اقتصاد24 – برخی آن را بهترین شغل دنیا می‌دانند و برخی دیگر، مقابلش ایستاده‌اند. «آقازادگی» حالا به یک پدیده قدیمی در اقتصاد ایران تبدیل شده که روز به روز بیشتر در ریشه‌های اقتصاد تنیده می‌شود. شاید شروع دوباره صحبت درباره آن را بتوان، مساله انتصاب داماد رئیس‌جمهور بدون سابقه اجرایی به معاونت وزارت صمت دانست. اما همراه شدن آن چه قبل و چه بعد از این انتصاب، سبب شد تا هشتگی هم به همین نام در توییتر رد و بدل شود. هرچند که حدود یک سال قبل، مساله «ژن خوب» هم بهانه‌ای برای پرداختن به این پدیده شده بود.
انتصاب داماد امام‌جمعه موقت تهران در سازمان برنامه و بودجه، برگزاری مراسم لاکچری عروسی برای فرزند سفیر سابق ایران در یک کشور، استفاده از رانت ویژه برای تحصیل در خارج از کشور از سوی فرزندان چندین مسئول کنونی و همه مواردی شبیه به این، پدیده آقازادگی را در این مدت شدت بخشیده است.
شروع از لواسان
با این حال، در هفته‌های گذشته «لواسان» مرکز توجه به این آقازاده‌ها بود. چه آن زمان که دوربین مخفی به سراغ داماد شمخانی رفت و چه زمانی که سگ دست یک کودک را در همانجا گاز گرفت و کار کودک را به بیمارستان کشاند و بعدتر گفته شد این سگ متعلق به یک آقازاده بود که بلافاصله توسط رئیس دادگستری لواسانات تکذیب شد.
مساله دوربین مخفی ویلاهای لواسان و ساخت و سازهای غیرقانونی آن، چیزی بود که پای یک نماینده مجلس و پدرش را هم به میان آورد. عنوان «ویلاسازی سیده فاطمه حسینی در لواسان» چیزی بود که سبب شد این نماینده اصلاح‌طلب در توییتر خود بنویسد: «در پی شایعه پراکنی و ادعای اخیر علیه اینجانب مبنی بر «ویلای غیرقانونی در لواسان»، حق پیگیری قضایی را برای خود محفوظ دانسته و در راستای شفافیت، به دستگاه قضا شکایت می‌کنم. زندگی و فعالیت‌های اینجانب همواره شفاف بوده و حال وقت آن رسیده که مدعیان، اسناد ادعاهای خویش را در راستای شفافیت، به دادگاه ارائه کنند.» هرچند که چند روز بعد شهرداری لواسان این مسئله را تایید کرد.
کمی بعد بود که سید مهدی صدرالساداتی روحانی عدالتخواه در پست اینستاگرامی خود نوشت: «این ملکی که دورش را استتار کردند تا طبقات را اضافه کنند، متعلق است به هادی میرمحمدعلی و برادرش هانی میرمحمدعلی که اتفاقا همسر فاطمه حسینی است و شریک دیگر خود فاطمه حسینی که نماینده مجلس است. خانم حسینی به لواسان سر می‌زنند و پست می‌گذارند که در حال حل مشکلات کشاورزی لواسان هستند، درست در همان روزهایی که خود ایشان و همسرشان و شرکا روی زمین‌های تغییر کاربری داده شده کشاورزی و باغات و با تخلف بر افزودن تعداد طبقات مجاز و با بیرون کردن ماموران شهرداری ناظر، در حال ویلاسازی در لواسان بوده‌اند.»
همه اینها در نهایت سبب واکنش امام جمعه لواسان شد. او عنوان کرد که «اگر مسئولان قدرت رسیدگی به تخلفات برخی افراد در لواسان را ندارند، بگویند». حتی کمی بعد هم گفته شد که در یک برنامه تلویزیونی، دست به افشاگری درباره صاحبان قدرت و ساخت و سازهای غیرقانونی لواسان زد.
