نمره دولت در گریز از برجام و غرب ستیزی ۲۰ است/ آیا نگاه به شرق برای ایران راهگشا است؟

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر- یک سال پیش و در ۱۴ مرداد سال ۱۴۰۰ رئیسی راهی بهارستان شد تا حکم ریاست جمهوری خود را از نمایندگان مجلس بگیرد و سوگند بخورد که وفادار به قانون اساسی خواهد بود و حالا دیگر حدود یک سالی از آغاز به کار دولت می‌گذرد و، اما نباید از یاد برد سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس دولت پیش از رسیدن در میانه مرداد به ایستگاه بهارستان وعده‌های بسیاری در زمان مبارزات انتخاباتی داده است. وعده‌هایی درباره مسکن، بورس، اقتصاد و شرایط اجتماعی و سیاسی کشور و از جمله وعده مهم رئیسی درباره مذاکرات برجام و رابطه عزتمندانه با جهان بوده است.

با گذشت یک سال از آغاز به کار دولت رئیسی، اما مذاکرات احیای برجام که سکاندار آن علی باقری است نه تنها به نتیجه‌ای نرسیده بلکه حتی هیچ دورنمایی نیز برای رسیدن به مقصد وجود ندارد. پس از چندین دور مذاکرات در وین و سپس یک دوره مذاکره در دوحه به ابتکار قطر و چندین بار تلاش طرف‌های اروپایی برای وساطت به نظر می‌رسد که هم چنان موانع و مشکلات جدی و شرایطی از سوی دو طرف ایران و آمریکا بر روی میز قرار دارد که امکان رسیدن به توافق را بسیار سخت کرده است.
از سوی دیگر سیاست خارجی دولت رئیسی در یک سال اخیر بیش از همیشه بر روی مذاکره و نگاه به شرق بوده است و در این میان نیز سعی می‌کند که با تمرکز بر گسترش روابط با روسیه و چین، نگاهی نیز به همسایگان ایران داشته باشد.

روش و عملکرد وزارت خارجه و دستگاه دیپلماسی دولت رئیسی ما را بر آن داشت تا برای درک بهتر عملکرد یک ساله دولت سید ابراهیم رئیسی به سراغ «فریدون مجلسی» دیپلمات سابق و تحلیل‌گر تاریخ و سیاست و کارشناس بین الملل برویم و نظرات وی درباره سیاست خارجی دولت را جویا شویم.
فریدون مجلسی پیش از این نیز به «اقتصاد ۲۴» گفته بود که در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، بازگشت به برجام منتفی خواهد بود.

یک سال از آغاز به کار دولت گذشت، دولتی که گفته بود با عزت مذاکره می‌کند و معیشت را به مذاکرات پیوند نمی‌زند. در یک سالگی دولت وضعیت مذاکرات احیای برجام را یک سال پس از تشکیل دولت چطور می‌بینید؟ آیا اصلا شرایطی وجود دارد که بتوان امیدی به این مذاکرات داشت؟
از چگونگی انتخابات مجلس و ریاست جمهوری آشکار بود که سیاست‌های مقاومتی اجرا خواهد شد. در رأس این سیاست مقاومتی نیز مخالفت با برجام و هرگونه توافق با غرب بوده است. در واقع این گروه اصولگرای فعلا در راس قدرت معتقد به خودکفایی دفاعی و اقتصادی و صنعتی و غذایی هستند.

البته ایران نیز کشور بزرگی است و توان نسبی نیز برای این خواسته وجود دارد. اما با این پیش زمینه و تأخیر مکرر در آغاز مذاکرات و عدم آمادگی برای مذاکره مستقیم با طرف اصلی یعنی آمریکا و تبادل مرتب توپ به زمین این و آن، همان طور که از آغاز پیش بینی می‌شد هدف از این مذاکرات را باید بیشتر رفع مسولیت و به درازا کشاندن برای فرصت بیشتر برای نیل به اهداف اصلی دانست. ببینید من اصولا هدف از مذاکرات را احیای برجام نمی‌دانم‌
باید به زندگی بی برجام و بدون رابطه بازرگانی علنی و‌محکمی با غرب در حدود مجاز عادت کنیم.

