معمای واکسن کرونا در هیاهوی سیاست

اقتصاد ۲۴- با وجود این‌که نزدیک به ۱۲۱ میلیون دز انواع واکسن کرونا در ایران تزریق شده است، اما همچنان معمای واردات واکسن ادامه دارد، معمایی که به‌نظر می‌رسد در میان انبوهی از تایید و تکذیب‌ها یا حرف‌های مگویی که بسیاری ترجیح می‌دهند فعلاً گفته نشود حل کردن آن کار ساده‌ای نباشد، اما تا زمانی‌که این معما حل نشود این پرسش همچنان باقی‌ست، چه شد که ناگهان واردات واکسن به ایران سرعت گرفت؟

سهم‌خواهی از واردات واکسن

شاید از بد حادثه باشد که مدال تامین واکسن کرونا به گردن کسانی آویخته شد که تا قبل از قبول مسئولیت از مخالفان واردات واکسن بودند درحالی‌که حالا به واردات واکسن افتخار می‌کنند، این مسئله سوژه مطلبی در شماره‌ی دیروز روزنامه اعتماد بود، این روزنامه در گزارشی خطاب به عین‌اللهی، وزیر بهداشت نوشت: «اگر خاطر شریف‌شان باشد پارسال در چنین روز‌هایی به همراه عده‌ای دیگر از پزشکان نامه‌ای را امضا کردند که با واردات هر واکسنی مخالفت کردند، اینکه آن امضا را فراموش کرده‌اند عیبی ندارد، اما افتخار کردن به واکسنی که با آن مخالف بوده‌اند حتما کار ناپسندی است.»

بیشتر بخوانید: آقای وزیر بهداشت، شما واکسن اسپوتنیک روسی زده‌اید نه واکسن ایرانی!

درپی این گزارش وزارت بهداشت هم بلافاصله با بیان این‌که به‌جای پرداختن به مسائل حاشیه‌ای بهتر است مردم را به تزریق واکسن تشویق کنیم واکنش نشان داد: «در کشور تا پایان خردادماه که انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری برگزار شد، در مجموع حدود ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دُز واکسن به روش‌های مختلف از جمله اهدایی، خرید مستقیم و خرید از ساز و کار کوواکس در کشور تامین و حدود ۵ میلیون دُز واکسن در سراسر کشور تزریق شده بود که البته در تیرماه و مردادماه، روند تامین و تزریق واکسن، بهبود پیدا کرد... همگان اذعان دارند که دولت سیزدهم از روز اول استقرار با جدیت تمام در تمام ارکان دولتی و غیردولتی، نسبت به تامین حداکثری و تزریق گسترده واکسن کرونا اقدام کرد و واکسیناسیون گسترده را که آنهم با مشارکت همگانی مردم و حاکمیت انجام شد... امروز نیز مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور از مرز ۱۲۰ میلیون دُز گذشت که این حاصل یک کار جمعی و ملی بوده است.»

دولت دوازدهم کار‌های لازم برای واردات واکسن را انجام داد

درحالی وزارت بهداشت در پاسخی مبهم به پرسش‌های پیش آمده درخصوص تسهیل شدن تامین واکسن آن را مسئله‌ای حاشیه‌ای می‌داند و تزریق بیش از ۱۲۰ میلیون دز واکسن کرونا را صرفاً از دستاورد‌های دولت سیزدهم محسوب می‌کند که حسن روحانی، رئیس دولت دوازدهم در آخرین روز‌های مسئولیت‌داری گفته بود «کاری کردیم دولت آینده فقط واکسن کرونا را تزریق کند.»، روحانی فردای برگزاری سیزدهمین دوره‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری با تبریک به رئیس‌جمهور منتخب، در جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا گفت: «دولت دوازدهم در زمینه تامین و تولید واکسن کار لازم را انجام داده است، کاری که برای دولت می‌ماند فقط تزریق واکسن است و فقط باید واکسیناسیون انجام گیرد وگرنه تولید روی خط افتاده و جلو می‌رود، تامین واکسن هم از کشور‌هایی که می‌توانستیم با آن‌ها قرارداد ببندیم پول دادیم و وارد می‌کنیم و می‌خریم البته آن‌ها کمی عقب هستند، اما به هر حال از آن‌ها می‌گیریم.»

