تشدید اختلاف ایران و ترکیه بر سر منشا گردوغبار

اقتصاد۲۴- بعد از وقوع توفان‌های شدید اخیر و رسیدن گردوغبار خارجی تا تهران، آنچه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت سدسازی‌های ترکیه و تاثیر آن بر وقوع این پدیده‌ها بود. با این حال روز پنج‌شنبه وزارت خارجه ترکیه در بیانیه‌ای مدعی شد که گرد و خاک و توفان شن پدیده‌ای طبیعی است و ارتباطی به سدسازی‌های این کشور ندارد. به نظر می‌رسد این بیانیه در پاسخ به سخنان اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران صادر شده است. او روز سه‌شنبه (۲۰ اردیبهشت) در نشست علنی مجلس گفت: «برای ما در ایران قابل قبول نیست کشور ترکیه اقداماتی را در حوزه سدسازی انجام بدهد و نتیجه آن مشکلاتی برای مردم ایران و منطقه شود و همچنین در میزان ورود آب به کشور تاثیر منفی بگذارد.»

اعتراض به سدسازی‌های ترکیه و تاثیر آن بر منابع آب سوریه و ترکیه، موضوع تازه‌ای نیست. پیش از این نیز ساخت و افتتاح سد ایلیسو سبب اظهار انتقاداتی به ویژه از سوی عراق به ترکیه شده بود. این سد ۲۴ آبان ۱۴۰۰ افتتاح شد و راه جاری‌شدن ۴۳میلیارد مترمکعب آب را در بستر دجله و فرات بست. اگرچه در موضوع گردوغبار ایران در کنار خشکسالی، به تخصیص نیافتن حقابه تالاب‌ها، فرسایش خاک و … اشاره می‌شود، اما پس از اعلام ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار درباره شکل‌گیری جبهه‌های گردوغبار بین دو کشور سوریه و عراق، بار دیگر حرف سد ایلیسو میان آمد که در فاصله کمی از محل خیزش این موج غبار قرار داشت.
در حالی که پس از این جریان غباری بیش از همه درباره نقش سدسازی‌های ترکیه صحبت شد و سفیر ترکیه در تهران، در یک نوبت با حضور در سازمان حفاظت محیط زیست کشور از بدون مرز بودن محیط زیست گفت، سرانجام، اما وزارت امور خارجه ترکیه با صدور بیانیه‌ای کتبی مدعی شد که اظهارات ایران مبنی بر اینکه پروژه سدسازی در ترکیه باعث ایجاد مشکلات محیط زیستی و توفان‌های شن و گرد و غبار شده است، پایه علمی ندارد.