دولت رئیسی در یک سال گذشته همواره مدعی بوده که بیشتر از نگاه به توافق و غرب، نگاهش به شرق است و حتی سعی کرده این موضوع را به صراحت در رفتارش نشان بدهد؛ آیا این رویکرد در سیاست خارجی دولت را مفید می‌دانید؟
نگاه به شرق زمانی که توسط ویلی برانت و اشمیت صدراعظم‌های آلمان غربی مطرح شد، رنگ آشتی جویانه داشت. یعنی آلمان غربی که در کمپ غرب بود در‌ها را برای بهبود روابط به کمپ کمونیستی شرق و هم بست مسالمت آمیز می‌گشود.
ایران که در کمپ غرب نیست. بلکه در واقع ایران با قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت منزوی شده است. پس از آن بود که با برجام راهی گشوده شد که با تحریم بازرگانی با آمریکا و تأکید بر خصومت با پایگاه خاورمیانه‌ای آمریکا یعنی اسرائیل با تحریم‌های شدیدتری مواجه شد. در واقع نگاه به شرق ایران بر خلاف مفهوم دوستانه آلمانی اش رنگ خصمانه دارد و بیشتر تلاش برای قرار گرفتن زیر چتر حمایتی روسیه و چین است.
ببینید، یک کشور باید زنده بماند و مستقل باشد که با جهان تعامل داشته باشد. وقتی چنین شرایطی نیست، باید با امکانات موجود بسازد. ظاهرا دولت رئیسی مایل است برای خودش نوعی چتر امنیتی، حمایتی و اقتصادی با اتحاد با روسیه و چین برقرار کند.

اما این دو قدرت بزرگ خودشان ضمن تفاهم تمایلی به چنان اتحادی با یکدیگر ندارند. چین بزرگ‌ترین قدرت بازرگانی جهان است و اتحاد آن کشور با ایران برایش اهمیت درجه یک ندارد.

البته از محرومیت‌های ایران برای فروش کران و خرید ارزان بهره‌مند می شود، اما بازرگانی آن کشور با اعراب و اروپا و آمریکا و استرالیا و روسیه بسیار مهمتر از ایران است. با این حال چین که با خرید نفت ایران اعتبار مالی برای ایران قائل است در تأمین نیاز‌های ایران بسیار مهم است.
روسیه نیز خصوصا در شرایط کنونی جنگ اوکراین از نزدیکی با ایران استقبال می‌کند منتها نه نیازی به نفت و گاز ایران دارد که اعتباری از فروش آن به روسیه برای ایران تأمین شود و نه ایران با بازار روسیه آشنایی کافی دارد که بتواند نیازی را بر طرف کند. ظاهرا رابطه با روسیه بیشتر جنبه امنیتی و تسلیحاتی خواهد داشت.

آیا می‌توان سیاست خارجی ایران را در شرایط فعلی با تکیه تنها بر روابط با همسایگان تعریف کرد؟ آیا می‌توان تصور کرد بدون رابطه منسجم با دنیا بتوان سیاست خارجی مفیدی برای کشور را تنظیم کرد؟
البته فقط تکیه مشکوک به همسایگان کافی نیست. البته چین هم هست و امکان دور زدن‌های دیگر نیز باهزینه های بالا هست. اما بهترین شرایط استقلال و حضور بدون محدودیت در عرصه بین المللی است که مستلزم رعایت مقررات و حقوق بین المللی است که در این راه برای ایران برخی موانع ایدئولوژیک وجود دارد.

بیشتر بخوانید: در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، بازگشت به برجام منتفی خواهد بود/ با ادامه وضعیت تحریم ناچار به فروش نفت به صورت غیررسمی هستیم

در یک سالگی دولت به سیاست خارجی دولت سید ابراهیم رئیسی چه نمره‌ای می‌دهید و به عنوان کارشناس اگر مشاور دولت بودید به آنان چه پیشنهادی برای بهبود روابط خارجی می‌دادید؟
چون هدف این دولت در گریز از برجام و تقویت سیاست هسته‌ای است و من در شرایطی نیستم که پیشنهاد بدهم. نمره از لحاظ تعقیب سیاست گریز از برجام و غرب ستیزی نیز ۲۰ است.

با توجه به همه رفتار‌های دولت در یک سال گذشته در حوزه سیاست خارجه، تصور می‌کنید سرنوشت برجام و مذاکرات احیای برجام چه خواهد شد و آیا باید برجام را یک قرارداد از تاریخ گذشته که دیگر مصرف ندارد بدانیم یا امیدی برای احیای آن وجود دارد؟
برجام مرده است و حرکت به سمت مواضع میدانی و توسعه هسته‌ای سرعت گرفته و در شرایط جنگ اوکراین وضعیت ابهام آمیز و حرکت به سوی راه حل نهایی هم ادامه دارد که می‌تواند بسیار پر هزینه باشد.