بازی آنکارا با تهران

اقتصاد ۲۴- رابطه ایران و ترکیه که در جریان درگیری‌های ایران و آذربایجان رو به تیرگی گذاشته بود، با یک معاهده تجاری شکوفا شده است.

به طور تاریخی نزدیکی ایران به هر یک از دو کشور ترکیه و عربستان، درگیری با دیگری را تشدید کرده است. در ماه‌های اخیر نیز مذاکرات محرمانه تهران-ریاض با هدف از سرگیری روابط سیاسی، زنگ خطر را برای ترکیه به صدا درآورد و طنین آن در درگیری ایران و آذربایجان شنیده شد.

تاکنون پنج دور مذاکرات فشرده میان ایران و عربستان به میزبانی بغداد برگزار شده است. طرفین سیر مذاکرات را خوب و مثبت توصیف می‌کنند. ایران و عربستان پس از اعدام شیخ نمر در عربستان و حمله به سفارت این کشور در تهران رو به تیرگی گذاشت. حالا همزمان با این گفتگو‌ها مرز‌های شمال غرب ایران شاهد تحولات بی سابقه‌ای در تیره و تار شدن روابط میان ایران، ترکیه و آذربایجان بود. تحولاتی که اگرچه به رسانه‌ها و در سطح سیاستمداران محدود ماند و چندان پای دولت‌ها به آن کشیده نشد، اما توانست تا اندازه زیادی نگرانی‌هایی را درباره آینده روابط این همسایگان ایجاد کند.

جرقه درگیری‌ها میان ایران و آذربایجان با مسدود شدن مسیر کامیون‌های ایرانی به ارمنستان که در بخشی از مسیر ناچار به عبور از مناطق آزاد شده قره باغ بودند، زده شد. در خلال این درگیری‌ها، ترکیه و آذربایجان یک رزمایش مشترک تحت عنوان «رزمایش برادری» در نخجوان و در جوار مرز‌های ایران برگزار کردند. این رزمایش از نظر ایران اقدامی تحریک کننده بود و ایران خود را ملزم به پاسخگویی می‌دید. به همین منظور ایران هم اقدام به برگزاری رزمایش «فاتحان خیبر» در این سوی ارس و در نزدیکی مرز آذربایجان کرد.

لازم به ذکر است که آتش درگیری‌ها هم از مصاحبه آناتولی ترکیه با الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان آغاز شد. علی اف در گفتگو با رسانه دولتی ترکیه عبور کامیون‌های ایرانی از منطقه تازه آزاد شده را خلاف حاکمیت سرزمینی کشورش خواند و عملا درگیری‌های پشت پرده را رسانه‌ای کرد.

شعرخوانی اردوغان درباره «ارس» در جشن پیروزی آذربایجان بر ارمنستان را هم می‌توان سرآغاز آتش بیاری‌ها در منطقه شمال غرب ایران و جنوب قفقاز خواند. محمد جواد ظریف وزیر وقت خارجه ایران در واکنش به این شعرخوانی در توییتر خود نوشت «به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادریشان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟»

بیشتر بخوانید: سفر قریب الوقوع وزیر خارجه ترکیه به ایران

اشاره ظریف به عهدنامه گلستان در دو قرن پیش بودکه به موجب آن روسیه تزاری با شکست ایران قاجاری بر بخش‌هایی از قفقاز مسلط شد.

مجموعه این آتش بیاری‌های ترکیه، اما به یک معاهده پر سود اقتصادی با ایران ختم شده است. وزیر خارجه ترکیه، چاووش اغلو این هفته برای راه اندازی یک کوریدور ترانزیتی از امارات به ترکیه که از ایران می‌گذرد، به تهران سفر کرد.

پیش از این طی این مسیر از بندر شارجه تا بندر مرسین ترکیه ۲۰ روز طول می‌کشید. این کوریدور جدید با توجه به افزایش چشمگیر نرخ جهانی ترانزیت دریایی و قیمت اجاره کانتینر، یک کوریدور اقتصادی مهم به شمار می‌رود.

سیر این تحولات زمانی جالب توجه می‌شود که بدانید در تمام مدت درگیری‌های ایران و آذربایجان، این کوریدور شمال جنوب و شرق به غرب از مسیر ایران بود که مختل شده بود. خبرگزاری فارس در جریان این درگیری‌ها در مرز‌های شمالی گزارشی منتشر کرد و ترکیه را عملا متهم به تلاش برای قطع کوریدور‌های ترانزیتی شمال-جنوب و حذف مسیر استراتژیک ترانزیت ایران-روسیه کرد.

مسیر کوریدور شمال جنوب از چابهار آغاز و به آستارا ختم می‌شود. در این کوریدور، بخشی از بار‌های ایران از مسیر ارمنستان به اروپا و بخش دیگری از مسیر‌های آذربایجان و ترکیه به سمت غرب حمل می‌شوند. از سوی دیگر بار‌های ترانزیتی در کوریدور شمال جنوب از طریق دریای خزر راهی روسیه هم می‌شوند.

با سنگ اندازی‌های آذربایجان بر سر مسیر ایران-ایروان، عملا یکی از این مسیر‌های ترانزیتی مختل شد. شائبه انحلال کامل مرز زمینی مشترک با ارمنستان و الحاق منطقه مرزی به آذربایجان هم خشم ایران را به دنبال داشت به گونه‌ای که جمهوری اسلامی رسما اعلام کرد تغییر مرز‌ها را برنمی‌تابد.

مسیر ترانزیتی جدید از امارات به ترکیه به نوعی رقیب کوریدور قبلی شمال جنوب است و نقش ترکیه را در مسیر‌های ترانزیتی به اروپا تقویت خواهد کرد.