برجام در انتظار بلی یا خیر طرف‌های ایرانی و آمریکایی!

اقتصاد۲۴- مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای میان ایران و ترکیب اولیه ۱+۵ (بریتانیا، فرانسه، ایالات متحده، روسیه، چین و آلمان) روز‌های جدیدی را تجربه می‌کند. روز‌هایی که می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور به اعلام حصول توافق یا شکست ۱۶ ماه مذاکره منتهی شود. ۴ روز مذاکرات فشرده در سه نوبت صبح ظهر و شب میان اعضای باقیمانده در برجام و ایالات متحده در دو سطح روسای هیات‌ها و کارشناسی به دو روایت متفاوت منتهی شد. روایتی که از زبان انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده گفتگو‌ها شنیده شد، این بود که متن نهایی توافق به دست آمده و اکنون اعضای برجام به علاوه ایالات متحده باید در پایتخت‌ها درباره رد یا پذیرش آن تصمیم‌گیری کنند. روایت طرف ایرانی با روایت مورا که به نظر می‌رسد از حمایت ایالات متحده هم برخوردار است، متفاوت بود. ایران می‌گوید متنی که انریکه مورا روی میز گذاشته حاوی ابتکار‌هایی برای حصول توافق است که تهران نظرات اولیه را درباره آن داده و به بررسی بیشتر نیاز دارد.

در ۲۴ ساعت گذشته از پایان این دور از مذاکرات وین، مقام‌های آگاه اروپایی و امریکایی فضای رسانه‌ای پیرامون آنچه در وین گذشت را در دست گرفته و این‌گونه وانمود کردند که اکنون توپ در زمین تهران است. توپی که به گفته مقام‌های اروپایی دیگر امکان پاسکاری آن وجود ندارد یا باید به دروازه توافق راه پیدا کند یا به اعلام پایان پروسه مذاکرات منتهی شود.

در این بازه زمانی یک یا چند مقام امریکایی بدون افشای نام موضع واشنگتن درباره متن نهایی از نظر انریکه مورا را اعلام کردند. در حالی که خبرگزاری رویترز به نقل از یک سخنگوی وزارت خارجه این کشور گفته بود که این متن «بهترین و تنها مبنای ممکن برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران بوده و امریکا آماده توافق سریع بر اساس متن پیشنهادی اتحادیه اروپاست، اما یک مقام آگاه دیگر در وزارت خارجه امریکا لحن محتاطانه‌تری انتخاب کرده و گفت که ما در حال مطالعه متن هستیم و پاسخ‌های‌مان را به اروپا می‌دهیم.

همزمان خبرنگاران امریکایی به نقل از یک مقام ارشد دیگر اطلاعات بیشتری درباره موضع امریکا منتشر کردند. به گفته این مقام امریکایی تغییراتی که روی متن پیشنهادی جوزپ بورل در طول ۴ روز مذاکره اعمال شد، جزیی بودند و امریکا هنوز پاسخ رسمی به این متن نداده و در حال مرور آن است، اما احتمالا آن را به عنوان متن نهایی می‌پذیرد. به ادعای این مقام امریکایی ایران از مطالبه پیشین درباره حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های به اصطلاح تروریستی وزارت خارجه امریکا صرف‌نظر کرده، اما اکنون خواهان بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس بر سر تعهدات پادمانی است.

بیشتر بخوانید: آیا دود سفید از وین بلند می‌شود؟

این مقام امریکایی باز هم توپ را به زمین ایران انداخته و ادعا کرد که اکنون تهران باید ببیند، می‌تواند از عهده اختلاف‌های داخلی بر سر پذیرش متن برآید یا خیر. به گزارش «اعتماد»، در حالی که انریکه مورا در سخنان شامگاه دوشنبه از تعیین ضرب‌الاجل زمانی برای اعلام نظر پایتخت‌ها سرباز زد، اما این مقام امریکایی ادعا کرد که ایران باید نظر خود را در ۱۰ روز آتی اعلام کند.