بیشتر بخوانید: قاچاق مواد مخدر هم درآمد هنگفت دارد

اینطور که ایسنا از خبرگزاری آناتولی نقل کرده است، تانژو بیلگیچ، سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه با انتشار بیانیه‌ای کتبی در واکنش به دیدگاه ایران مبنی براین‌که «ترکیه باعث آلودگی هوا با توفان شن و گرد و غبار در ایران شده است»، عنوان کرد: «این ادعا که سد‌ها در ترکیه باعث ایجاد توفان‌های شن و گرد و غبار در جغرافیای ما می‌شوند، علمی نیست. توفان‌های شن و گرد و غبار تا حد زیادی یک پدیده طبیعی است و این مورد مورد قبول عموم است. علت اصلی توفان‌های شن و گرد و غبار در ترکیه و ایران، گرد و غبار بیابانی است که از آفریقا و خاورمیانه که دو منبع مهم گرد و غبار در جهان هستند، است. در واقع، تخریب زمین، جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی و خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوایی نیز باعث افزایش این توفان‌ها می‌شود.»
بیلگیچ در ادامه گفته است: «این ادعا که سد‌های ساخته شده توسط ترکیه باعث مشکلات محیط زیستی ناشی از توفان‌های شن و گرد و غبار اخیر در ایران شده و آلودگی هوای تهران به اوج خود رسیده است، به شدت در رسانه‌های ایران بازتاب پیدا کرده؛ این موضوع از سوی سیاستمداران نیز در دستور کار قرار گرفته است.»
او در ادامه با اشاره به اینکه مقصر دانستن ترکیه در حوادث طبیعی از سوی دولت تهران رویکردی واقع‌بینانه نیست، گفته است: «برای جلوگیری از توفان‌های شن و گرد و غبار و کاهش اثرات منفی آن، هر کشوری باید ابتدا به وظیفه خود عمل کند و در جهت استفاده پایدار از منابع آب و خاک اقدامات لازم را انجام دهد.»
بیلگیچ با بیان این‌که «ترکیه به موضوع آب از منظری کاملا بشردوستانه برخورد می‌کند»، افزود: «ترکیه معتقد است که آب‌های فرامرزی به جای تضاد بین کشور‌های ساحلی، عنصر همکاری هستند. ترکیه همیشه به قوانین بین‌المللی پایبند است.» او در آخر گفت: «ترکیه آماده هرگونه همکاری منطقی و علمی با ایران در این زمینه است.»

تا سال ۲۰۴۰ خشکسالی گسترده می‌شود

در همین حال حسن احمدی، استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران که پیش از این نیز عامل اصلی گرد و غبار و منشاء برداشت ذرات ریز از سطح خاک را ساخت بیش از ۳۰ سد بر روی رودخانه‌های دجله و فرات دانسته بود، بار دیگر در گفتگو با ایسنا تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی را عامل اصلی خیزش گرد و خاک دانست و با اشاره به کانون‌های داخلی غبار عنوان کرد: «به دلیل اینکه حدود۳۰ سد روی رودخانه دجله و فرات ساخته شده کشور عراق دچار کم‌آبی شده و طبق آمار‌های اعلام شده حجم آب ورودی دجله و فرات در مرز ترکیه و عراق حدودا ۹۳.۲۰ مترمکعب در سال است که اگر سد ایلیسوی در ترکیه را افتتاح کنند، حجم آب ورودی به ۹ میلیارد در مترمکعب می‌رسد و یعنی ۴۷ درصد حجم آب ورودی به عراق کاهش پیدا می‌کند.»
به گفته احمدی طبق پیش‌بینی و بر اساس مطالعات سازمان بین‌الملل در زمینه آب اگر تا سال ۲۰۴۰ با همین روند کشور‌هایی همچون ترکیه و سوریه روی دجله و فرات سد احداث کنند، تمام آب دجله و فرات را نگهداری و مصرف می‌کنند و آب به عراق نمی‌رسد بنابراین خشکسالی گسترده‌ای این کشور را فرا می‌گیرد بنابراین ۶۹۶ هزار هکتار اراضی کشاورزی فرات از چرخه تولید خارج می‌شود.

شکایت به دادگاه لاهه علیه سدسازی ترکیه

دیروز همچنین نادری، مشاور رئیس فراکسیون محیط زیست گفت: «ایران، سوریه و عراق می‌توانند به دادگاه لاهه علیه سدسازی‌های ترکیه طرح دعاوی کنند.» بر اساس خبر باشگاه خبرنگاران جوان، به گفته نادری، ترکیه ۱۰ ابرپروژه آبی دارد که فقط یکی از آن‌ها ایلیسو است و این سد نوزدهمین سدی بود که روی دجله و فرات احداث شده است، یکی دیگر از پروژه‌های آبی این کشور، احداث سد‌های متعدد بر روی ارس است که کاراکورت یکی از آن‏‌هاست و آبگیری هم شده است؛ گنجایش این سد نیز ۱.۶ میلیارد مترمکعب است و قرار است سال آینده نیز سد سویلمز برای آبگیری آماده شود و پس از آن، سد توزلوجا در آخرین نقاط خاک ترکیه بر سر راه این رود قد علم می‌کند.

