زهرا خدابین*، اقتصاد۲۴ - مناطق ویژه اقتصادی به بخش جدایی ناپذیر از اقتصاد جهانی تبدیل شده اند. اولین منطقه آزاد اقتصادی صنعتی در دنیا در سال ۱۹۵۹ در شانون، ایرلند تأسیس شد و رفته رفته این مناطق در دنیا افزایش یافته و تاثیر بسزایی در اقتصاد جهانی گذاشتند.
با موفقیت مناطق اقتصادی دنیا، روسیه نیز ایده این مناطق را از جهان گرفته و مناطق آزاد اقتصادی را تدارک دید. در فدراسیون روسیه در ابتدا مفهوم مناطق ویژه اقتصادی مرسوم نشده بود و همه مناطق با اصطلاح مناطق آزاد اقتصادی مطرح می‌شدند.
امروزه این مناطق در فدراسیون روسیه، مناطق ویژه اقتصادی نام داشته و طبق قانون روسیه به سرزمین‌هایی اطلاق می‌شوند که بخشی از قلمرو فدراسیون روسیه هستند و توسط دولت فدراسیون روسیه تعیین می‌شوند. این مناطق دارای سیستم خاصی برای انجام فعالیت‌های کارآفرینی و سیستم گمرکی هستند.
بیشتر بخوانید: با مناطق ویژه اقتصادی در روسیه آشنا شوید
مناطق آزاد اقتصادی روسیه برای اولین بار از اواخر دهه ۸۰ شروع به فعالیت کردند که به سرزمین‌های فشرده‌ای اطلاق می‌شدند که دارای شرکای تجاری خارجی بودند و «مناطق فعالیت مشترک» نامیده می‌شدند. در ادامه این حرکت وسیع، اولین منطقه ویژه اقتصادی در روسیه در منطقه ناخودکا ایجاد شد.
هدف ایجاد این منطقه ایجاد بستری مناسب مختص تجارت و توسعه اقتصادی، علمی و فنی، همکاری با کشور‌های خارجی، ایجاد شرایط برای جذب سرمایه خارجی، افزایش پتانسیل صادراتی منطقه و کشور و توسعه تولید با کیفیت بالا بود.
از دهه ۸۰ تا ۹۰ به ابتکار دولت جماهیر شوروی، مفهوم مناطق آزاد توسعه یافت. مناطق آزاد به عنوان عنصری از سیاست اقتصادی خارجی دولت و راهی برای تحریک روابط بین ایالتی بین اتحاد جماهیر شوروی و شرکای خارجی تلقی می‌شدند.
در طول این سال ها، مناطق آزاد روسیه دارای عملکرد موفقی نبودند؛ لذا به منظور کارآمدی این مناطق، تلاش شد تا یک قانون کلی و رسمی برای مناطق ویژه تصویب شود تا بالاخره قانونی درباره «مناطق ویژه اقتصادی در فدراسیون روسیه» به شماره ۱۱۶-FZ در ۲۲ ژوئیه سال ۲۰۰۵ به تصویب رسید. در این قانون ۴ نوع منطقه ویژه تعریف شده است: مناطق تولیدی-صنعتی، مناطق فناوری-نوآوری، مناطق تفریحی و توریستی و بنادر.
سن پترزبورگ ضمن آنکه به عنوان یکی از شهر‌های بزرگ روسیه شناخته می‌شود، یکی از مناطق ویژه اقتصادی روسیه نیز هست که در سال ۲۰۰۶ تاسیس و تا سال ۲۰۵۴ دارای مدت اعتبار است. این منطقه ویژه یک بستر ابتکاری برای اجرای پروژه‌های بزرگ تجاری برای توسعه و تولید محصولات با تکنولوژی پیشرفته است که دارای مزایای سودمند برای سرمایه گذاران بوده و به وسیله دولت پشتیبانی و حمایت می‌شود.
این منطقه ویژه شرایط و زیرساخت‌هایی را فراهم می‌کند که سرمایه گذاران قادر خواهند بود با موفقیت محصولات دارای نوآوری و فناوری پیشرفته خود را در سن پترزبورگ تولید کنند. این منطقه با داشتن حدود ۵۶ عضو سرمایه‌گذار، ۴۷۷۵ مکان تعبیه شده برای فعالیت، ۱۸۲.۳۲ هکتار وسعت سرزمینی، بیش از ۵۴ میلیارد روبل سرمایه گذاری خصوصی، نرخ پایین مالیات، هزینه گمرک رایگان، دارای سیستم ساده‌تر کار با دولت، بیش از ۳۰ درصد از هزینه‌های پروژه می‌کاهد و مکان‌های مناسبی را به خود اختصاص داده است.
بیشتر بخوانید: برترین مناطق آزاد جهان در سال ۲۰۱۹
دو مرکز اقتصادی معروف آن به نام‌های مرکز نایدورف و مرکز نوواآرلوفسکی است و با فاصله ۳۰ و ۲۰ کیلومتر تا مرکز شهر قرار دارد. مرکز نایدورف در جنوب غربی سن پترزبورگ و مرکز نوواآرلوفسکی در شمال سن پترزبورگ قرار دارد. این منطقه برای اعضا شرایط ویژه‌ای برای اجاره یا خرید زمین، مزایای گمرکی و زیرساخت‌های مهندسی و فناوری مناسبی را ارائه می‌دهد.
از سازمان‌های مهم برنامه ریزی در سیستم این منطقه آزاد می‌توان وزارت توسعه اقتصادی فدراسیون روسیه، دولت سن پترزبورگ و کمیته سیاست صنعتی، نوآوری و تجارت سن پترزبورگ را نام برد.
وزارت توسعه اقتصادی فدراسیون روسیه وظیفه تدوین سیاست‌های دولتی در زمینه ایجاد، بهره برداری و مدیریت مناطق ویژه، تدوین پیش نویس قوانین فدرال، اقدامات قانونی درباره ایجاد و عملکرد مناطق ویژه اقتصادی در قلمرو فدراسیون روسیه و هماهنگی فعالیت‌ها در زمینه تهیه و اجرای پروژه‌هایی که با مشارکت سازمان‌های مالی بین المللی انجام شده است را عهده دار است. دولت سن پترزبورگ وظیفه صدور مجوز برای ساخت و راه اندازی تسهیلات به کارآفرینان فردی و اشخاص حقوقی که در ساخت یا بازسازی تاسیسات در مناطق ویژه اقتصادی فعالیت می‌کنند و مدیریت مناطق در حد و حدود تعیین شده را دارا است و کمیته سیاست صنعتی، نوآوری و تجارت سن پترزبورگ نیز در زمینه کنترل اجرای موافقت نامه‌ها درباره ایجاد مناطق ویژه و هزینه بودجه اختصاص یافته در توسعه این سرزمین ها، مشارکت در تهیه برنامه‌های بلند مدت برای توسعه مناطق و آشنایی با برنامه‌های تجاری آن‌ها فعالیت می‌کند.
* کارشناس ارشد مسائل روسیه