اقتصاد۲۴ - مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهند که روند سالمندی جمعیت ایران در حال افزایش است و در آینده این روند با شتاب بیشتری ادامه خواهد یافت. افسردگی یکی از عمده‌ترین مشکلات دوران سالمندی است و عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارد.
باوجود این‌که افسردگی در میان سالمندان شیوع بالایی دارد، مطالعات جامع زیادی شیوع افسردگی را در قومیت‌های مختلف ایرانی بررسی نکرده است. به همین دلیل پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، اثر قومیت را بر افسردگی سالمندان بررسی کردند.
بیشتر بخوانید:لبخند سالمندان در ایام سخت کرونا
الهه الله‌یاری؛ پژوهشگر مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به همراه مجید کرامتی و محمدرضا کمالی؛ پژوهشگران کمیته تحقیقات دانشجویی این دانشگاه، محققانی بودند که در انجام این مطالعه همکاری داشتند.
در این مطالعه هر یک از قومیت‌های فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ، عرب و ترکمن به عنوان یکی از خوشه‌ها در نظر گرفته شد و با در نظر گرفتن نسبت جمعیت کشور در هر یک از این قومیت‌ها در ایران، نمونه‌گیری به صورت تصادفی از استان‌های اصفهان، تهران، خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه، لرستان، خوزستان و گلستان؛ طی ماه‌های فروردین تا مهرماه سال ۱۳۹۶ انجام شد.
انتخاب نمونه‌های این مطالعه به صورت تصادفی و از بین افراد بالای ۶۰ سال که به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کرده‌بودند صورت گرفت. شرط ورود در این مطالعه؛ دچار نشدن به حادثه‌ای خاص یا سوگ عزیزان در یک ماه گذشته بود.
در این بررسی؛ هزار و ۴۷۷ سالمند ۶۰ تا ۹۲ ساله شرکت کردند. حدود ۵۷ درصد از این افراد مرد و ۴۳ درصد زن بودند و ساکنان شهر و روستا تقریبا به یک نسبت بود.
متوسط سن افراد بررسی‌شده در قومیت‌های مختلف بین ۶۵ تا ۷۳ درصد بود و متوسط تعداد اعضای خانوار آن‌ها حدود دو تا چهار نفر بودند. به طور متوسط هر فرد درگیر یک تا دو بیماری مزمن بود و کلیه اقوام نسبت خانه‌نشینی پایین داشتند.
به جز دو قومیت بلوچ و عرب، سطح درآمد اغلب افراد بیشتر از ۸۰۰ هزار تومان بود. حدود ۷۵ درصد از سالمندان بلوچ درآمد کمتر از ۲۰۰ هزار تومان در ماه و حدود نیمی از سالمندان عرب درآمدی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در ماه داشتند.
در اقوام کرد، لر، عرب و ترکمن؛ شیوع افسردگی خفیف بیشتر از ۳۷ درصد است. شیوع افسردگی متوسط در بلوچ‌ها و عرب‌ها به ترتیب حدود ۲۷ و ۲۵ درصد است و شیوع افسردگی شدید در بلوچ‌ها بیش از ۳۰ درصد گزارش شده است.
در این مطالعه تاثیر متغیر‌های مختلف مثل سن، وضعیت تاهل، تعداد فرزندان و... نیز بر افسردگی سالمندان بررسی شد. با ثابت در نظر گرفتن سایر متغیرها، مشخص شد که افرادی که همسرشان فوت شده به طور معنی‌داری در مقایسه با افراد متاهل، افسردگی بیشتری را تجربه می‌کنند.
همچنین بررسی‌ها نشان داد که متغیر‌های درآمد، شغل، خانه‌نشینی و تعداد بیماری‌های مزمن نیز وقتی سایر متغیرها ثابت هستند، بر افسردگی افراد تاثیرگذار است. میزان درآمد افراد با افسردگی‌شان رابطه عکس دارد و با افزایش خانه‌نشینی، بازنشسته‌شدن و افزایش تعداد بیماری‌های مزمن در سالمندان، افسردگی روند صعودی پیدا می‌کند. افسردگی افراد بازنشسته در مقایسه با شاغلان حدود ۶۰ درصد بیشتر است.
