اقتصاد۲۴- چند سالی می‌شود که ورود به اقتصاد دیجیتال به یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های اشتغالزایی دولت تبدیل شده است؛ برای جمیعت جوان ایران این که نرخ بیکاری بالای ۱۰ درصدی دارد، فعالیت در حوزه اقتصاد دیجیتال یکی از معدود راه‌های کاستن از ارتش بیکاران تلقی می‌شود.
استفاده از ظرفیت اینترنت و رایانه برای خلق ارزش افزوده و استفاده از چنین بستری برای خرید و فروش هرگونه کالا یا خدمات ساده‌ترین تعریفی است که می‌توان برای اقتصاد دیجیتال ارائه کرد و چیزی که این روز‌ها در ایران زیاد پیدا می‌شود جوانان دانشگاه رفته جویای کار است.
از زمان به اجرا درآمدن برنامه اشتغال فراگیر دولت در سال ۹۶ تا به امروز، یکی از ماموریت‌های محول شده به وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و پایدار در بستر رایانه و شبکه‌های مجازی بوده است؛ به صورت مشخص مسئولان این وزارتخانه مدعی‌اند که می‌توان با توسعه و به روز رسانی زیرساخت‌های ارتباطی موجود بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار فرصت شغلی جدید ایجاد کرد.
بیشتر بخوانید: بازاریابی اینترنتی و آنلاین چیست؟
شرایط متفاوتی که استارت آپی‌ها دارند
این اتفاقی است که باید آن را نقط رویش فعالیت‌های اقتصادی استارت آپی در ایران دانست؛ دستکم از میانه دهه ۹۰ به این سو کسب و کارهای متعددی در فضای اینترنت و شبکه‌های مخابراتی به راه افتاده اند و در حال حاضر بخش قابل توجهی از جمعیت نیروی کار ایران با عناوینی همچون دورکار، آزادکار یا فریلنسر در پروژ‌های استارت آپی مشغول به کارند.
میان آزادکار با کارگر شاید از نظر ماهیت و تخصص شغلی تفاوت چندانی نباشد و هر چه هست به تفاوت‌ها در شکل رابطه و نحوه انجام کار باز می‌گردد؛ از قانون کار خبری نیست و غالب مواقع اگر معیار مقرراتی است که برای تنظیم روابط اشتغال در مناطق آزاد، ویژه اقتصادی و پارک‌های علم و فناوری وضع شده است؛ نیروی فریلنسر این اختیار را دارد که خودش ساعت کاری خود را برنامه ریزی کند، همزمان برای بیش از یک کارفرما کار کند و طبعا از هرکدام اجرتی جداگانه دریافت کند؛ اتفاقی که محال است در شیوه سنتی برای کارگران یا کارمندان شاغل در یک موسسه یا بنگاه اقتصادی مشخص بیفتد.
برخورداری از مزایای بیمه‌های اجتماعی، اما یکی دیگر از تفاوت‌های نیروی فریلنسر با نیروی ثابت کارگر است.
برخورداری از مزایای بیمه‌های اجتماعی، اما یکی دیگر از تفاوت‌های نیروی فریلنسر با نیروی ثابت کارگر است.
وضعیت بیمه ای متفاوت
برخورداری از مزایای بیمه‌های اجتماعی حقی به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی است و به صورت مشخص سالهاست که سازمان تامین اجتماعی فراگیرترین صندوق ارائه دهنده خدمات بیمه‌های اجتماعی به نیروی کار کشور محسوب می‌شود. برابر آمار‌های رسمی هم اکنون جمعیتی ۱۳ میلیون نفری جامعه بیمه شدگان این سازمان را تشکیل می‌دهند؛ عمده این افراد شاغلانی هستند که چون با هویت سنتی کارگر در بازار کار حضور فعال دارند در ادبیات سازمان تامین اجتماعی با عنوان بیمه شده اجباری شناخته می‌شوند.
