اقتصاد24- اخیرا سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای، از جمله بریتانیا، برای تسهیل تجارت بین اروپا و ایران، سازوکاری به نام اینس‌تکس راه اندازی کرده‌اند که در واقع نوعی مخالفت با تحریم‌های آمریکا به شمار می‌رود. چه چیزی باعث می‌شود که بریتانیا با سیاست دونالد ترامپ در برابر ایران مخالفت کند و تلاش‌های اروپایی برای کمک به تهران در دور زدن تحریم‌های آمریکا را رهبری کند؟
اسناد سری بریتانیا نشان می‌دهد که دلیل این مخالفت، اهمیت استراتژیک ایران برای بریتانیا و کل غرب است. بی‌بی‌سی عربی به اسناد سری دولت بریتانیا دست یافته که نشان می‌دهد اختلاف‌نظر بریتانیا و آمریکا درباره ایران به سال‌های جنگ ایران و عراق باز می‌گردد.
این اسناد نشان می‌دهد که آمریکا از پیروزی ایران در جنگ نگران بود؛ بنابراین تلاش‌های نظامی و اقتصادی انجام داد تا این امر اتفاق نیافتد. دو سال قبل از پایان جنگ، نشانه‌هایی درمورد امکان تبدیل نگرانی آمریکا به واقعیت بروز پیدا کرد. مهمترین نشانه، تصرف شبه جزیره فاو از عراق در مارس ۱۹۸۶ بود. طبق اسناد جدید، آمریکایی‌ها معتقد بودند که این تحول نظامی، به ایران روحیه داد و باعث شد که ایران سیگنالی درباره پایان جنگ ندهد.
این وضعیت ادامه یافت تا اینکه ارتش عراق در آوریل ۱۹۸۸، یعنی چند ماه قبل از توقف جنگ، جزیره فاو را بازپس گرفت.
در ۱۹ و ۲۰ مارس ۱۹۸۶ میان آمریکایی‌ها و بریتانیایی‌ها در واشنگتن درباره جنگ (ایران و عراق) گفتگو‌هایی انجام شد. بریتانیایی‌ها به طور واضح متوجه شدند که آمریکایی‌ها با هدف جلوگیری از پیروزی ایران، برای نوعی مداخله در جنگ، از جمله مداخله نظامی، برنامه‌ریزی می‌کنند. طبق اسناد یادشده، وزارت دفاع بریتانیا، با این تمایل آمریکا مخالفت کرده و بر عدم مشارکت در این برنامه‌ها تاکید کرده است.
در یکی از گزارش‌ها، وزارت دفاع بریتانیا گفته است: «دیدار، بسیار مفید بود و به هدف‌مان در زمینه تایید حمایت‌مان از سیاست آمریکایی‌ها در خلیج (فارس) کمک کرد. اما در ابراز نگرانی ما از مخاطرات اقدام نظامی شتابزده یا افراطی هم مفید بود.»
وزارت دفاع بریتانیا توصیه کرده که «نباید به حمایت از یک اقدام نظامی کشیده شویم که نمی‌توانیم آن را کنترل کنیم. یا اینکه اگر بحرانی شعله‌ور شود، شاید مجبور شویم آمریکا را درخصوص حمایت کردن، ناامید کنیم.» وزارت خارجه بریتانیا هم این توصیه را تایید کرد.
پس از مدتی، هیئتی از اداره خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا، به واشنگتن رفت. جی اچ بویس، رئیس این اداره، در خصوص این سفر نوشته که آمریکایی‌ها «خواستار یک مطالعه نظامی مشترک درخصوص فرآیند نزاع در خلیج (فارس) در آینده ... و هماهنگ‌سازی کمک‌های امنیتی به کشور‌های خلیج (فارس) شدند.»
بریتانیایی‌ها در این گفتگو‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که آمریکایی‌ها به طور روزافزون به این نتیجه می‌رسند که هر چه جنگ طولانی‌تر شود، ایران پیروز خواهد شد؛ لذا سیاست آمریکا به سمت کمک به عراق تا زمان نرم شدن موضع ایران متمایل شد. بویس گفته از دیدگاه آمریکایی‌ها، اوضاع سیاسی و نظامی عراق سبب مشکل است. او افزود آمریکایی‌ها اذعان کرده‌اند که با توجه به کاستی‌ها در رهبری سیاسی و نظامی عراق، آمریکا کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد. به عنوان نمونه، عراق همه نوع سلاح دارد؛ لذا آمریکا بر تلاش برای مقابله با ایران متمرکز خواهد شد.
اما آمریکایی‌ها چگونه می‌خواستند با ایران مقابله کنند؟
آن‌ها در ابتدا برای توقف صادرات سلاح به ایران تلاش کردند تا ایران نتواند حملات بزرگ انجام دهد. در گزارش بویس آمده که توقف ورود سلاح به ایران، امید اصلی آمریکایی‌ها بود. به رغم اینکه آمریکایی‌ها اندکی توانستند صادرات غیررسمی سلاح به ایران را کند کنند، اما از شرق اروپا، کره شمالی، سوریه، لیبی و چین همچنان به ایران سلاح وارد می‌شد.
گزارش بویس نشان می‌دهد که آمریکا حتی به انجام حملات نظامی فلج کننده به ایران فکر کرده بود. بویس نوشت: «از حیث نظامی، آن‌ها (آمریکایی‌ها) معتقد بودند که یک حمله کامل و هوشمندانه هوایی به تاسیسات حیاتی اقتصادی ایران، ممکن است رفتار ایران را تغییر دهد.»
با این حال، از دیدگاه بویس، فقدان اراده و عزم نظامی در عراق و پافشاری سیاسی ایران این گزینه را بسیار امیدوارکننده نمی‌کنند.