به گزارش «اعتماد»، از آنجا که متن مدنظر انریکه مورا منتشر نشده به سختی می‌توان ادعا‌های مطرح شده درباره جزییات آن یا میزان تفاوت متن در این دور را مشخص کرد، اما یک منبع آگاه ایرانی به «اعتماد» می‌گوید که پیش‌نویس موجود در مقایسه با متن اسفندماه بهبود پیدا کرده و به ویژه از جهت ارایه اطمینان اقتصادی به فعالان و شرکای تجاری ایران، امتیازات قابل توجهی دارد. تضمین اقتصادی درباره بهره‌مندی کامل اقتصادی ایران از احیای برجام یکی از مطالبه‌های مهم و غیرقابل تغییر هیات‌های مذاکره‌کننده ایران در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم بوده است.

در این دور از مذاکرات برای احیای برجام بیش از پیش بر مطالبه تهران درباره ضرورت تعیین تکلیف موضوع ادعا‌های پادمانی علیه برنامه هسته‌ای ایران تمرکز شد. مساله‌ای که به نظر می‌رسد نشان‌دهنده حل اختلاف‌های اساسی میان تهران و واشنگتن در سایر موضوعات مورد اختلاف است. در حالی که انریکه مورا، معاون جوزپ بورل در نشست خبری پس از پایان این دور از مذاکرات وین چند بار تاکید کرد که این مساله باید در رایزنی‌ها میان ایران و آژانس حل و فصل شود، اما نگاه ایران کاملا متفاوت است. یک منبع آگاه در این باره به «اعتماد» می‌گوید: غربی‌ها در حالی ادعا می‌کنند که ایران باید میان برجام و موضوعات پادمانی تفکیک قائل شود، چراکه این مساله می‌تواند حرفه‌ای و مستقل بودن آژانس را زیر سوال ببرد که اتفاقا اساس امنیتی‌سازی پرونده ایران در گذشته از آژانس و با سیاسی‌کاری‌های این نهاد آغاز شد. جمهوری اسلامی ایران به درستی و براساس تجربه به آژانس بین‌المللی به عنوان نهادی مستقل اعتماد ندارد.

ایران نه می‌تواند عملکرد سیاسی شورای حکام در گذشته و نه در حال را فراموش کند و نه سفر‌ها و رایزنی‌های دایمی مدیرکل این نهاد با مقام‌های رژیم اسراییل را که حتی در مهم‌ترین معاهده این آژانس هم عضویت ندارد! در میانه ۱۶ ماه مذاکره میان ایران و ۱+۴ به شکل مستقیم و تهران و واشنگتن به شکل غیرمستقیم آژانس در اقدامی کاملا سیاسی که روند مذاکرات را هم تحت‌الشعاع قرار داد اقدام به صدور قطعنامه علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران کرد؛ لذا طبیعی است که جمهوری اسلامی ایران با درخواست برای حل و فصل این موضوع از نبود اهرم فشار سیاسی در آینده علیه خود مطمئن شود.

لورا روزن، خبرنگار امریکایی در نشریه دیپلماتیک گزارشی درباره آنچه در این دور از مذاکرات وین گذشت، نوشته است: به موازات رایزنی‌ها برای احیای برجام، نمایندگان ۵ عضو دایم شورای امنیت به علاوه آلمان جلساتی را برگزار کردند تا به نقشه راهی برسند که در سایه آن ایران به سوالات آژانس درباره برخی فعالیت‌های هسته‌ای در گذشته پاسخ داده و در نتیجه همزمان با احیای برجام این پرونده هم مختومه شود.

یک مقام اتحادیه اروپا می‌گوید که در جریان این چهار روز مذاکره، پیشرفت‌هایی در ۴ تا ۵ پاراگراف از متن توافقی ۳۵ صفحه‌ای که در ۱۶ ماه گذشته نوشته شده به دست آمد. اگر این تغییرات مطلوب طرفین واقع شود نقشه راه بازگشت همه به اجرای تعهدات برجامی مشخص می‌شود. اکنون ما باید از پایتخت‌ها یک بله یا نه بشنویم. البته جزییات این پروسه را شخص جوزپ بورل باید تعیین کند و مشخص نیست که آیا او بازه زمانی مشخصی برای دریافت این پاسخ تعیین کند یا خیر.