درباره وضعیت بیمه‌های اجتماعی شاغلان فریلنسر یا همان آزادکار هنوز روال مشخص و معلومی وجود ندارد؛ در مناسبات جدید کارفرمایان تعهد چندانی در برابر نیروی کار ندارند و برای همین قرار نیست بابت نیروی آزاد کار حق بیمه‌ای پرداخت شود؛ همین مسئله وضعیت مبهمی را برای شکل گیری پرونده بیمه این افراد ایجاد کرده است.
ارسلان شورابی از فعالان و مدرسان حوزه دیجیتال مارکتینگ در خصوص این وضعیت به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: چند سالی است که آزادکاران در حوزه‌های مختلف دیجیتال مارکتینگ مشغول فعالیتند؛ بخشی از این افراد در گذشته به عنوان کارگر برای یک کارفرما کار می‌کردند و برای همین از گذشته دارای سابقه تامین اجتماعی هستند؛ مشکل خاص کنونی وضعیت نامعلوم پرداخت حق بیمه است.
وی در توضیح اتفاق پیش آمده می‌گوید: بالاخره داشتن سابقه بیمه مزیتی است که می‌تواند جایی به کار آید؛ درست است که خدمات درمانی بیمه‌های اجتماعی مطلوب و رضایت بخش نیست، اما برای خیلی‌ها داشتن سابقه بیمه به معنی داشتن رزومه است؛ این موضوع فقط برای بیمه شده‌های اجباری ممکن است اتفاق بیفتد و برای همین نیرو‌های آزادکار تمایل چندانی ندارند تا بیمه آن‌ها به صورت خویش فرما پرداخت شود.
شورابی می‌گوید: بیشتر نیرو‌های دورکار تمایلی به استفاده از خدمات بیمه خویش فرما ندارند؛ هم هزینه اش بیشتر است و هم چندان به درد نمی‌خورد؛ برخورداری از خدمات بیمه اجباری دغدغه خیلی‌ها است؛ برای خیلی‌ها که از حالا فریلنسر شده اند دیگر امکان ادامه پرداخت حق بیمه و تمدید دفترچه درمانی متوقف وجود ندارد؛ حتی اگر کارفرمایی هم بخواهد نمی‌تواند حق بیمه نیرو‌های آزاد کار را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کند.
وی می‌افزاید: بیشتر نیرو‌های شاغل در محیط‌های استارت آپی افراد آزاد کاری هستند که در فضای کار اشتراکی مشغول فعالیتند و گویا در مقررات کنونی سازمان تامین اجتماعی هیچ تعریفی از فضای کار اشتراکی وجود ندارد و برای همین نمی‌توان برای این گروه از افراد پرونده بیمه اجباری تشکیل داد.
این فعال اقتصاد دیجیتالی ادامه می‌دهد: به صورت مشخص همین حالا شرکت‌هایی هستند که از نیرو‌های دورکارشان خواسته اند تا بابت بیمه نشدن دادخواستی را مطرح کنند تا شاید از این طریق مشکل پیش آمده در سازمان تامین اجتماعی برطرف شود.
اصلاحات ساختاری که مقررات بیمه ای نیاز دارند
از سوی دیگر عباس خندان از کارشناسان بیمه‌های اجتماعی و استاد دانشگاه خوارزمی با تایید ضمنی این مشکل به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: مسئله این است که هنوز در مقررات صندوق‌هایی نظیر سازمان تامین اجتماعی رابطه شغلی فرد شاغل به همان شیوه سنتی و قدیمی تعریف می‌شود؛ با اینکه سالهاست در بازار کار هویت‌های شغلی جدیدی همچون دورکار و آزادکار تعریف شده است، اما از نظر سازمان تامین اجتماعی هنوز حضور کارفرما امری ضروری است.
وی ادامه می‌دهد: این داستان باعث شده است تا برای افرادی نظیر شاغلان فعلی حوزه اقتصاد دیجیتالی مشکلاتی از نظر ثبت سوابق بیمه‌ای به وجود بیاید؛ سازمان جهانی کار از مدت‌ها قبل این تغییرات را پیش بینی کرده و حالا نوبت آن است تا مقررات کنونی مطابق شرایط روز بازنویسی شوند.