بویس پیش‌بینی کرده بود که آمریکایی‌ها به بریتانیا در زمینه اعمال فشار بر ایران فشار خواهند آورد. یک ماه بعد، یک هیئت نظامی بلندپایه آمریکایی، به سرپرستی یک ژنرال، به وزارت خارجه بریتانیا رفت. هدف این هئیت، بیان نتیجه سفر طولانی ۲۸ روزه خود به کشور‌های منطقه - قطر، عمان، امارات، بحرین، عربستان، کویت و اردن - بود.
گزارش وزارت خارجه بریتانیا نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها از عدم آمادگی کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس برای همکاری با آمریکا ناخرسند بودند. در این گزارش آمده است: «به نظر رسید که آمریکایی‌ها از تماس‌هایشان با کشور‌های خلیج (فارس) خسته شده‌اند. چرا که موضع آن‌ها (کشور‌های خلیج فارس) این است که تنگه هرمز همچنان باز باقی بماند.
با این حال، آمریکایی‌ها به کشور‌های عربی گفته بودند که اگر آمریکا علیه ایران مداخله نظامی کرد، آن‌ها باید کمک‌های لجستیکی ارائه کنند. با این حال، سند بریتانیایی از قول آمریکایی‌ها می‌گوید که کشور‌های شورای همکاری به رغم نگرانی از ایران، پاسخ مثبتی نداده‌اند.
یگ گزارش دیگر اداره خاورمیانه وزارت خارج بریتانیا تصریح کرده که ارزیابی آمریکا در مورد وضعیت نظامی میان ایران و عراق، بدبین باقی مانده است. این گزارش که پس از سفر یک هیئت بریتانیایی به آمریکا نوشته شده، نگرانی‌های آمریکا را اینگونه خلاصه کرده است: اولا به رغم برتری نظری نیروی هوایی عراق بر ایران، اما این نیرو کارآمد نیست. ثانیا بمباران مواضع ایران در فاو توسط عراق ناکارآمد بود. تجمع نیرو‌های ایران در اطراف هور هویزه، نگرانی از حمله ایران را بیشتر کرد.
سفر هیئت بریتانیایی نگرانی آمریکا از احتمال پیروز شدن ایران در جنگ را نشان داد. آمریکا تلاش کرد متحدش بریتانیا را به مشارکت در یک طرح مداخله نظامی محتمل برای جلوگیری از پیروزی ایران متقاعد کند. اما بریتانیا مخالفت کرد. لندن ضمن تاکید بر روابط استراتژیک با واشنگتن، اعلام کرد چنین مشارکتی به منافعش در منطقه آسیب خواهد زد.
وزارت خارجه بریتانیا، در گزارش دیگری تحت عنوان «ایران، عراق، برنامه‌ریزی اضطراری بین پادشاهی متحد و ایالات متحده»، بار دیگر بر ضرورت عدم مشارکت در طرح نظامی آمریکا برای تغییر مسیر جنگ ایران و عراق تاکید کرد.
در گزارش‌های وزارت دفاع و وزارت خارجه بریتانیا تاکید شده است که بریتانیا نباید در چشم کشور‌های منطقه به عنوان کشوری دیده شود که در طرح نظامی آمریکا مشارکت می‌کند. عدم مشارکت در این طرح منافع بریتانیا در منطقه را بهتر تامین می‌کند.
وزارت خارجه بریتانیا در گزارشی که ژوئیه ۱۹۸۶ نوشته، ضمن تاکید بر اهمیت و امکانات عظیم ایران در بلندمدت، اعلام کرده که بهترین سیاست در برابر ایران و عراق، بی‌طرفی است چرا که این امر به توسعه تجارت بریتانیا در کل منطقه کمک می‌کند.
آمریکایی‌ها و بریتانیایی‌ها بار دیگر در لندن در خصوص نزاع بین ایران و عراق دیدار کردند و توافق کردند که ایران یک کشور بزرگ، مهم و دارای موقعیت استراتژیک است. در بلندمدت، برقراری روابط خوب با آن برای غرب مهم است. با این حال، آمریکایی‌ها هشدار داده‌اند که ایران ممکن است به این نتیجه برسد که نظام بعثی عراق مانند نظام شاه با یک ضربه دیگر سقوط کند.
در همین رابطه، آمریکایی‌ها گفته‌اند که ایران برای یک حمله بزرگ به عراق آماده می‌شود. در حالی که آمریکایی‌ها از پیروزی ایران نگران بودند، بریتانیایی‌ها معتقد بودند که جنگ ایران و عراق بدون نتیجه قطعی ادامه خواهد داشت.
آمریکایی‌ها برای جلوگیری از پیروزی ایران فقط به ابزار‌های نظامی فکر نمی‌کردند. بلکه طبق یکی از اسناد، استراتژی آمریکا بر افزایش هزینه اقتصادی ایران در جنگ مبتنی بود. جفری هاو، وزیر خارجه وقت بریتانیا، در گزارشی گفته بود که آمریکایی‌ها پس از تلاش‌های ناموفق برای متوقف کردن صادرات سلاح به ایران، در سال ۱۹۸۶ بر محدود کردن تبادلات مالی با ایران تمرکز کردند. آن‌ها در این خصوص، با کل کشور‌های اروپای غربی، ژاپن، سنگاپور و ترکیه گفتگو‌هایی انجام داده است.
اما وزیر خارجه بریتانیا هشدار داده است که اعمال فشار اقتصادی به ایران، آن را به مذاکرات تشویق نخواهد کرد چرا که ایرانیان به زندگی سخت عادت کرده‌اند.