بیشتر بخوانید: اتحادیه اروپا: طرفین مذاکرات وین فورا به متن پیشنهادی پاسخ دهند

لورا روزن در ادامه این گزارش اشاره کرده که در هیات مذاکره‌کننده ایران بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و رضا نجفی که سابقه حضور در نمایندگی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ را در کارنامه دارد، حضور داشتند. روزن نتیجه‌گیری کرده که حضور این دو نفر نشان‌دهنده جدیت تهران برای حل و فصل این اختلاف‌ها پادمانی با آژانس همراستا با به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام است. در ادامه این گزارش آمده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تهران می‌خواهد درباره فعالیت‌های هسته‌ای به شمول مواد اعلام نشده‌ای توضیح بدهد که تاریخ آن به قبل از ۲۰۰۳ بازمی‌گردد، اما آژانس به اسناد این فعالیت‌ها در سال ۲۰۱۸ و از طریق اسراییل دست پیدا کرده است. ایران می‌گوید در ماه مارس به پرسش‌های آژانس در این زمینه پاسخ داده، اما آژانس این پاسخ‌ها را ناکافی می‌داند. یک مقام اتحادیه اروپا می‌گوید که مذاکرات درباره مسائل پادمانی میان ۱+۵ در جریان است و آن‌ها هم با ایران در تماس مداوم هستند تا بتوانند بیانیه‌ای را که در ماه مارس تا حدودی بر سر آن توافق کردند به‌روزرسانی کنند. این بیانیه باید به دلایلی به‌روزرسانی شود.

لورا روزن در ادامه می‌نویسد که هرچند در نتیجه این دور از مذاکرات وین از فاصله اختلاف‌های تهران و واشنگتن کاسته شده، اما یک کارشناس نزدیک به مذاکرات می‌گوید که این بیم وجود دارد که برجام به ایستگاه احیای دوباره نرسد. لورا روزن در ادامه به نقل از علی واعظ می‌نویسد: ظاهرا تهران تمایل دارد گفتگو‌ها درباره متن را ادامه دهد و اینکه طرف اروپایی ترجیح داد به جای ادامه مذاکره تا حصول نتیجه، مذاکرات را متوقف کرده و از متن نهایی سخن بگوید نشانه خوبی نیست و نشان می‌دهد که هنوز انعطاف کافی برای نهایی کردن مذاکرات وجود ندارد. به نظر من ایرانی‌ها تلاش می‌کنند تعهد ۱+۵ را برای بستن پرونده اختلافی با آژانس در حوزه پادمانی دریافت کنند. آن‌ها می‌خواهند مطمئن شوند که پس از ارایه پاسخ‌ها به آژانس این پرونده بسته می‌شود و به سرنوشت تفاهمی که در ماه مارس داشتند، مبتلا نخواهد شد.

سایت خبری - تحلیلی امواج نیز در گزارشی به توضیح آنچه در وین گذشت، پرداخته و در نتیجه‌گیری متفاوت نوشته است: با توجه به نزدیک بودن نشست آتی شورای حکام و سفر ابراهیم رییسی به نیویورک به منظور شرکت در مجمع عمومی، می‌توان انتظار یک گشایش را داشت. البته فراموش نکنیم که مسابقه ایران و امریکا بر سر تشدید تحریم و افزایش سانتریفیوژ هم ادامه دارد. در حالی که جو بایدن سیاست فشار حداکثری دولت پیشین امریکا علیه ایران را کنار نگذاشت دولت ابراهیم رییسی هم بر توانمندی هسته‌ای ایران می‌افزاید.

به گزارش «اعتماد»، با بازگشت هیات مذاکره‌کننده به تهران باید منتظر برگزاری مجموعه‌ای از جلسات در نهاد‌های تصمیم‌گیر با حضور هیات مذاکره‌کننده باشیم. روندی که به نظر می‌رسد در واشنگتن هم باید طی شود. مجموع اظهارنظر‌های مقام‌های آگاه ایرانی در ۲۴ ساعت اخیر نشان می‌دهد که متن نهایی که مورا از آن سخن می‌گوید هنوز نظر مثبت ایران را جلب نکرده و در صورتی که جمع‌بندی نهاد‌های تصمیم‌گیرنده در تهران هم این باشد باید دید که آیا اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات از سخنان ۲۴ ساعت اخیر مبنی بر پایان مذاکره بر سر متن عقب‌نشینی کرده و مجددا بررسی ملاحظه‌های احتمالی تهران را در دستور کار قرار می‌دهد یا خیر؟