طبق یافته‌های این مطالعه؛ افسردگی با درجات مختلف در سالمندان با قومیت فارس ۴۵.۴ درصد است. در حالی که این میزان در سالمندان سایر قومیت‌ها بیشتر است. ترک‌ها ۵۰.۳ درصد، ترکمن‌ها ۵۴ درصد، لر‌ها ۵۹.۴ درصد، کرد‌ها ۶۲ درصد، عرب‌ها ۷۷.۸ درصد و بلوچ‌ها ۸۱.۸ درصد مبتلا به افسردگی بودند.
با توجه به نتایج به‌دست آمده از این مطالعه؛ پژوهشگران می‌گویند: «سیاست‌گذاری‌های کلان دولت باید به سمتی باشد که عوامل خطر افسردگی سالمندان کنترل‌شده و به جای آن عوامل کنترل‌کننده افسردگی تقویت شود»
به منظور رسیدن به اهداف ذکر شده، محققان این مطالعه؛ پیشنهاداتی را مطرح می‌کنند:
- از معلولیت و ناتوانی فیزیکی افراد در میانسالی در حین کار پیشگیری شود؛ شرایط محیط کار از لحاظ ارگونومی استاندارد باشد؛ فضا‌هایی برای ورزش و دورهمی سالمندان فراهم شود؛ از نظر مالی سالمندان تامین باشند؛ با ارائه آموزش و انجام مراقبت‌های دوره‌ای تا حد امکان از بیماری‌های مزمن غیر واگیر پیشگیری شود.
به گفته این پژوهشگران؛ توجه خاص به سالمندانی که همسرشان فوت شده و غربال‌گری‌های دوره‌ای و آموزش‌های ویژه به خانواده‌های آن‌ها ضروری و مورد نیاز است. همچنین موضوع درآمد سالمندان نیاز به توجه خاص دارد. سالمندان بازنشسته باید در امور اجتماعی و برنامه‌های گروهی شرکت داده شوند و از گوشه‌گیری پرهیز کنند. ایجاد محلی شاد برای گذراندن وقت سالمندان نیز می‌تواند در این راستا موثر باشد.
یافته‌های این مطالعه؛ به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تعیین شیوع افسردگی در سالمندان قومیت‌های مختلف ایرانی و عوامل پیش‌بینی‌کننده آن» در فصل‌نامه «سالمند» منتشر شده است.
باوجود این‌که افسردگی در میان سالمندان شیوع بالایی دارد، مطالعات جامع زیادی شیوع افسردگی را در قومیت‌های مختلف ایرانی بررسی نکرده است. به همین دلیل پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، اثر قومیت را بر افسردگی سالمندان بررسی کردند.
بیشتر بخوانید:لبخند سالمندان در ایام سخت کرونا
الهه الله‌یاری؛ پژوهشگر مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی بیرجند به همراه مجید کرامتی و محمدرضا کمالی؛ پژوهشگران کمیته تحقیقات دانشجویی این دانشگاه، محققانی بودند که در انجام این مطالعه همکاری داشتند.
در این مطالعه هر یک از قومیت‌های فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ، عرب و ترکمن به عنوان یکی از خوشه‌ها در نظر گرفته شد و با در نظر گرفتن نسبت جمعیت کشور در هر یک از این قومیت‌ها در ایران، نمونه‌گیری به صورت تصادفی از استان‌های اصفهان، تهران، خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه، لرستان، خوزستان و گلستان؛ طی ماه‌های فروردین تا مهرماه سال ۱۳۹۶ انجام شد.
انتخاب نمونه‌های این مطالعه به صورت تصادفی و از بین افراد بالای ۶۰ سال که به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کرده‌بودند صورت گرفت. شرط ورود در این مطالعه؛ دچار نشدن به حادثه‌ای خاص یا سوگ عزیزان در یک ماه گذشته بود.
در این بررسی؛ هزار و ۴۷۷ سالمند ۶۰ تا ۹۲ ساله شرکت کردند. حدود ۵۷ درصد از این افراد مرد و ۴۳ درصد زن بودند و ساکنان شهر و روستا تقریبا به یک نسبت بود.
متوسط سن افراد بررسی‌شده در قومیت‌های مختلف بین ۶۵ تا ۷۳ درصد بود و متوسط تعداد اعضای خانوار آن‌ها حدود دو تا چهار نفر بودند. به طور متوسط هر فرد درگیر یک تا دو بیماری مزمن بود و کلیه اقوام نسبت خانه‌نشینی پایین داشتند.
