مذاکرات احیای برجام چه تاثیری بر بازار‌های ایران گذاشته است؟

اقتصاد۲۴- مریم وحیدیان: امید‌ها برای احیای برجام اگرچه در ابتدای دولت ابراهیم رئیسی بیشتر بود، اما تعلل دولت در مذاکرات موجب شد بعد از یک سال کمتر کسی امیدی به نتیجه مذاکرات داشته باشد. اما در همین اثنا و پس از تعلل فراوان دولت رئیسی و گفتگو‌های مستقیم و غیرمستقیم برای احیای برجام، حسین امیرعبدالهیان وزیر امور خارجه اعلام کرد آخرین جمع‌بندی تیم مذاکره‌کننده ایرانی به صورت مکتوب در اختیار هماهنگ‌کننده اروپا قرار خواهد گرفت و با همین اعلام نظر امید‌ها برای احیای برجام دو چندان شد.

پیشتر نیز اخبار خوشبینانه‌ای درباره برجام در حال انتشار بود. نماینده روسیه درباره مذاکرات وین عنوان کرده بود که ایران راجع به متن پیشنهادی اروپا تنها چند سوال مطرح کرده و متن کلی مورد توافق بوده است.

اگرچه این روز‌ها موارد متعددی از چراغ سبز برای احیای برجام می‌توان دید، اما به نظر می‌رسد جامعه نسبت به رخداد برجام، حس و حال سال ۹۴ را ندارد؛ یعنی زمانی که مذاکرات در دولت حسن روحانی انجام می‌شد. چه اینکه پس از انعقاد آن شاهد جشن پیروزی در خیابان‌ها از سوی مردم بودیم. جمعیتی در خیابان بودند که تصور می‌کردند، با احیای برجام رفاه بیشتری به دست خواهند آورد، اما چندی بعد اعتراضات خیابانی نشان داد که بخشی از آن جمعیت دیگر امیدی به جریان سیاسی که مذاکرات را به عنوان گره‌گاه رفاه و زندگی بهتر تبلیغ می‌کرد، ندارند. با این حال احیای برجام در سال ۱۴۰۱ ویژگی مهمی دارد.

چرا مذاکرات احیای برجام اهمیت دارد؟

مذاکرات برجام در دولت رئیسی به مراتب حیاتی‌تر از دولت پیشین به نظر می‌رسد. افزایش قیمت‌ها به کالا‌های اساسی رسیده و چنانکه در دولت پیشین نیز بسیاری از اقلام خوراکی از سفره خانوار رخت بر بسته بود، در دولت رئیسی اقلامی، چون روغن، تخم‎مرغ، لبنیات و گوشت از سفره کارگران کم یا به کلی حذف شد.

چنانکه براساس گزارش جدید مرکز آمار در مرداد ماه ۱۴۰۱ قیمت برخی مواد غذایی نظیر روغن و چربی‌ها به نسبت تیرماه ۲۹۳ درصد افزایش یافت. قیت لبنیات ۱۰۰ درصد افزایش داشت و براساس اخبار رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی حتی میوه‌ها نیز بیش از ۵۰ درصد گران شدند و تقاضا برای میوه نیز به شدت کاهش یافته است.

بیشتر بخوانید: روی خوش بازار‌ها به چشم‌انداز توافق هسته‌ای

اگرچه کسی درباره چند و، چون قرارداد جدید با آمریکا چیزی نمی‌داند؛ با این حال مقداری از رفع تحریم‌ها می‌تواند به کلی شرایط برخی بازار‌ها را دگرگون کند. امیرعبدللهیان امروز طی سخنانی برجام را نتیجه ماه‌ها مذاکره دانسته و گفته «برجام مانند اسناد دیگر ممکن است شامل ایراداتی باشد.»

اگرچه روند افزایش قیمت‌ها به ویژه پس از حذف ترجیحی در ایران به حدی رسید که در خرداد ماه شاهد نرخ تورم بیش از ۵۲ درصدی بودیم و شکاف تورمی میان خانواده‌های پردرآمد و کم‌درآمد در سومین ماه سال ۱۴۰۱ رکوردشکنی کرده بود و تورم نقطه به نقطه مواد غذایی در تیرماه براساس گزارش مرکز آمار در ۱۰ استان تا ۹۰ درصد نیز رسید.

