ساجده رحیمی*، اقتصاد۲۴- معماری، کالبد روایتگر تاریخ و فرهنگ یک سرزمین است. امروزه در کنار این هنر، هنر شهرسازی نیز دارای اهمیت فراوانی در محدوده‌ای گسترده‌تر شده و این دو در کنار هم توانسته اند فضای شهر‌ها را در طول زمان به جایی برای زندگی بهتر و جذابیت‌های بیشتر و ایجاد حس‌هایی مانند حس تعلق تبدیل کنند.
به کارگیری این دو هنر در هر کشوری دارای خصوصیاتی مخصوص به آن کشور و به طور خاص، یک شهر و دیار می‌شود و تا جایی پیش می‌رود که هنرمندان و معماران زیادی برای ایجاد هویت و جذابیت‌های بصری و گرد آوردن افراد تلاش می‌کنند و امروز این معماری و شهرسازی در کنار هم می‌توانند به دیده شدن یک کشور، شهر یا یک محیط کمک شایانی کنند.
در گزارش قبلی به موضوع اهمیت طراحی شهری و معماری در مناطق آزاد پرداختیم و با اشاره به معماری کشور عمان و به طور خاص منطقه آزاد مسقط، آن را با منطقه آزاد چابهار در کشور خودمان مقایسه کردیم و گفتیم که معماری چابهار بعضا به دلیل تنوع در ساخت می‌تواند با نگاهی نو حتی از بسیاری از کشور‌های خاورمیانه سرتر باشد و با به کارگیری اصول شهرسازی در آن می‌تواند به سرعت مسیر جذب گردشگر و حتی سرمایه گذار را طی کند و توسعه اقتصادی را برای چابهار، استان و کشور به همراه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: اهمیت هنر معماری و شهرسازی در مناطق آزاد/ پتانسیل منطقه آزاد چابهار برای تبدیل شدن به قطب معماری منطقه
همینطور به این موضوع اشاره کردیم که زمانی اهمیت معماری و شهرسازی و نگاهی نو به آنها مهمتر می‌شود که بدانیم در سال‌های اخیر، برخی از کشور‌های نوپا و فاقد پیشینه غنی فرهنگی و معماری- عموما در حوزه خلیج فارس- با تقلید از الگو‌های غربی و حتی معماری سنتی و بومی کشور‌های دیگر از جمله ایران، شهرهای بزرگی ساخته و اقدام به خلق جاذبه‌های فراوان گردشگری کرده اند.
همینطور به این موضوع اشاره کردیم که زمانی اهمیت معماری و شهرسازی و نگاهی نو به آنها مهمتر می‌شود که بدانیم در سال‌های اخیر، برخی از کشور‌های نوپا و فاقد پیشینه غنی فرهنگی و معماری- عموما در حوزه خلیج فارس- با تقلید از الگو‌های غربی و حتی معماری سنتی و بومی کشور‌های دیگر از جمله ایران، شهرهای بزرگی ساخته و اقدام به خلق جاذبه‌های فراوان گردشگری کرده اند.
امروز در این گزارش به معماری و شهرسازی جزیره کیش می‌پردازیم، جزیره‌ای که از بسیاری جهات به مناطق اقتصادی و آزاد امارات نزدیک‌تر است. جزیره کیش، نگین خلیج فارس زمانی بنا بود به یک مقصد گردشگری بین المللی تبدیل شود و کمتر اثری از زندگی شهری در دیگر مناطق حوزه خلیج فارس نبود، اما متاسفانه امروز مجبور به مقایسه معماری آن با شهرهای خودمان هستیم چرا که به دلایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... فاصله شهرهای امارات و مناطق آزاد آن از شهر‌ها و مناطق آزاد ایران زیاد شده و بعضا آنها موفقیت‌های بسیاری در تجارت و ... دارند.
کیش از سال‌های دور مسیر معماری و شهرسازی مدرن و منحصر به خود را برگزید و هنوز نوع شهرسازی آن در دیگر شهرهای ایران یافت نمی‌شود.