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی در توضیح مسئله می‌گوید: طبق مقررات کنونی باید معادل ۳۰ درصد درآمد یک کارگر بابت حق بیمه به سازمان تامین اجتماعی پرداخت شود؛ از این میزان پرداخت سهمی ۲۳ درصدی وظیفه محول شده به کارفرماست و طبیعی است که در مناسبات جدید کارفرمایی حاضر نباشد تا چنین هزینه‌ای برای بیمه نیرو‌های فریلنسر پرداخت کند و در نتیجه فعلا اگر قرار باشد تا برای این افراد پرونده بیمه‌ای تشکیل شود پرداخت کل هزینه با شخص فریلنسر است.
خندان با یادآوری گسترش روز افزون جمعیت شاغلان آزادکار می‌گوید: تنها راه انجام اصلاحات ساختاری است؛ مقررات باید طوری تغییر کنند که امکان پرداخت هزینه حق بیمه برای عموم شاغلان در محیط‌های جدید ایجاد شود؛ اگر مقررات واحد و جامعی وضع نشوند امکان دارد سازمان تامین اجتماعی به تناسب هر صنف یا گروه شغلی مقررات خاصی را وضع کند که در چنین شرایطی بعید نیست تعدد و تفاوت شرایط پرداخت حق بیمه باعث شکل گیری تبعیض‌هایی شود.
مشکلی برای بیمه فریلنسرها وجود ندارد
از سوی دیگر رضا الفت نسب، عضو هیات مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی درباره این مسئله به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: شرایط کار در کسب و کارهای اینترنتی با شرایط کسب و کارهای مرسوم متفاوت است؛ کارفرمایان این مشاغل مجبور به تشکیل پرونده بیمه برای کارگران خود نیستند و اگر کارگر آزادکاری بخواهد می‌تواند به صورت مستقل برای بیمه خود اقدام کند.
وی ادامه می‌دهد: البته در ابتدای کار برای تشکیل بیمه در این حوزه مشکلاتی وجود داشت، اما در زمان مدیرعاملی مرحوم نوربخش؛ دستور العمل ویژه‌ای نوشته و قرار شد تا از طریق معرفی انجمن امکان تشکیل پرونده بیمه به وجود بیاد؛ همین حالا هم کسانی که در حوزه اقتصاد دیجیتالی مشغول کارند می‌توانند از طریق کارفرمایان خود برای دریافت معرفی نامه اقدام کنند و در نهایت از طریق انجمن استعلام مورد نظر را برای ارائه به سازمان تامین اجتماعی دریافت کنند.
الفت نسب با یادآوری اینکه در حوزه اقتصاد دیجیتالی مناسباتی متفاوت از روابط سنتی کارگری-کارفرمایی برقرار است، می گوید: اساس خیلی از این کسب کار‌ها در این است که صاحبان استارت آپ‌ها خود را واسطه نیروی کار و مشتری محسوب می‌شوند و در عمل از کارفرما خبری نیست.
وی ادامه می‌دهد: این ساختار جدید هنوز چندان مرسوم نیست و جانیفتاده است؛ تصور عمومی از داشتن بیمه‌های اجتماعی هنوز به شیوه قبلی است و برای همین ممکن است ابهاماتی به وجود آید، اما معتقدم این رویه اگر گسترش یابد می‌تواند برای برخوردار کردن افراد شاغل در مناطق محروم از مزایای بیمه‌های اجتماعی موثر باشد؛ چه بسا بتوان از همین طریق برای این گروه از افراد یارانه‌هایی هم دریافت کرد.
الفت نسب در عین حال می‌گوید: ظرفیت استفاده شاغلان حوزه دیجیتال مارکتینگ از بیمه‌های اجتماعی بسیار زیاد است؛ اگر این امر متداول شود می‌توان شرایط را به سمتی برد که بتوان برای بیمه شاغلان ممتاز و ماهر تمهیدات تشویقی ویژه‌ای در نظر گرفت و از این بابت باید خوشبین و نسبت به آینده امیدوار باشیم.