باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی و روشهای اندازه گیری در آزمایشگاه مواد غذایی

اقتصاد۲۴- با توجه به افزایش روز افزون جمعیت و نیاز بشر به غذا و تلاش برای حفظ محصولات کشاورزی در برابر آفات و بیماری‌ها و دیگر آلودگی‌ها، از سموم و آفت کش‌های شیمیایی در سراسر جهان استفاده می‌شود.

سموم شیمیایی کشاورزی چیست

سموم شیمیایی ترکیبات ساخته شده یا طبیعی‌اند که در کشاورزی برای کنترل آفات، علف‌های هرز و بیماری‌های گیاهی به کار می‌روند.

معنی سموم کشاورزی به انگلیسی Agricultural pesticides می‌باشد، و استفاده از آن‌ها برای محافظت از گیاهان در برابر آفات، باعث باقی ماندن این سموم روی محصولات کشاورزی می‌شود. بر اساس تحقیقات انجام شده در ایران استان‌های مازندران، گیلان، گلستان به ترتیب بیشترین میزان استفاده سالانه سموم را به خود اختصاص داده‌اند.

سمپاشی‌های مکرر و استفاده بیش از اندازه از سموم، عدم توجه به دوره کارنس (حداقل زمان بین آخرین سمپاشی تا برداشت محصول به منظور کاهش باقیمانده سموم) و عرضه محصولات به بازار در مدت زمان کوتاهی بعد از سمپاشی باعث افزایش مقدار باقیمانده سموم در مواد غذایی مورد مصرف انسان می‌گردد.

تاثیر سموم کشاورزی بر سلامت انسان

مضرات سموم شیمیایی متعدد است و قرار گرفتن طولانی مدت حتی با مقدار کم باقیمانده سموم در مواد غذایی باعث انواع سرطان، مانند سرطان سینه، معده، پروستات و... می‌شود که طبق آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت، سرطان سینه ( 13 درصد)، سرطان معده (11 درصد) و سرطان پروستات (7 درصد) از شایع ترین انواع سرطان در ایران محسوب می‌شوند.

علاوه براین باقیمانده سموم باعث بیماری‌های قلبی و تنفسی، اختلالات تولید مثلی و سیستم عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون و ... می‌شوند. با وجود تلاش‌ها برای تولید غذای سالم، مواد غذایی خام بخصوص سبزیجات و میوه‌ها ممکن است به باقی مانده سموم آلوده باشند و حتی بعد از فرآوری غذاها مانند کنسروها ممکن است این سموم وجود داشته باشد.

حد مجاز سموم در محصولات کشاورزی

به منظور افزایش ایمنی مصرف کنندگان، حداکثر میزان مجاز باقی مانده سموم (MRL) که به طور معمول برحسب میلی گرم بر کیلوگرم (ppm) و به عنوان استانداردی برای تجارت بین المللی و سلامت مواد غذایی شناخته شده، توسط کشورهای مختلف تعیین شده است. چنانچه مقدار باقی مانده سموم در محصولات غذایی بالاتر از این استانداردها باشد، علاوه بر اثرات مخرب روی سلامت جامعه، ورود آن ها به بازارهای مصرف داخلی و خارجی دچار مشکل شده و منجر به خسارتهای اقتصادی زیادی می‌شود. برای اطلاع از مقدار حد مجاز باقیمانده سموم به وب‌سایت آزمایشگاه مرجعان خاتم مراجعه کنید.

مضرات سموم کشاورزی

قرار گرفتن در معرض آفت کش‌ها از طریق زنجیره غذا، هوا، آب و خاک می‌باشد. این سموم روی انسان ها بوسیله تغذیه، تنفس یا جذب پوستی اثرات ناگواری می‌گذارد. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات ایران، میزان مواجهه با سموم شیمیایی از طریق مواد غذایی به خصوص میوه و سبزیجات پنج برابر بیشتر از سایر راهها مانند هوا و نوشیدن آب است.

کودکان، زنان باردار، افراد مسن در برابر باقیمانده سموم حساستر هستند. چنانچه مادر بارداری در معرض باقی مانده سموم قرار بگیرد، ممکن است فرزند او به سرطان مغز، سرطان خون و تومورهای بدخیم کلیه (ویلمز)، حساس تر باشد.

