اقتصاد۲۴- کارشناسان اقتصادی احتمال می‌دهند ایران که تاکنون تحت فشارهای فزاینده آمریکا قرار داشته است، از مسیر این پیمان بتواند راحت‌تر با دنیا ارتباط داشته باشد. آنها بر این باورند که در ایران تجربه پیمان‌های دوجانبه هم وجود ندارد و دروازه‌ای که دروازه‌بانش چین باشد، برای ورود ایران به بازارهای دنیا شرایط بهتر و سهل‌گیرانه‌تری را فراهم خواهد کرد. آنها احتمال تشکیل چنین پیمانی در خاورمیانه را به دلیل رقابت‌های نفتی ساکنان این منطقه، بسیار ضعیف توصیف می‌کنند.
دنیای امروز به دنیای پیمان‌های تجاری تبدیل شده است. جنگ‌ها هم رنگ‌و‌بوی دیگری گرفته‌اند. کشورهای مختلف دنیا بر اساس منافع مشترک دور هم جمع می‌شوند و پیمان‌هایی را تشکیل می‌دهند تا بتوانند قدرتمندانه‌تر در فضای رقابت بین‌المللی نقش بازی کنند. اگر تا دیروز کشورهای اروپایی و آمریکا بر سر منافع اقتصادی مشترک با هم هم‌پیمان می‌شدند، امروز کشورهای آفریقایی نیز پیمان‌های مشترکی دارند. در جدیدترین اتفاق اقتصادی دنیا، چین، کشوری که برای قرارداد 25ساله با ایران خط‌و‌نشان مبهمی کشید و تفاهم با کشورهای منطقه را شرط قراردادی که به نظر کارشناسان ایرانی سراسر منفعت برای چین بود، قرار داد، با چند کشور آسیا و اقیانوسیه پیمانی امضا کرد که به آرسپ شهرت یافته است.
بر اساس این پیمان کشورهای عضو آسه‌آن و همین‌طور ژاپن، چین، کره جنوبی، استرالیا و نیوزیلند با هم همکاری خواهند کرد و احتمالا هند هم به آنها می‌پیوندد. پیمان آرسپ قرار است یک بلوک تجاری عظیم در منطقه آسیا و اقیانوس آرام ایجاد کند که ۳۰ درصد از جمعیت جهان و همچنین تولید ناخالص داخلی آن را دربر می‌گیرد. بر اساس این پیمان تعرفه‌ها میان کشورهای عضو کاهش می‌یابد یا لغو می‌شود. انتظار می‌رود با این پیمان علاوه بر تقویت زنجیره‌های تأمین کالاهای صنعتی شامل اتومبیل و قطعات الکترونیکی مصرفی، تجارت و سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه تحریک شود.
کاهش فشار تحریم‌های آمریکا
با توجه به نزدیکی ایران به چین و تلاش‌های انجام‌شده برای امضای یک قرارداد همکاری 25ساله با این کشور آیا چنین پیمانی می‌تواند بر شرایط ایران تأثیر بگذارد؟ حمید شهرستانی، کارشناس اقتصاد بین‌الملل بیان می‌کند: متأسفانه درباره جزئیات آرسپ اطلاعاتی ندارم. بر اساس اخباری که خواندم با توجه به رابطه‌ای که بین ایران و چین است، این پیمان پشتوانه قوی‌تری داشته و از نظر اقتصاد به ایران امکانات بهتری می‌دهد. زیرا چنین پیمان‌هایی در مقابل تحریم‌ها قدرت زیادی دارد. او در پاسخ به این پرسش که آیا با وجود ناکامی قرارداد 25ساله ایران و چین، می‌توان به آرسپ دل بست؟ یادآور می‌شود: پیمان 25ساله داستان خودش را دارد. همکاری‌کردن و داشتن روابط اقتصادی و تجاری لزومی به پیمان و قرارداد ندارد. ما با خیلی از کشورها همکاری و تجارت داریم و پیمان خاصی نداریم.