جالب اینجا است که مشکلات بودجه‌ای دولت به حدی بود که دست به تقدیم لایحه اصلاح قانون بودجه ۱۴۰۱ به مجلس زده بود. در قانون بودجه ۱۴۰۱ دولت در جزء (۱) بند (س) تبصره (۱) که طی آن دولت متعهد شده بود، از طریق کالابرگ الکترونیک قیمت کالا‌های مهم را به نرخ شهریور ۱۴۰۰ به مردم عرضه کند؛ اما گویا مشکلات بودجه‌ای دولت زیاد بود و ترجیح می‌داد با حذف عبارت «به نرخ شهریور ۱۴۰۰» مجوز افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها را از مجلس بگیرد؛ بنابراین احیای برجام به نظر می‌رسد لااقل بهانه‌های دولت در کاهش اعتبارات رفاهی را سلب خواهد کرد. گرچه دولت توافق را به بعد از حذف ارز ترجیحی کشاند و از این نظر نیز بعید است که شرایط به قبل بازگردد.

این روز‌ها غالباً بازار‌ها چشم به راه نتیجه مذاکرات در یک تعلیق به سر می‌بردند. حتی سیگنال‌های مثبت نیز تاثیر روانی خود را بر بازار‌ها داشت. بازار دلار در دولت ابراهیم رئیسی طی یک سال بیش از ۲۹ درصد رشد داشته است و یکی از بازار‌های ملتهب بوده است و البته این درحالی است که همین نرخ نیز ناشی از تلاش دولت برای کنترل قیمت دلار بوده است. با اینحال چندی پیش که اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای اعلام کرد که روسیه مانعی برای تحقق برجام نیست، قیمت دلار با همین سیگنال برجامی اولیانوف کاهش یافت؛ بنابراین احیای برجام به نظر می‌رسد که بازار دلار از نوسان‌های شدید دور کند.

بازار مسکن نیز در دولت رئیسی وضعیت چندان مناسبی نداشت. اگرچه به نظر می‌رسید که سرمایه‌ها بیشتر نسبت به بازار کم‌ریسک مسکن اقبال پیدا کرده بود، سفته‌بازان بازار مسکن به شدت فعال بوده و قیمت‌ها نسبتاً افزایش یافته بود. چنانکه براساس آمار رسمی قیمت مسکن در تیرماه ۳۰ درصد گران شده است و از هر متر مربع ۳۱ میلیون تومان به ۴۰ میلیون تومان افزایش یافته است.

حتی دولت نیز از به نتیجه رسیدن پروژه‌های بزرگ مسکن اجتماعی نیز تا حدی ناامید بود و بانک‌ها به سرپیچی از دولت روی آوردند و در خصوص اعطای تسهیلات مسکن که در دولت رئیسی به صورت دستوری افزایش یافته بود، کوتاهی کردند. حتی روزنامه کیهان درباره شکست پروژه ساخت یک میلیون مسکن در سال اول دولت رئیسی نوشت: ۲۲ بانک از ۲۷ بانک عامل هیچ تسهیلاتی را به ساخت مسکن در غالب طرح نهضت ملی مسکن اختصاص نداده‌اند.

کارشناسان اعتقاد دارند که بازار مسکن با احیای برجام آرامش را تجربه خواهد کرد. اگرچه طبق گفته آنان افزایش قیمت بالای مسکن و کاهش قدرت خرید به شدت بر کاهش تعداد معاملات بازار مسکن موثر بوده است و احیای برجام می‌تواند تعادل را به بازار مسکن بازگرداند. البته اگر دولت اجازه دهد که قدرت خرید مردم افزایش یابد.

بازار بورس نیز در شرایط دو راهی برجامی قرار داشت و رشد چندانی را تجربه نمی‌کرد. اگرچه اخباری مبنی بر عرضه محصولات ایران خودرو در بورس اندکی به رشد بورس کمک کرده بود، اما شرایط این بازار چندان تعریفی نداشت.

یک کارشناس بازار سرمایه خبر داده بود که طی یک سال گذشته حدود ۶۳ هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بورس خارج شده است. برخی کارشناسان اعتقاد دارند که مشکل اصلی بورس با احیای برجام حل نمی‌شود و تنها با تزریق نقدینگی از طرق مختلف باید به داد بازار سرمایه رسید.

هرچه هست به نظر نمی‌آید کسی امیدی که برجام در سال ۹۴ ایجاد کرد، امروز نیز داشته باشد. با این حال به دلیل اینکه شرایط امروز از مرز خطرناک حیات برای برخی دهک‌های اجتماعی گذشته است. مردم امیدوارند دولت بهانه‌های کمتری برای وضعیت بد اقتصادی داشته باشد.

اگرچه در دولت اصولگرایان همین احیای برجام هم امری بعید به نظر می‌رسید. چنانکه ذوالنوری فعال سیاسی اصولگرا اخیرا هشدار داد: «اگر شرایط پیش بیاید باز هم برجام را آتش می‌زنم و از هیچ حمله و انتقادی هم نگران نیستم.» با این حال دست‌کم این امید وجود دارد که تصمیمات برای احیای برجام در سطوح دیگری گرفته می‌شود و این دست چهره‌ها چندان اثرگذاری نخواهند داشت.