نکته قابل توجه این است که در محصولات گلخانه‌ای مانند خیار و گوجه فرنگی به دلیل استفاده از غلظت بالای سموم در گلخانه و برداشت محصول به فاصله کوتاهی پس از سم پاشی، دارای مقادیر بالایی از باقی مانده سموم و کودهای کشاورزی هستند و از آنجا که این محصولات بصورت خام و تازه مصرف می شوند، می‌توانند خطری جدی برای سلامت مصرف کنندگان باشند.

علاوه بر این، آفتکش‌های مورد استفاده در مزارع کشاورزی ممکن است وارد آب رودخانه و ... شوند و از آنجا که بعضی از این سموم مانند سموم فسفره و کلره خاصیت چربی دوستی دارند، می‌توانند در بافت چربی ماهیان ذخیره شوند و یا چنانچه علوفه مورد استفاده دام به این سموم آلوده باشند به راحتی در شیر و گوشت آن تجمع پیدا می‌کنند و حتی ممکن است خامه و کره حاصل از این شیر، نیز دارای باقی مانده سموم باشند.

با وجود اینکه بخش عمده ورود آفتکش‌ها به بدن انسان از طریق تغذیه است، این سموم می‌توانند از طریق تنفس و جذب پوستی هم به انسان صدمه بزنند. کشاورزان هم بطور مستقیم در هنگام سمپاشی و هم از طریق تماس با باقی مانده سموم در خاک و محصولات کشاورزی در معرض آفت کش ها قرار می‌گیرند به همین دلیل گزارش شده است که استعداد ابتلا به برخی از سرطان ها در کشاورزان، بالا است که نبود دانش کافی از روشهای ایمن سمپاشی به این مسئله دامن زده است.

آزمایشگاه اندازه گیری باقیمانده سموم

تعیین میزان باقی مانده سموم در محصولات با پایه گیاهی به کمک دستگاه‌های با تکنولوژی بالا مانند دستگاه کروماتوگرافی گازی مجهز به آشکارساز طیف سنج جرمی (GC-MS) و کروماتوگرافی مایع مجهز به آشکار ساز طیف سنج جرمی متوالی (LC-MS-MS) در آزمایشگاه صنایع غذایی اندازه‌گیری می‌شوند. نمودار زیر مقایسه سطح تشخیص دسته های مختلف آفتکشها (حدود 500 آفتکش دارای اهمیت زیاد) بوسیله دستگاه های GC-MS و LC-MS-MS را طبق تحقیقات انجام شده، نشان می‌دهد و بیانگر این است که تشخیص آفتکش‌های موجود در هر دسته توسط کدام دستگاه بهتر است.

آزمایشگاه مرجعان خاتم

آزمایشگاه مرجعان خاتم شرکت خصوصی دانش ‌بنیانی است که بیش از ۲۰ سال از شروع فعالیت آن در حوزه سلامت مواد غذایی می‌گذرد. تمرکز خدمات مرجعان خاتم بر روی آموزش و تحقیقات مرتبط با خوراک انسان و دام است و رسالت اصلی خود را مشارکت مؤثر در حفظ سلامت و بهداشت جامعه می‌داند.

در حال حاضر خدمات آزمایشگاهی مرجعان خاتم در سه شعبه آزمایشگاه تهران، آزمایشگاه خرمشهر و آزمایشگاه بندر امام خمینی ارائه می‌شود. در این آزمایشگاه‌ها که تأییدیه سازمان ملی استاندارد، سازمان دامپزشکی کل کشور و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت را هم در اختیار دارد، از طریق کارشناسان حرفه‌ای و دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی، خدمات گسترده‌ای ارائه می‌شود. بنابراین مرجعان خاتم شناخته شده ترین آزمایشگاه همکار غذا و دارو، آزمایشگاه همکار دامپزشکی و آزمایشگاه همکار استاندارد می‌باشد که به واسطه حضور کارشناسان مجرب و در اختیار داشتن دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی و نیز تجربیات ارزنده، خدمات آزمایشگاهی را با دقت و صحت بالا و در کمترین زمان ممکن به متقاضیان و محققان ارائه می‌کند.