داشتن قرارداد امتیازات بهتری می‌دهد. نبودن پیمان به معنای عدم همکاری نیست. شهرستانی اضافه می‌کند: ایران با توجه به شرایطی که دارد و قصد همکاری بیشتر همچنین توسعه تجاری بیشتر با چین و کشورهای خاور دور را دارد، اگر پیمان باشد، یک مزایایی برایش ایجاد می‌شود و اگر نباشد مزایای دیگری برای کشورمان ایجاد خواهد شد. او می‌گوید: در شرایط عدم پیمان، در مقابل تحریم‌های آمریکا امکانات بیشتری برای ایران فراهم می‌شود. از نظر تسهیلات و امکانات صادرات، واردات، انتقال وجوه مالی و همکاری‌های فنی و تکنولوژیک و امثال این، شرایط بهتری برای ایران با پیمان آرسپ فراهم می‌شود. همین‌طور احیانا امکان سرمایه‌گذاری بین دو کشور فراهم می‌شود. وقتی با یک گروه که قدرت اقتصادی بیشتری دارند، در تماس باشید، طبیعتا قدرت مانور بیشتر می‌شود.
به اعتقاد این کارشناس اقتصاد بین‌الملل، پیمان آرسپ فشارهای آمریکا را کاملا بی‌اثر نمی‌کند اما قطعا از درجه فشاری که از نظر اقتصادی آمریکا روی تک‌تک این کشورها می‌گذاشت، در قالب یک گروه کاسته می‌شود و همین مسئله هم سبب شده است که چین، اقدام به نزدیک‌شدن به دیگر کشورها کند. او می‌گوید: چین به‌جای نزدیکی به یک یا دو کشور، با یک گروه هم‌پیمان شده است. اعضای این گروه تعهداتی به هم می‌دهند و قراردادهایی که بین هم می‌بندند، مقاومت آنها را در مقابل تهدیدهای آمریکا بیشتر می‌کند.
شهرستانی بیان می‌کند: اتحادیه اروپا اگر تشکیل نمی‌شد و مثلا فرانسه یا آلمان به تنهایی بود، طبیعتا آمریکا به خاطر قدرت اقتصادی و سیاسی روی کشور تنها، بیشتر اثرگذار بود و شرایط اقتصادی آن را تحت تأثیر قرار می‌داد.
او درباره اینکه چرا ما در خاورمیانه پیمان اقتصادی نداریم، بیان می‌کند: شرایط نفوذ آمریکا در این منطقه و شرایطی که ایران در‌حال‌حاضر از نظر سیاسی و اقتصادی دارد، سبب می‌شود که شروع پیمان و همکاری‌ها کار بسیار دشواری باشد. مخصوصا کشورهای جنوب خلیج فارس و آسیای میانه که به‌هر‌حال تحت یک شرایط خاص و نفوذ آمریکا هستند و با توجه به مشکلاتی که ما با آمریکا داریم، داشتن چنین پیمانی خیلی سخت است.
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل تأکید می‌کند: موقعیت ما را با چین نمی‌شود مقایسه کرد. ممکن است تصور کنیم ایران دارای شرایط خاصی است اما از نظر اقتصادی نمی‌توانیم نقش خاصی را بازی کنیم.
از صحنه بازی حذف شده‌ایم
در مقابل امیدواری شهرستانی به اثر مثبت پیمان آرسپ بر ایران، مجیدرضا حریری رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین این پیمان را بی‌اثر روی ایران توصیف می‌کند زیرا معتقد است ایران در مناسبات جهانی جایی ندارد. او می‌گوید: ما متأسفانه در کوتاه‌مدت هر اتحادی در دنیا شکل می‌گیرد، بیرونش هستیم و داخل اتحادها، منافع کوتاه‌مدت برای خود نمی‌بینیم. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین ادامه می‌دهد: ما اصولا در صحنه بین‌المللی از صحنه بازی حذف شده‌ایم. ایران بیش از 10 سال است که در سازمان کنفرانس شانگهای عضو ناظر است. هر‌سال تقاضا می‌کنیم که عضو اصلی بشویم ولی نیستیم.