پیش‌بینی اشتباه تولید انبوه واکسن داخلی دلیلی برای تعویق در واردات واکسن

با این وجود باید پرسید چرا واردات و تامین واکسن در دولت قبلی با تاخیر مواجه شد، شاید یکی از دلایل آن این بود که برخی گمان می‌کردند واکسن‌های داخلی نه‌تن‌ها به‌زودی ساخته می‌شوند بلکه به تولید انبوه هم می‌رسند؛ یکی از وعده‌های ساخته شدن واکسن تولید داخل مربوط به واکسن برکت بود، محمد مخبر، معاون فعلی رئیس جمهور که قبل‌تر رئیس ستاد فرمان حضرت امام بود تیرماه سال جاری گفت: «بر اساس قولی که داده‌ایم تا آخر شهریورماه بیش از پنجاه میلیون دز واکسن تولید می‌کنیم و تحویل مسئولان واکسیناسیون عمومی می‌دهیم.»

همچنین چند روز بعد از صحبت‌های مخبر، اصغر عبدولی، مدیر پروژه واکسن ایرانی برکت به رسانه‌ها گفت: «تکنولوژی ساخت این واکسن ایرانی کرونا، کاملاً بومی است و ما به‌هیچ کشوری از نظر فرآیند و پروسسینگ نیاز نداریم و مواد اولیه مورد نیاز برای تولید ۱۰۰ میلیون دوز واکسن کرونا را داریم. مطمئن باشید اگر ما برای تولید این واکسن به کشوری دیگری وابسته بودیم نمی‌گذاشتند تولید داخلی صورت گیرد.».

اما هیچ‌وقت وعده‌های ۵۰ میلیونی و ۱۰۰ میلیونی واکسن برکت محقق نشد. بسیاری تاخیر در واردات واکسن در دولت قبل را گمانه‌زنی‌های مربوط به‌همین پیش‌بینی‌های اشتباه می‌دانند که مانع می‌شد دولت اقدامات مربوط به واردات واکسن را جدی‌تر دنبال کند. چیزی که می‌شود در برخی صحبت‌های حسن روحانی به آن پی برد، روحانی خردادماه امسال قبل از تحویل دولت گفت: «وقتی واکسن آمد تردید‌هایی وجود داشت،، زیرا عده‌ای گفتند باید صبر کنید واکسن داخلی ساخته شود، اما ستاد ملی کرونا تصمیم بسیار خوبی گرفت و گفت واکسن باید بدون معطلی خریداری شود.»

آنطورکه مشخص است درکنار تمام حدس و گمان‌ها درباره واکسن تولید داخل و تلاش عده‌ای برای تاخیر در واردات واکسن، اما رئیس دولت دوازدهم تصمیم می‌گیرد ماجرای واردات واکسن را جدی دنبال کند، درهمین‌باره علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت در دولت دوازدهم و ماه‌های ابتدایی دولت سیزدهم در گفت‌وگویی گفت: «بحث واردات واکسن از همان دولت قبل در دستور کار قرار گرفت.»

چرا خرید و واردات واکسن در دولت دوازدهم با تاخیر مواجه شد؟

همان‌طورکه گفته شد برخی پیش‌بینی‌های اشتباه درخصوص میزان تولید واکسن داخلی می‌تواند از دلایل تاخیر در تامین واکسن در دولت دوازدهم باشد، اما آن‌طورکه روحانی گفت ستاد ملی مبارزه با کرونا تصمیم گرفت بدون معطلی وارد فاز خرید واکسن از کشور‌های دیگر شود، با این وجود باید پرسید چرا واردات واکسن‌های خارجی با مشکل روبه‌رو شد؟

یکی از اقدامات دولت دوازدهم در تامین واکسن، خرید از سبد کوواکس بود، آن هم در روز‌هایی که تنها چند کشور توانسته بودند واکسن کرونا تولید کنند و نسبت عرضه به تقاضای واکسن کاملاً نامتوازن بود. با این وجود ایران علی‌رغم این‌که در این سبد بین‌المللی تامین واکسن ثبت نام کرده بود نتوانست واکسن‌های زیادی از آن وارد کشور کند، علیرضا رئیسی درباره دلیل اتفاق گفت: «آن کشور‌هایی که قرار بود به کووکس واکسن بدهند بد عهدی کردند، یعنی واکسن زیادی به این سبد ندادند، آن روز‌ها تنها جایی هم که می‌شد واکسن تهیه کرد همین سازوکار کوواکس بود.»

با این وجود دولت بیکار ننشست و اقدام به خرید مستقیم واکسن از کشور‌های تولید کننده واکسن کرونا کرد، اما در این مسیر چند مانع وجود داشت. یکی از آن موانع تحریم‌ها بود. دراین‌باره حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در دوره دهم و یازدهم می‌گوید: «این‌گونه نبود که دولت قبلی نمی‌خواست واکسن وارد ایران شود بلکه آن‌موقع کشوری به ما واکسن نمی‌داد، با اطلاعاتی که ما داریم کشور‌های دیگر به ایران واکسن نمی‌دادند، حتی، چون تحریم بودیم به چین هم اجازه نمی‌دادند به ایران واکسن بدهد.»