به جز دو قومیت بلوچ و عرب، سطح درآمد اغلب افراد بیشتر از ۸۰۰ هزار تومان بود. حدود ۷۵ درصد از سالمندان بلوچ درآمد کمتر از ۲۰۰ هزار تومان در ماه و حدود نیمی از سالمندان عرب درآمدی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در ماه داشتند.
در اقوام کرد، لر، عرب و ترکمن؛ شیوع افسردگی خفیف بیشتر از ۳۷ درصد است. شیوع افسردگی متوسط در بلوچ‌ها و عرب‌ها به ترتیب حدود ۲۷ و ۲۵ درصد است و شیوع افسردگی شدید در بلوچ‌ها بیش از ۳۰ درصد گزارش شده است.
در این مطالعه تاثیر متغیر‌های مختلف مثل سن، وضعیت تاهل، تعداد فرزندان و... نیز بر افسردگی سالمندان بررسی شد. با ثابت در نظر گرفتن سایر متغیرها، مشخص شد که افرادی که همسرشان فوت شده به طور معنی‌داری در مقایسه با افراد متاهل، افسردگی بیشتری را تجربه می‌کنند.
همچنین بررسی‌ها نشان داد که متغیر‌های درآمد، شغل، خانه‌نشینی و تعداد بیماری‌های مزمن نیز وقتی سایر متغیرها ثابت هستند، بر افسردگی افراد تاثیرگذار است. میزان درآمد افراد با افسردگی‌شان رابطه عکس دارد و با افزایش خانه‌نشینی، بازنشسته‌شدن و افزایش تعداد بیماری‌های مزمن در سالمندان، افسردگی روند صعودی پیدا می‌کند. افسردگی افراد بازنشسته در مقایسه با شاغلان حدود ۶۰ درصد بیشتر است.
طبق یافته‌های این مطالعه؛ افسردگی با درجات مختلف در سالمندان با قومیت فارس ۴۵.۴ درصد است. در حالی که این میزان در سالمندان سایر قومیت‌ها بیشتر است. ترک‌ها ۵۰.۳ درصد، ترکمن‌ها ۵۴ درصد، لر‌ها ۵۹.۴ درصد، کرد‌ها ۶۲ درصد، عرب‌ها ۷۷.۸ درصد و بلوچ‌ها ۸۱.۸ درصد مبتلا به افسردگی بودند.
با توجه به نتایج به‌دست آمده از این مطالعه؛ پژوهشگران می‌گویند: «سیاست‌گذاری‌های کلان دولت باید به سمتی باشد که عوامل خطر افسردگی سالمندان کنترل‌شده و به جای آن عوامل کنترل‌کننده افسردگی تقویت شود»
به منظور رسیدن به اهداف ذکر شده، محققان این مطالعه؛ پیشنهاداتی را مطرح می‌کنند:
- از معلولیت و ناتوانی فیزیکی افراد در میانسالی در حین کار پیشگیری شود؛ شرایط محیط کار از لحاظ ارگونومی استاندارد باشد؛ فضا‌هایی برای ورزش و دورهمی سالمندان فراهم شود؛ از نظر مالی سالمندان تامین باشند؛ با ارائه آموزش و انجام مراقبت‌های دوره‌ای تا حد امکان از بیماری‌های مزمن غیر واگیر پیشگیری شود.
به گفته این پژوهشگران؛ توجه خاص به سالمندانی که همسرشان فوت شده و غربال‌گری‌های دوره‌ای و آموزش‌های ویژه به خانواده‌های آن‌ها ضروری و مورد نیاز است. همچنین موضوع درآمد سالمندان نیاز به توجه خاص دارد. سالمندان بازنشسته باید در امور اجتماعی و برنامه‌های گروهی شرکت داده شوند و از گوشه‌گیری پرهیز کنند. ایجاد محلی شاد برای گذراندن وقت سالمندان نیز می‌تواند در این راستا موثر باشد.
یافته‌های این مطالعه؛ به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تعیین شیوع افسردگی در سالمندان قومیت‌های مختلف ایرانی و عوامل پیش‌بینی‌کننده آن» در فصل‌نامه «سالمند» منتشر شده است.