بیشتر بخوانید: بزرگترین قرارداد تجاری جهان در سال ۲۰۲۰ به امضا می‌رسد
تمرین تجارت دوجانبه نداریم
حریری بیان می‌کند: ما اصلا هنوز در رفتار دوجانبه در اقتصاد مانده‌ایم. ما به‌عنوان یک کشور که اندازه اقتصادش در دنیا قابل توجه است، پیمان دوجانبه با جایی نداریم. با ترکیه یک تعرفه ترجیحی بستیم، سروصدای تولیدکنندگان درآمد که بازار ایران را به ترکیه داده‌اند. بازار ایران خیلی بزرگ نیست. درآمد سرانه کشور عملا سه تا چهار هزار دلار است. این بازار چندان برای کسی جذاب نیست و به حدی نیست که ما فکر می‌کنیم.
او اضافه می‌کند: در تعرفه ترجیحی با ترکیه، 60 قلم از کالاهایی که به ترکیه مجوز دادیم که به ایران وارد کند، مشمول ممنوعیت شد. ما نمی‌توانیم پیمان دوجانبه ببندیم و پیمان‌های دوجانبه را نقض می‌کنیم. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین تأکید می‌کند: واردشدن به پیمان‌های دسته‌جمعی در دنیا مراحلی دارد. اول پیمان دوجانبه می‌بندند. بعد وارد پیمان چندجانبه می‌شوند یا عضو سازمان تجارت جهانی می‌شوند. ما هیچ‌کدام را نداریم و در این رابطه تمرین نداشته‌ایم. او عنوان می‌کند: بازار ایران جذابیت هم ندارد. محیط کسب‌وکار ما باثبات نیست. فرد نگاه می‌کند می‌بیند در 30 سال گذشته به تناوب ممنوعیت برای واردات و صادرات گذاشتیم. این یعنی شریک قابل اطمینانی نیستیم.
رقابت مانع همکاری
حریری درباره اینکه چرا کشورهای خاورمیانه مثل آفریقا نمی‌توانند پیمان مشترک داشته باشند، بیان می‌کند: ما رقیب هم هستیم. یک زنجیره مکمل در خاورمیانه نیست. اقتصادهای خاورمیانه‌ای انرژی می‌فروشند و کالا و خدمات خریداری می‌کنند. نقش اصلی آنها این است. مثلا دوبی صادرات مجدد هم می‌کند ولی آنجا هم با ما رقیب می‌شود.
او ادامه می‌دهد: دوبی اگر این ری‌اکسپورت را نمی‌کرد و ما‌هم در شرایط عادی بودیم، ری‌اکسپورت به شمال خلیج فارس منتقل می‌شد که منطقی‌تر هم هست. در خاورمیانه، یک‌سری کشور هستیم که نفت می‌فروشیم و زندگی می‌کنیم. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین می‌گوید: ما هیچ‌وقت در خاورمیانه نتوانستیم با هم یک پیمان منطقه‌ای موفق تشکیل دهیم. از نظر سیاسی هم منطقه ما و منطقه منا شامل خاورمیانه و کشورهای شمال آفریقا، محیط پرتنشی است.
او اضافه می‌کند: در طول تاریخ حتی قبل از جمهوری اسلامی هم پیمان‌های سنتو، بغداد و اکو را داشتیم. هیچ‌کدام شکل نگرفت و از آن چیزی درنیامد.
ناقوس افول آمریکا
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین با اشاره به پیمان آرسپ می‌گوید: در این قرارداد هر 14 کشور که با چین قرارداد امضا کردند، به‌جز سه یا چهار کشور، بقیه با چین منازعه مرزی دارند. اما بالاخره چین یک گردن‌کلفت بوده و منافع اقتصادی این‌قدر بزرگ بوده است که با وجود منازعات مرزی، روی میز با هم یک اتحاد تجاری تشکیل دادند. در منطقه ما نه آن آدم بزرگ وجود دارد که قدرت فائق منطقه باشد و نه یک اتحاد وجود دارد. در آمریکای لاتین هم شرایط مشابه خاورمیانه است.
