اقتصاد۲۴ - اجرای عملیات بازار باز توسط شورای پول و اعتبار بانک مرکزی تصمیم گرفته شد تا در صورت اجرای دقیق، نرخ تورم، نرخ سود، اضافه برداشت‌های بانک‌ها و ... کنترل شود.
عملیات بازار باز بانکی در واقع به بانک مرکزی کشور‌ها این اجازه را می‌دهد تا با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی اقدام کنند، به طوری که خرید اوراق به سیستم بانکی پول تزریق می‌کند و رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد، در حالی که فروش آن عکس این کار را انجام می‌دهد و در واقع با کاهش تزریق پول سبب کنترل نرخ تورم می‌شود.
عملیات بازار باز می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند. در بسیاری کشور‌ها مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل از طریق عملیات بازار باز صورت می‌گیرد و در کشور‌هایی که نرخ برابری ارز را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز صورت می‌گیرد.
اما سوال اینجاست که آیا عملیات بازار باز در کشور ما می‌تواند مانند بسیاری از کشور‌های دیگر به کنترل تورم و کاهش حجم نقدیندگی کمک کند؟ آیا اساساً ظرفیت‌های موجود، امکان ایجاد عملیات بازار را در اختیار قرار نمی‌دهد؟
حمید دیهیم، اقتصاددان مهم‌ترین و بزرگترین سیاست پولی بانک مرکزی را در کشور‌های پیشرفته استفاده از «عملیات بازار باز» دانسته، اما در عین حال گفته است: در ایران ابزار خیلی مهمی برای کنترل تورم و رکود وجود ندارد و نسبت اوراق سهام و قرضه به اقتصاد داخلی خیلی کم است. به همین علت نیز این سیاست در ایران ضعیف عمل می‌کند. هنوز کشور به درجه‌ای نرسیده که بانک مرکزی بزرگترین سیاست خود را اعمال کند. در وضعیت فعلی که پول در اجتماع زیاد خواهد شد، دولت بهتر است اوراق قرضه بفروشد تا از تورم شدید جلوگیری کند.
عملیات بازار باز در ایران یک سوء تفاهم است!
در همین رابطه میثم رادپور، کارشناس اقتصادی در گفتگو با اقتصاد ۲۴ گفت: آنچه که صورت گرفته عملیات بازار نیست و یک سوء تفاهم از این مفهوم است.
وی با بیان اینکه بانک مرکزی برای اجرای سیاست‌های پولی چند ابزار از جمله پنجره تنزیل و بازار باز در اختیار دارد، اظهار کرد: اما عملیات بازار باز آن چیزی نیست که بانک مرکزی اجرا کرده است. به زبان ساده بانک‌ها از بانک مرکزی پول قرض گرفته و برای آن وثیقه گذاشته شده اند که این به این اقدام نرخ تنزیل می‌گویند.
رادپور تصریح کرد: عملیات بازار باز باید در یک بازار انجام شود، به این معنی که به طور مثال فلان بانک کسری آورده است و مازاد ذخیره برای پرداخت ندارد و از این بازار وام کوتاه مدت می‌گیرد. در این بازار هم بانک‌ها و هم صندوق‌های بازار پول، فعال هستند. صندوق‌های بازار پول کارشان این است که کسری بانک‌ها را در کوتاه مدت جبران می‌کنند و در قبال آن بهره می‌گیرند. وثیقه این پرداخت، اوراقی است که برای بانک‌ها تعهد ایجاد می‌کند.
این کارشناس اقتصادی توضیح داد: به لحاظ عملیاتی دو نوع بازار باز داریم؛ موقتی و دائم. در حالت اول نیاز به بازار ریپو و یا بازار قراداد‌های بازخرید و در حالت دوم نیاز به بازار بدهی عمیق و بلند مدت‌تر داریم، اما در عملیات بازار باز بانک مرکزی این اتفاقات رخ نداده است.
وی افزود: در این بازار، بانک مرکزی یکی از بازیگران است و مانند بازار سهام معلوم نیست که شما از چه کسی خرید می‌کنید.
الزامات اجرای عملیات بازار باز چیست؟
رادپور گفت: راه اندازی چنین بازار‌هایی کسری‌های بانک‌ها را پر می‌کند، اما در حال حاضر بانک‌ها دو راه حل دارند یا باید در بازار بین بانکی وام بگیرند و یا از بانک مرکزی منابع بگیرند، بنابراین به اندازه لازم از منابع متعدد نمی‌توانند کسری هایشان را تامین کنند. این کسری می‌تواند از بازار ریپو و صندوق‌های پولی تامین شود که در سسیستم مالی ما وجود ندارد.
وی با بیان اینکه آنچه اتفاق افتاده پنجره تنزیل است و نه بازار باز، افزود: در واقع بانک‌ها از محل عرضه و تقاضا در یک بازار مشخص تامین مالی نمی‌کنند بلکه با نرخ بهره تعیین شده از سوی بانک مرکزی این کار صورت می‌گیرد.
رادپور تصریح کرد: حداقل چیزی که برای انجام عملیات بازار باز نیاز است این است که صندوق‌های بازار پول راه اندازی شود و این‌ها اختیار وام دهی به بانک‌ها را داشته باشند.
این کارشناس اقتصادی یادآور شد: بازار باز عمیق‌تر از آن چیزی است که در حال اجراست و بازیگران متعدد دارد، اما هدف بانک مرکزی تنها کاهش نرخ بهره در مبادلات بین بانکی بوده است.
وی افزود: حداقل چیزی که بشود به آن بازار باز گفت فعال شدن صندوق‌های پولی است که بتوانند با اخذ وثیقه از بانک‌ها به آن‌ها وام بدهند و این وام مانند اوراق قابل خرید و فروش باشد.
رادپور تاکید کرد: یکی از اهداف عملیات بازار این است که نرخ دستوری بهره را تبدیل به نرخ بازاری کند که در این بازار همه نهاد‌ها فعال هستند و بانک مرکزی الزامی برای حضور در این بازار ندارد چرا که بانک‌ها گزینه‌های متعددی برای تامین مالی در این بازار دارند.