بیشتر بخوانید: خاک خوزستان را خفه کرد

او درباره تبعات از دست دادن منابع آبی ارس نیز توضیح داد: «باید بدانیم سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل با این رود الفتی دیرینه دارند و ۴۵۰ کیلومتر مشترک این رودخانه مرزی برای زندگی و امرار معاش جمعیت قابل توجهی از مردم این استان‌ها حیاتی است باز کردن سد اگر هر از گاهی صورت بپذیرد مانند زاینده‌رود در کشور خواهد بود و مطابق قانون نیز پس از آب شرب حقابه محیط زیستی در اولویت است و کشاورزی و صنعت در رده‌های بعدی قرار دارند.»
پیش از این نیز وزیر امور خارجه گفته بود در ۸ ماه گذشته حداقل ۳ بار در دو دیدار حضوری و با تماس تلفنی از وزیر امور خارجه ترکیه خواستار توجه جدی ترکیه به حقابه آب ارس شده است.
نادری افزود: «بروز ریزگرد مدت‌ها بود که در مناطق جنوبی کشور باعث مشکلاتی از قبیل تنگی نفس و کاهش دید شده بود، اما در روز‌های اخیر این معضل به شمال و سایر نقاط کشور نیز سرایت کرده که دلیل آن می‌تواند سدسازی‌های ترکیه باشد، ترکیه در دهه‌های گذشته با احداث سد‌های ایلیسو و آتاتورک حقابه‌ی سرزمین ما را نادیده گرفته شده است، سد ایلیسو به تنهایی ۴۳ میلیارد متر مکعب و به عبارتی حدود سه برابر گنجایش بزرگترین سد ایران که همان سد کرخه است ظرفیت دارد؛ احداث این سد از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به ایران و عراق جلوگیری می‌کند.»

گردش ۵ میلیارد تن غبار در دنیا

رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به وجود ۲ تا ۵ میلیارد تن گرد و غبار متحرک در سراسر دنیا، گفت: «در حال حاضر ۲۰ تا ۲۵ درصد از گرد و غبار‌های موجود در جو به علت فعالیت‌های انسانی افزایش پیدا کرده است.»
محمد مجابی دیروز در یک برنامه رادیویی عنوان کرد: «حدود ۲ تا ۵ میلیارد تن گرد و غبار در جو زمین وجود دارد که در سراسر دنیا می‌چرخد.»
او با اشاره به این که نیمی از گردو‌غبار‌های جهان از حوالی آفریقا به گردش درمی‌آیند، توضیح داد: «این گرد و غبار از مسیر ایران عبور می‌کند. برخی از مناطق شرقی ایران کانون‌های گردوغبار هستند. گردو‌غبار‌های موجود در کشور‌های ترکمنستان و حوالی این کشور در افزایش میزان گرد و غبار‌های ایران تاثیر می‌گذارند. بارندگی در خاورمیانه کاهش پیدا کرده است و آن دسته از زمین‌های کشاورزی که به علت بی‌آبی، بیکار مانده‌اند در افزایش مقدار گرد و غبار موثر هستند.»
رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: «بیش از ۸۰ درصد گرد و غبار موجود در ایران از خارج کشور وارد می‌شود. گرد و غبار مسئله‌ای فراملی است و ما باید به همراه کشور‌های همسایه بتوانیم اثر انسان در تولید گرد و غبار را کاهش دهیم. کشور‌هایی که درگیر جنگ هستند، با گرد و غبار آلاینده‌های دیگری را هم به همراه دارند.»
به گفته مجابی یک بلوک ۲ میلیون هکتاری در عراق و بلوکی ۱۰ میلیون هکتاری در عربستان وجود دارند که در میزان گرد و غبار ایران اثر جدی می‌گذارند.

منبع: پیام ما