اقتصاد۲۴ - تا مهر ماه امسال در صف بیکاران ناشی از شیوع بیماری کرونا و دیگر مشکلات اقتصادی ۹۵ هزار نفری ایستاده بودند؛ منابع رسمی و دولتی به صورت مرتب روایتی شسته و رفته از نحوه پرداخت مقرری بیکاری به بیکاران واجد داشته اند، اما داستان بیکارشدگان سال ۹۹ و صندوق بیمه بیکاری آنقدر‌ها هم که جار زده می‌شود گل و بلبل نیست. در ۹ ماه گذشته اقتصاد۲۴ با نمونه‌های مختلفی از کارگران بیکار شده ناکام روبرو بوده است که با وجود داشتن شرایط استفاده از مقرری بیکاری، هنوز چنین پولی به حسابشان واریز نشده است!
قانون بیمه بیکاری ایران کمی کمتر از سی سال سن دارد. نحوه پرداخت مقرری بیمه بیکاری چارچوبی روشن دارد؛ اینکه کمک‌های صندوق تنها به کارگرانی تعلق می‌گیرد که در زمان اشتغال سه درصد بیشتر از دستمزدشان را بابت حق بیمه پرداخت کرده‌اند؛ کمک‌های صندوق مشمول کارگرانی است که به صورت غیر ارادی بیکار شده باشند؛ ارزش مالی این مقرری بین ۵۰ تا ۸۰ درصد آخرین مزد دریافتی است که بابت آن حق بیمه پرداخت شده است؛ مدت استفاده از خدمات بیمه بیکاری بسته به وضعیت سجلی بیمه شده و سابقه بیمه‌پردازی او از ۶ ماه تا ۳ سال خواهد بود و این زمان در نهایت جزیی از سابقه بیمه‌پردازی لحاظ خواهد شد.
مشتی نمونه خروار
اما داستان هیچ‌کدام از نمونه‌های آماری که اقتصاد۲۴ از وضعیتشان خبر دارد به این سرراستی نبوده است؛ با اینکه هیچ کدامشان شغل یکسانی نداشته‌اند، اما همگی بیمه شده اجباری و در صورت از دست دادن غیر ارادی کار، مشمول استفاده از خدمات صندوق بیمه بیکاری هستند؛ اتفاقی که به هر دلیل رخ نداده و سرگردانی خانواده هایشان را فراهم کرده است.
یکی از این بیکاران ناکام کارگر باسابقه تعدیل شده یکی از مراکز درمانی تهران است که در هفت ماه گذشته مدام میان سازمان تامین اجتماعی و وزارت کار در حال آمد و شد بوده است؛ دیگری برای یک موسسه اطلاع رسانی معروف کار می‌کرد که تعدیلش کردند، اما آنقدر شانس داشت که بعد از چند ماه معطلی و پیش از مشخص شدن تکلیف مقرری بیمه بیکاری‌اش بتواند در جایی دیگر از بازار کار برای خود شغلی دست و پا کند؛ با اینکه علت بیکاری مورد دیگر یک عارضه موقت و مزمن حرکتی بود، اما حالا چند ماهی از سرگردانی اش برای دریافت مقرری بیکاری می‌گذرد. مورد آخر هم که محل کارش در استان تهران و منزلش در استان مجاور بود پس از ماه‌ها تحمل مصائب رفت و آمد در دوران شیوع کرونا ناگزیر به ترک اجباری کارش شد و حالا منتظر است تا به استناد مدارکی که تحویل صندوق بیمه بیکاری داده است هرچه زودتر مقرری خود را دریافت کند.
بیشتر بخوانید: کدام تامین اجتماعی باید پاسخگوی بیکاران در دوره کرونا باشد؟
برای این بیکاران سرگردان از یک طرف قطع شدن منبع درآمدی و معطلی هرچند کوتاه مدت برای دریافت مقرری بیمه بیکاری به عنوان منبع درآمد جایگزین در نوع خود یک مشکل محسوب می‌شود، اما مشکل جدی‌تر توقفی است که ممکن است در طی این مدت برای دستیابی این بخش از جامعه به خدمات بیمه‌های درمانی به وجود بیاید؛ به صورت مشخص در این باره برخی از کارگران تازه بیکار شده در گفتگو با اقتصاد۲۴ مدعی شده‌اند که با علم به پایان یافتن خدمات بیمه‌های درمانی خود، وقتی به فاصله چند هفته بعد از ترک کار برای یک مسئله پزشکی و درمانی به درمانگاه یا بیمارستانی مراجعه کرده‌اند تازه باخبر شده‌اند که دفترچه‌های درمانی‌شان نیز فاقد اعتبار است.
هرچند مواجهه با نمونه‌هایی از این دست تمامی ندارد، اما بعید است که منابع رسمی برای مشکل این گروه از بیکاران پاسخ علنی روشنی داشته باشند؛ ارجاع به پورتال‌های اینترنتی پرترافیک و تلفن‌های گویای غالبا شلوغی که شاید در پشت آن کارشناسی برای پاسخگویی باشد، دادن وعده امروز و فردا و پاسکاری پرونده از یک اداره و کارشناس به اداره و کارشناسی دیگر و در نهایت یک عذرخواهی مودبانه و همنوایی با ارباب رجوع گرفتار نهایت کاری است که در این اوضاع و احوال از دست مسئولان رسمی می‌تواند بربیاید.
