم.
تقویت بورس و عبور از بانک محوری
مسگری تاکید کرد: این شرایط سبب شده تا بار مالی برعهده بانک‌های کشور باشد که این تسهیلات گیرندگان را دچار مشکل کرده است و محدودیت‌ها تامین مالی کافی را برای بنگاه‌های اقتصادی ایجاد نمی‌کند. ضمن آنکه حتی اگر بنگاه‌های اقتصای بتوانند این تامین مالی را از بانک‌ها انجام دهند هزینه زیادی برای آن‌ها خواهد داشت.
وی افزود: از طرفی برای بانک‌ها هم تامین مالی با این حجم فراوان بسیار دشوار است. تقاضای تسهیلات بسیار زیاد است و این موضوع سبب شده تا بستر شکل گیری فساد نیز در بانک‌ها ایجاد شود.
این اقتصاددان خاطرنشان کرد: همچنین تسهیلات تکلیفی برای بانک‌ها در نظر گرفته شده که دولت نیز خود از طریق بانک‌ها تامین مالی انجام می‌دهد. همین موضوع سبب شده تا بانک‌ها با چالش‌های فراوانی روبرو شوند.
مسگری تاکید کرد: لذا این شرایط مطلوبی برای کل اقتصاد، تولید کشور، فعالان اقتصادی و بانک‌ها نیست و باید از آن فاصله بگیریم. برای فاصله گرفتن از آن نیز باید بورس ما تقویت شود و در مرحله بعد بستر‌ها سرمایه گذاری خارجی و استفاده از ابزار‌های نوین تامین مالی فراهم شود.