متخصصان معماری معتقدند ابنیه کیش به طور کلی به چهار گروه مختلف دسته بندی می‌شود. اولین دسته آن شامل ساختمان‌های سنتی در بافت روستایی است که از فرم حیاط مرکزی پیروی می‌کنند و عموما ساخت و مصالحی ساده دارند اما گروه دوم، متعلق به دوران حکومت پهلوی دوم است زمانی که رویکرد توسعه این جزیره با هدف تبدیل آن به مقصد اول گردشگری خاورمیانه و رقابت با مقاصد گردشگری تراز اول جهان بوده است و در این زمان که در دهه ۴۰ و ۵۰ خورشیدی بود خانه‌ها و ساختمان‌ها با تکنولوژی جدید و با فرمی مدرن ساخته می‌شدند. در دهه چهل بود که کاخ زمستانی شاه در این جزیره ساخته شد و به موازات آن از ترکیب تفریح و دریا و صخره و ساحل ماسه‌ای برای خلق منظره‌های شهرسازی در اطراف کاخ شاه استفاده شد.
در دوران پهلوی همانطور که اشاره شد بنا‌های مدرن و جدیدی در کیش ساخته شد که بسیاری از آنها هنوز در جزیره وجود دارند؛ هتل شایان، ساختمان ساحل کیش (کازینو کیش)، بازار فرانسه، کاخ زمستانی شماره یک (کاخ کیش الیت)، کاخ شماره دو (کاخ مرجان)، کاخ نخست وزیری (ساختمان امور زنان) مجموعه ویلا‌های ارم و دلفین و فردوس، مجموعه هتل و ویلا‌های آبادگران، سیمرغ و تاپ رز، ساختمان اداری بازار فرانسه (ساختمان دانشگاه آزاد اسلامی)، مجموعه مسکونی کمپ معمار، ساختمان بانک ملی، فرودگاه کیش، پاویون اختصاصی و هتل گلدیس از جمله این بناها هستند.
اما گروه سوم ساختمان‌هایی را شامل می‌شود که پس از انقلاب و با ادامه توجه به جذب گردشگری را شامل می‌شد و در این زمان بود که بازار‌های متعددی با سبک معماری مدرن و بعضا با نمای شیشه‌ای و با وسعت زیاد ساخته شد.
گروه چهارم که با ساخت برج‌های مسکونی بلند مرتبه در نواحی ساحلی همراه بود با شروع ساخت منطقه جدید مسکونی به نام نوبنیاد توسعه پیدا کرد و به عنوان رویکرد غالب برج سازی در سواحل دریا مورد توجه قرار گرفت و تاکنون نیز ادامه دارد. امروز مراکز تفریحی، گردشگری و اقامتی زیادی را در حال ساخت مشاهده می‌کنیم که نشان می‌دهد این روند در کیش همچنان ادامه دارد، اما شاید نیاز به رویکردی نو در نگاه به شهرسازی باشد و برای جذب گردشگران و سرمایه گذاران از سراسر دنیا نیاز به ایجاد جذابیت‌های بیشتر و بدون تقلید از کشور‌های همسایه باشد، راهی که از سال‌ها پیش در نظر گرفته بود.
دبی در نزدیکی جزیره کیش، شهری بندری است که در آنسوی آب‌های خلیج فارس و در جنوب ایران قرار دارد و امروز به عنوان پایتخت تجارتی امارات به حساب می‌آید. این شهر به دلیل برخورداری از امکانات و جاذبه‌های فراوان و جذاب از محبوب‌ترین مقصد‌های گردشگری در سطح جهان محسوب می‌شود؛ زیرا با سفر به این شهر می‌توان هیجان، شادی، تفریح، خرید، طعم‌های بی‌نظیر و ... را در این شهر شگفت‌انگیز تجربه کرد.
در حقیقت ساخت و ساز در دبی بسیار سریع‌تر از کشور‌های غربی پیش رفت و این به دلیل وجود نیروی کار ارزانی بود که از کشور‌های آسیایی به آن می‌آمدند و از آنجا که استراتژی امیرنشین دبی برای سرازیری دلار به امارات متحده توسعه گردشگری در دبی بود، ساخت و ساز‌های مدرن و شهرسازی پر سرعتی وارد دبی شد.