کلید اول: ساختار اقتصاد دولتی
اما سوالی که در این میان مطرح است، چگونگی بروز و ظهور پدیده‌ای به نام «آقازادگی» است. چه سیستمی در اقتصاد ایران پیاده شده که در نهایت به بروز این پدیده‌ها منجر شده است؟ صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران علت آن را علاوه بر عوامل فرعی، مساله اقتصاد دولتی در ایران می‌داند. او به اقتصاد24 می‌گوید: «دلیل اصلی این مساله که زیربنایی‌تر است، ساختار اقتصاد دولتی در ایران است. اقتصاد ایران یک اقتصاد ناکارآمد و دولتی است که قبل از انقلاب و قبل‌تر از آن هم دولتی بوده است، یعنی اساسا از زمانی که مدرنیته در ایران به وجود آمد و از زمان رضا شاه - با ایجاد سلسله پهلوی- اقتصاد ایران یک اقتصاد دولتی بوده است. با کمال تاسف باید گفت که بعد از انقلاب با مصادره‌هایی که صورت گرفت، دولتی‌تر هم شده است.»
این استاد دانشگاه در عین حال به یک علت دیگر بروز پدیده آقازادگی هم اشاره می‌کند: «از گذشته تاکنون با «اقتصاد ناکارآمد دولتی ایران» مواجه بوده‌ایم، بنابراین چنین اقتصادی سبب شده تا یکی از تولیدات این اتفاق‌ها، پدیده آقازادگی باشد.»
هیچ اقتصاد دولتی موفق نبوده است
به گفته زیباکلام، افزایش نابرابری و بی‌عدالتی از جمله تبعات اقتصاد دولتی در ایران است. اگر ضریب جینی را اندازه‌گیری کنیم، قطعا نشان می‌دهد که وضعیت کشور از نظر عدالت، مطلوب نیست و شکاف و فاصله طبقاتی، امروز بیش از هر زمان دیگری خود را نشان داده که این هم باز خودش نتیجه اقتصاد دولتی است.
زیباکلام عنوان می‌کند: «مادامی که اقتصاد ایران دولتی باقی بماند این وضعیت ادامه پیدا می‌کند و مفاسد بیشتر می‌شود، همچنان که به نسبت 20 سال گذشته مفاسد اقتصادی و پدیده آقازادگی در ایران به مراتب بیش از گذشته خود را نشان داده است.»
این استاد دانشگاه ریشه پدیده آقازادگی را بی‌عدالتی و نابرابری در ایران می‌داند که نسبت به گذشته افزایش داشته است. او معتقد است که اینها همه کارکردها و آسیب‌هایی است که اقتصاد دولتی چه بخواهیم چه نخواهیم، با خود به همراه می‌آورد.
زیباکلام عنوان می‌کند: «به عنوان سخن تکمیلی باید بگویم که ظرف 200 سالی که از پیدایش اقتصاد مدرن سرمایه‌داری می‌گذرد - ظرف دو قرنی که از گفته‌های آدام اسمیت می‌گذرد- یک اقتصاد دولتی موفق در این مدت نمی‌توان پیدا کرد. اقتصاد دولتی نه در چین موفق بود نه در کوبا و نه در هیچ یک از کشورهای اروپای شرقی و یا عراق یا سوریه. کشور ما نیز یک تابلوی بزرگ است که ناکارآمدی اقتصاد دولتی را به نمایش می‌گذارد.»
به اعتقاد زیباکلام، اصلاح سیستمی که آقازاده‌ها در آن بیشتر شده‌اند، نیازمند اصلاح سیستم اقتصاد دولتی در ایران است، چرا که تا زمانی که ساختارها اصلاح نشود، عملا پدیده آقازادگی محصول طبیعی اقتصاد خواهد بود.