پرونده‌هایی که یک دفعه خروار شدند
البته در این باره اقتصاد۲۴ از طریق منابعش اطلاعاتی را به صورت غیر رسمی به دست آورده است که تا حدودی دلیل این سرگردانی‌ها را نشان بدهد: تا پیش از آمدن کرونا ۲۰۰ هزار نفر از صندوق بیمه بیکاری که فقط مدیریت آن با سازمان تامین اجتماعی است مقرری دریافت می‌کردند؛ روال سابق بر این بود که متقاضیان با حکم مراجع تشخیص و حل اختلاف ادارات کار برای دریافت مقرری بیمه بیکاری مراجعه می‌کردند، اما بعد از شیوع کرونا و تعلیق جلسات این هیات قرار شد تا از طریق اینترنت به درخواست‌ها رسیدگی شود؛ بعد از آمدن کرونا ۷۰۰ هزار کارگر بیکار خواستار دریافت مقرری بیکاری شدند که ۶۰۰ هزار نفرشان واجد شرایط شناخته شدند که دست کم ۳۲ هزار نفرشان در محدوده تهران حضور دارند.
بنا به دلایلی ادارات کار، اسامی ثبت نامی‌های واجد شرایط ماه‌های خرداد، تیر و مرداد را در ماه شهریور و مهر به سازمان تامین اجتماعی ارسال کرده و برای همین است که روند رسیدگی به درخواست‌ها و برقراری مقرری بیکاری تا این اندازه کشدار شده است. با اینکه ادامه رسیدگی به این پرونده‌ها با محدودیت‌های آمد و شد دو هفته اخیر مقارن شده، اما طبق دستور مدیریت سازمان از قرار معلوم کارکنان شعب این سازمان هر روز تا ساعت ۵ عصر به بررسی درخواست‌ها مشغولند و این اتفاق تا رسیدگی آخرین پرونده حتی برای روز‌های تعطیل نیز جریان دارد؛ تا به اینجا نزدیک به ۲۵۰۰ پرونده بررسی شده، اما به دلیل تراکم پرونده‌ها روزانه نمی‌توان به بیش از ۷۰ تا ۶۰ پرونده رسیدگی کرد.
بیشتر بخوانید: صندوق بیمه بیکاری به بحران نزدیک شده است؟
در بحث دسترسی کارگران بیکار شده به خدمات درمانی بیمه‌های اجتماعی هم گرچه قوانین به صراحت تاکید دارند که اولا فرد بیکار تا پایان اعتبار دفترچه بیمه اش می‌تواند از خدمات درمانی سازمان تامین اجتماعی استفاده کند و در ثانی در زمان دریافت مقرری بیمه بیکاری هم نباید هیچ محدودیتی در دسترسی به خدمات درمانی به وجود آید، اما بازهم منابع اقتصاد۲۴ درباره مغایر بودن وضعیت پیش آمده برای شماری از بیکاران واجد شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری می‌گویند: به دلیل اتفاقات افتاده، روند رسیدگی به درخواست‌ها و در نتیجه برقراری مقرری بیمه بیکاری طولانی‌تر از هر زمان دیگری شده است. پیش از این زمان رسیدگی به این درخواست‌ها به مراتب کوتاه‌تر بود و برای همین پیش از آنکه فرجه اعتبار دفترچه‌های درمانی‌شان خاتمه یابد مجددا بیمه آن‌ها برقرار می‌شد؛ البته می‌توان از طریق تلفن گویای ۱۴۲۰ و تماس با کارشناسان مربوطه پیگیر نتایج بود. واقعیت این است که در حال حاضر دفترچه‌های بیمه به صورت متوسط تا سه ماه بعد از آخرین پرداخت بیمه اعتبار دارند و این مطلبی است که برای بیمه شدگان شاغل و بیکاری که هنوز تعیین تکلیف نشده‌اند صادق است.
در ۹ ماهی که از آمدن کرونا به ایران می‌گذرد راجع به اینکه از میان حفظ جان و تامین نان کدام‌یک اولویت و ارجحیت بیشتری دارند زیاد صحبت شده است؛ اینکه در این زیست جهنم گونه اغلب مردم ناچارند تا به اجبار برای متعادل نگهداشتن همزمان دو کفه تامین معاش و حفظ سلامتی، مدام میان مار غاشیه و عقرب جراره در آمدوشد باشند مطلبی نیست که تازگی داشته باشد و چه بسا تا به امروز بخشی از تلفات این بیماری چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم محصول چنین جبری باشند.
ماکس وبر، جامعه شناس از کژکارکرد‌های مدرنیته تعبیری دارد به نام «قفس آهنین عقلانیت»؛ در این تعبیر چارچوب‌های عقلانی که در قالب مقررات و قوانین برای رتق و فتق امور مختلف جامعه وضع شده‌اند در موقعیت‌هایی خاص کارکردی معکوس پیدا می‌کنند و به جای کمک مانع پیشبرد امور می‌شوند؛ اتفاقی که شبیه آن در این روزگار شیوع بیماری مرگ‌آور کرونا برای بیکاران معطل دریافت مقرری بیمه بیکاری اتفاق افتاده است؛ انسان‌هایی که می‌دانیم و می‌دانند بیکارند و درآمدی ندارند، اما تا تعیین تکلیف نهایی نه مقرری بیمه بیکاری به آن‌ها پرداخت می‌شود و نه می‌توانند از خدمات درمانی استفاده کنند.