در معماری شهر‌ها و مناطق آزاد امارات، استفاده از الگو‌های هندسی مدرن و اسلامی مدنظر است و در برخی موارد ترکیبی از معماری شهرهای مختلف جهان به کار بسته می‌شود تا معماری جدیدی را ایجاد کرده و گردشگران و کسانی که تصمیم به مهاجرت و زندگی در آن دارند، را به آن جذب کند، همانطور که در گزارش قبل اشاره شد در یکی از محلات دبی ترکیب معماری یزد و ونیز ایتالیا به کار گرفته شده است. نمونه موفق استفاده از الگو‌های هندسی اسلامی مسجد نور دبی است، دراین بنا استفاده از الگو‌های هندسی اسلامی به نحو زیبایی استفاده شده است. این مسجد جهت برگزاری نماز‌های روزانه، نماز جمعه و همچنین نماز‌های عید با ظرفیت ۷۵۰۰ نفر طراحی شده است. این نمونه از آن جهت ذکر شد که در نظر داشته باشیم معماری در کشور‌های حاشیه خلیج فارس فراتر از استفاده از برج‌ها و معماری مدرن رفته است و امروز رویکردی جدید به شهر شده است و از عناصری مانند آب و نور و... بیشتر در معماری استفاده می‌شود.
علاوه بر نمونه‌های موفق بسیار در دبی، منطقه جمیرا یکی از مهمترین و شناخته شده‌ترین نقاط گردشگری شهر دبی است. گاردن سیتی جمیرا نیز بخشی از جمیرای معروف است که شامل ۱۲ قسمت مجزا می‌شود و به عنوان بزرگترین جزیره و شهر ساحلی دنیا در حال احداث است. قرار است ارتباط بین مناطق ۱۲ گانه از طریق کانال آبی مرکزی برقرار شود. همچنین امکانات حمل و نقل عمومی مانند قایق، دوچرخه و اتوبوس برای جابجایی در اختیار مسافران (به صورت شبانه روزی) است. از آنجا که در این منطقه قرار است باغ گیاه شناسی بزرگ و زیبایی احداث شود، محل‌هایی برای تردد و پیاده روی گردشگران در نظر گرفته اند که چشم اندازی رویایی دارد. این یکی از نمونه‌های اهمیت دادن به شهرسازی در این کشور است که به تازگی و با به کارگیری معماران و شهرسازانی از سراسر جهان و بعضا معماران ایرانی و مسلمانان توانسته از سرزمینی بی آب و علف، مناظری با شکوه و خاص بسازد و حتی اقدام به ساخت شهرهای طراحی شده به خصوص در زمینه شهرهای اقتصادی و تجاری کند، مانند شهر اینترنتی که از صفر تا صد توسط مهندسان برنامه ریزی و در حال ساخت است.
بیشتر بخوانید: با شهر اینترنتی دبی ، اولین منطقه آزاد خاص تجارت الکترونیکی در جهان آشنا شوید
منطقه آزاد کیش، ظرفیت‌ها و توانایی‌های بسیاری دارد و تاکنون توانسته استعداد خود را در جذب گردشگر و حتی سرمایه گذار نشان دهد، اما نباید فراموش کنیم که اگر مدام به فکر به روزرسانی معماری و شهرسازی کیش و ایجاد فرصت‌های جدید در کیش نباشیم، به زودی این مقصد همیشه شیرین برای گردشگران ایرانی، جای خود را به مقاصد دیگر می‌دهد.
منطقه آزاد کیش، ظرفیت‌ها و توانایی‌های بسیاری دارد و تاکنون توانسته استعداد خود را در جذب گردشگر و حتی سرمایه گذار نشان دهد، اما نباید فراموش کنیم که اگر مدام به فکر به روزرسانی معماری و شهرسازی کیش و ایجاد فرصت‌های جدید در کیش نباشیم، به زودی این مقصد همیشه شیرین برای گردشگران ایرانی، جای خود را به مقاصد دیگر می‌دهد.
امروز کیش هویت معماری و شهرسازی خودش را دارد و برخلاف دبی به دنبال ایجاد هویت با معماری نیست بنابراین نیمی از مسیر را طی کرده و می تواند حتی موفقیت بیشتری داشته باشد.
معماری سنتی ایران می‌تواند در کیش اصالت مجددی پیدا کند و با طراحی و برنامه ریزی درست می‌توان شهرک‌های توریستی و تفریحی بسیار جذابی در جزیره ساخت و سرمایه گذاران را به آنها جذب کرد نکته مهم این است که کیش باید با برند خود حرف‌های بیشتری برای گفتن داشته باشد.
*کارشناس ارشد شهرسازی