علاوه بر تحریم یکی دیگر از موانع واردات واکسن این بود که کشور‌های تامین کننده واکسن علی‌رغم قرارداد‌هایی که با ایران داشتند، اما به‌دلیل نیاز‌های کشور خودشان نسبت به تحویل واکسن بدقولی می‌کردند، چراکه اولویت خودشان بودند. معاون وزیر بهداشت دولت روحانی دراین‌باره گفت: «ما آن روز‌ها گمان می‌کردیم قراردادی که با روسیه داریم آن‌ها می‌توانند به دستمان واکسن برسانند که نرسید. دوم این‌که چین هم همان موقع داشت برای جمعیت میلیاردی خودش واکسن تزریق می‌کرد و این میزان تولیدی که امروز دارد هم آن موقع نداشت، بنابراین خرید واکسن از آن‌ها هم سخت شده بود.»

بیشتر بخوانید:  واکسن آسترازنکا فعلا موجود نیست

وی ادامه داد: «در روز‌های اول کمبود واکسن وجود داشت. اجازه بدید من کمی به عقب برگردم، یک محموله‌ی یک میلیونی واکسن قرار بود از چین به ایران بیاید، همه چیز این حمل و نقل هم آماده شده بود، حتی ما آماده بودیم که فردای آن روز واکسن به دست‌مان برسد، اما ناگهان چینی‌ها آخرین لحظه خبر دادند که واکسن ارسال نمی‌شود، ما بررسی کردیم و متوجه شدیم آن‌ها در یکی از ایالت‌های چین چند مورد ابتلا به کووید شناسایی کرده‌اند؛ بنابراین مقامات چین اجبار کرده بودند همه اهالی آن شهر واکسن تزریق کنند، لذا گفته بودند واکسنی که قرار بود به ایران و چند کشور دیگر ارسال شود فعلاً متوقف شود، چراکه اولویت را به خودشان می‌دادند.»

وقتی واکسن برکت سبب‌ساز خیر شد

درکنار افزایش تولید واکسن توسط شرکت‌های خارجی تولید کننده‌ی واکسن که سبب‌ساز پوشش گسترده‌ی واکسیناسیون در آن کشور‌ها شد و همین مسئله کمک کرد وارادت واکسن برای سایر کشور‌ها از جمله ایران تسهیل شود، یکی از دلایلی که این روز‌ها برای سرعت گرفتن واردات واکسن به ایران عنوان می‌شود اقدام به تولید واکسن‌های داخلی است. شهریاری در ادامه گفت‌وگوی خود می‌گوید: «تا زمانی‌که ایران واکسنی تولید نکرده بود ما در این خصوص تحریم بودیم، اما بعد از این‌که آمریکایی‌ها احساس کردند ایران دارد واکسن‌های خودش را تولید می‌کند تحریم واکسن را برداشتند، وقتی تحریم واکسن برداشته شد مسئولین توانستند واکسن زیادی را وارد کشور کنند که نیاز کشور را برطرف کند.»

گفتنی‌ست قبل‌تر هم علیرضا رئیسی درخصوص اقدامات تامین واکسن توسط دولت روحانی گفته بود: «خیلی از واکسن‌هایی که امروز به تولید رسیدند و یا تا حدودی زیادی پیشروی داشتند مانند برکت، فخرا، رازی و پاستور از همان موقع شروع به کار کردند.»

لذا اگر قرار باشد فرضیه رفع تحریم‌ها برای واردات واکسن به‌دلیل تولید واکسن‌های داخل صحیح باشد، بخش زیادی از اقدامات مربوط به تولید این واکسن‌ها در دولت قبل انجام شد. طوری‌که روحانی در آخرین جلسات دولت گفت: «ما از آغاز تصمیم گرفتیم درباره ساخت و تولید واکسن در داخل تلاش کنیم. وزیر بهداشت جلسات متعددی برگزار کرد. چند جلسه خود من با همه کسانی که مدعی بودند و گفتند ما می‌توانیم واکسن بسازیم، گذاشتم. ما تصمیم گرفتیم به همه کسانی که می‌گویند ما قادر هستیم واکسن بسازیم در حدی که وزارت بهداشت توان و امکان آن‌ها را اعلام کند، یاری‌شان کنیم تا جلو بروند.»

با این وجود به‌نظر می‌رسد وابسته کردن تمام موفقیت‌های تزریق نزدیک به ۱۲۱ میلیون دز واکسن کرونا صرفاً به دولت سیزدهم امری سیاسی است، درحالی‌که مجموعه‌ای از اتفاقات پیدا و پنهان سبب شد این امکان مهم در دولت فعلی محقق شود، درست مانند هرگونه توافق احتمالی در مذاکرات پیش‌رو با طرف غربی که قرار است به‌نام دولت فعلی نوشته شود.