او تأکید می‌کند: در آرسپ اتفاقات جدیدی در دنیا شکل گرفته است. ژاپن، استرالیا و کره جنوبی شرکای اصلی اقتصادی غرب بودند. اقتصاد ژاپن و کره جنوبی گوش به فرمان آمریکاست و حتی استرالیا هم شرایط مشابهی دارد.حریری می‌گوید: این پیمان ناقوس افول آمریکاست و دمیدن در صور ابرقدرت جدیدی در دنیاست که از منطقه آسیاپاسفیک بلند می‌شود. این منطقه برای آمریکا یک منطقه حساس است. کسانی که سیاست و نظامی‌گری را در دنیا رصد می‌کنند، یک درگیری در این منطقه بین آمریکا و چین را حتمی می‌دانند.
او اضافه می‌کند: چین با سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی تلاش می‌کند به دنیا نشان دهد اهل دعوا نیست و به دنبال دیدن منافع مشترک و بازی برد-برد است. اقدامات چین نشان می‌دهد نمی‌خواهد وارد درگیری شود. چین با امضای این قراردادها و ساخت بندر در اندونزی، سریلانکا و گوادر پاکستان نشان می‌دهد که تمایلی به دعوا ندارد.
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین درباره اینکه ایران چگونه می‌تواند از این شرایط استفاده کند، عنوان می‌کند: برای ما این فرصت وجود دارد. اگر افکار عمومی خود را از تبلیغات ضدچینی که عموما غربی‌ها در کشور ما و رقبای منطقه‌ای مثل عربستان سعودی ترویجش می‌کنند، نجات دهیم و افکار عمومی را روشن کنیم که قراردادهای بلندمدت بین ما و چین می‌تواند ما را به چه جریاناتی وصل و وارد بازار جهانی کند، شرایط مطلوبی برای خود ایجاد می‌کنیم. او می‌گوید: از سوی دیگر می‌توانیم به طرف‌های تجاری این نوید را بدهیم که ملتی هستیم که می‌خواهیم با دنیا با قواعد بین‌المللی بازی کنیم و ارتباط داشته باشیم.
حریری تأکید می‌کند: ورود به بازی‌های بین‌المللی از دروازه‌ای که دروازه‌بانش چین است ،برای ایران به‌مراتب راحت‌تر از دروازه‌ای است که اروپا و آمریکا با استانداردهای سختگیرانه مقابل آن ایستاده‌اند. او اضافه می‌کند: ما در شش هزار سال اخیر هیچ‌وقت با چین منازعه نداشتیم و روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ما با این کشور در سطح مطلوبی است.
معاهداتی که به نتیجه نرسید
علی شریعتی، عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران نیز درباره دلایل نداشتن پیمان‌های منطقه‌ای در خاورمیانه بیان می‌کند: هر پیمانی نیاز به یک‌سری زیرساخت و اراده سیاسی و اقتصادی دارد. او ادامه می‌دهد: هر کشوری وارد یک معاهده یا توافق می‌شود، خصوصا کشورهایی که عضو سازمان تجارت جهانی نیستند، با این رویکرد وارد می‌شوند که سود حداکثری برای کشور خود داشته باشند. فارغ از بحث برد-برد، برای بقا به دنبال سود بیشتر هستند. درخصوص ایران مسائلی اتفاق می‌افتد، مخصوصا در بحث اوراسیا و توافق‌های این‌چنینی که نمی‌تواند از فرصت ایجادشده استفاده کند.
شریعتی می‌گوید: برای به‌نتیجه‌رسیدن این توافقات نیاز به یک‌سری زیرساخت‌های کلان داریم. باید واکاوی کنیم که چرا در توافقات حوزه اوراسیا موفق نبودیم. در بحث ترانزیت و ارسال کالا، کانتینر یخچال‌دار نداریم. خطوط ریلی و... دچار مشکل است و درباره ایران، سهولت تبادلات چندسالی است که به مسئله‌ای آزاردهنده تبدیل شده است.این عضو هیئت نمایندگان اتاق درباره پتانسیل تشکیل بازار مشترک در خاورمیانه عنوان می‌کند: 15 کشور همسایه ما تبادلات تجاری زیادی دارند اما سهم ایران از بازارهای آنها زیر پنج درصد است. این نشان می‌دهد ما حتما به ارتباطات نیاز داریم.
منبع: روزنامه شرق